radio LIVE
meer NPO start

'Hoop is vervlogen': dit is het gevoel bij veel Russen een dag na de dood van Navalny

'Hoop is vervlogen': dit is het gevoel bij veel Russen een dag na de dood van Navalny
Een wake op de Dam in Amsterdam voor de overleden Aleksej Navalny
Bron: EenVandaag

Een dag na de dood van oppositieleider Aleksej Navalny wordt hij op de Dam in Amsterdam herdacht, terwijl er in Moskou weinig aan de hand lijkt. "Mensen lopen gewoon lachend over straat. En daarnaast: zelfs bloemen leggen is tegenwoordig gevaarlijk."

Wanneer Rusland-correspondent Joost Bosman door de straten van Moskou loopt, valt hem vandaag vooral één ding op: "Je merkt hier bijna niets van de dood van Navalny. Mensen lopen gewoon vrolijk over straat."

Foto van Navalny bij Kremlin

Alleen bij de brug vlak bij het Kremlin waar oppositieleider Boris Nemtsov in 2015 werd vermoord, stond gisteravond een foto van Navalny. "Die was er blijkbaar neergezet door een dappere persoon. Er stonden daar ook vijf vrouwen. We zijn toen even de hoek om gelopen en ik heb met ze gepraat over de dood van Navalny. Een van hen was erg goed op de hoogte, ze volgde duidelijk buitenlandse nieuwsbronnen."

"Maar de oudere generaties, mensen van 50 of 60 jaar en ouder, die kennen alleen maar de staatsmedia." En de Russische staatsmedia schenken nauwelijks aandacht aan het overlijden van de oppositieleider. "Het bleef gisteren bij een heel droge mededeling op het nieuws, in totaal duurde het maar een paar secondes", vertelt Bosman.

Toespraak Zelensky

Vandaag noemde ook President Zelensky van Oekraïne de moord op Aleksej Navalny toen hij sprak op de internationale veiligheidsconferentie in München.

"Poetin kan vermoorden wie hij maar wil", zei hij voor een verzameling van wereldleiders. "Of het nou een oppositieleider of wie dan ook is die hij als doelwit beschouwt."

Bekijk ook

Carte blanche voor Poetin

Heeft de Russische president inderdaad carte blanche, is oppositie voeren onmogelijk geworden? Een bepaalde vorm van streng gecontroleerde politieke oppositie kan nog wel, zegt Bob Deen. Hij is Oost-Europadeskundige bij Instituut Clingendael in Den Haag.

"Maar wordt een tegenstander te gevaarlijk, dan worden er juridische procedures begonnen om diegene klein te krijgen. En als dat niet voldoet en mensen niet monddood gemaakt kunnen worden, dan kan de veiligheidsdienst mensen altijd nog uit de weg ruimen."

'Mensen vragen zich af hoe veilig ze zijn'

Toch broeit het in Rusland, de onrust neemt toe, legt Deen uit. "Er was altijd een soort sociaal contract met de bevolking: 'Wij leveren rust en stabiliteit, in ruil daarvoor moeten jullie je koest houden'."

Maar de oorlog in Oekraïne begint zijn tol te eisen: "Mensen vragen zich af hoe veilig ze zijn, moeders willen weten waar hun zonen naartoe worden gestuurd."

Bekijk ook

'Oppositieleiders zijn gevangen, gevlucht of dood'

Toch lijkt het zeer onwaarschijnlijk dat Russen na de dood van Aleksej Navalny massaal de straat op gaan. "Er is extreem veel repressie nu in dit land", benadrukt Bosman in Moskou.

"Er moet een voorhoede zijn, en dat is doodeng. Ik weet niet of er nog mensen zijn die dit willen en kunnen. Je kunt de straat niet meer op, verkiezingen hebben geen zin, partijen zijn verboden. En de oppositieleiders zijn gevangen, gevlucht of dood."

'Was een soort bominslag'

Op de Russische gemeenschap in Nederland heeft de dood van Navalny veel impact. Kristina Petrasova van organisatie Free Russia NL vertelt: "Ik had eerst ongeloof. Ik voelde heel erg dat het een 'prank' zou zijn. En daarna, binnen een paar minuten, begon er steeds meer nieuws binnen te komen."

"Ik zag ook dat het best wel een gecoördineerde informatievoorziening van de Russische autoriteiten was. En dat doen ze natuurlijk niet zomaar." Daarna geloofde ze het pas echt. "Dat was echt een soort bominslag."

Bekijk ook

Free Russia NL

Vanuit Free Russia NL zetten Russisch-sprekende inwoners van Nederland zich in door bijvoorbeeld actie te voeren, geld in te zamelen voor Oekraïne of te praten met politici en beleidmakers. Dat laatste heeft veel nut, vertelt Kristina. "Bijvoorbeeld voor beleid: hoe je met Rusland omgaat, hoe je met Poetin omgaat, met zijn regime, wat je doet met Russen die in Rusland niet meer veilig zijn. Ze kunnen ook invloed uitoefenen in het Europees parlement of bij de NAVO."

Navalny was als oppositieleider erg krachtig, zegt Kristina. "Hij was een hele goede manager, ontzettend energiek en gemotiveerd. En hij was heel creatief. Elke keer als er iets niet meer mogelijk leek, dan kwam hij wel met iets anders. Hij had een ontzettend goed netwerk opgebouwd door heel Rusland. Dus het was niet een hoofdstedelijke elitaire politicus. Hij heeft met iedereen een link kunnen leggen. Met elke protestbeweging of protestgevoel."

'We zijn samen en met veel'

Uit protest en ter herdenking staat Kristina vandaag op de Dam in Amsterdam, samen met een hoop anderen uit de Russische gemeenschap. "Ik wil uitdragen dat we samen zijn en dat we met veel zijn."

"Wij zijn door de autoriteit in Rusland zo uit elkaar gedreven, wij hebben het echt afgeleerd om solidair met elkaar te zijn en elkaar te steunen. En daar willen wij hier wel ruimte voor maken."

Russen verzamelen zich vandaag op de Dam om Navalny te herdenken

Prijzen voor bloemen omhoog

Ook in Moskou worden bloemen neergelegd, al gaat het daar wel anders. Het is riskant, en nog iets anders viel Bosman op toen hij door de stad liep: "De prijzen voor bloemen zijn sinds gisteren omhooggeschoten. Ze doen er echt alles aan om herdenkingen aan Navalny te voorkomen."

Navalny had door alle propaganda tegen zijn persoon in Rusland al niet meer zoveel aanhang. "Veel Russen wilden niets van hem weten. Ze vonden hem maar een oproerkraaier, een CIA-agent. Dit was wat de staatsmedia mensen vertelden."

'Hoop is vervlogen'

De dood van Navalny komt desalniettemin bij veel Russen hard aan: "Het is heel erg dat hij overleden is. Navalny was dapper en tot het einde monter en strijdlustig", zegt Bosman. "Mensen dachten: als hij vrij komt, dan kunnen we misschien verder. Maar deze hoop is nu helemaal vervlogen."

Bob Deen denkt dat de enigszins wankelende steun voor Oekraïne door de gebeurtenissen in Rusland een nieuwe impuls kan krijgen: "De Westerse landen zijn opnieuw met de neus op de feiten gedrukt over hoe bruut het regime van Poetin met zijn tegenstanders omgaat. Misschien dat dit tot meer eenheid en daadkracht zal leiden."

Hoe reageren Russen op dood van Navalny?

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Dit betekent uitslag van verkiezingen in Duitsland voor Nederland (en Europa)

Dit betekent uitslag van verkiezingen in Duitsland voor Nederland (en Europa)
Friedrich Merz, leider van de Duits christendemocratische CDU/CSU
Bron: AFP

Door de verkiezingswinst van het christendemocratische CDU/CSU schuift de Duitse regering waarschijnlijk op naar rechts. Wat betekent deze uitslag voor Nederland en andere Europese landen? "Nederland en Duitsland zitten erg op één lijn."

Lijsttrekker Friedrich Merz van CDU/CSU is de beoogde opvolger van de huidige bondskanselier Olaf Scholz. Merz heeft aangegeven dat hij haast wil maken met het vormen van een regering.

Ideeën overlappen

"Ik denk dat het voor Nederland niet slecht is als Merz de nieuwe bondskanselier wordt", zegt Hanco Jürgens van het Duitsland Instituut. "De ideeën van de CDU zijn over het algemeen in lijn met wat Nederland politiek gezien wil. Bijvoorbeeld als het over financiën gaat: zuinig aan doen en niet te veel geld over de balken smijten."

Ook op het gebied van defensie zijn er overeenkomsten, volgens Jürgens. En als het om Amerika gaat, dat heeft aangekondigd dat het zonder Europa wil beslissen over het einde van de oorlog in Oekraïne. Duitsland is er, net als Nederland, geen voorstander van om alles Europees te regelen, zonder Amerika. "Het zal er alles aan doen om Amerika toch te betrekken."

Afhankelijk voor kernwapens

Dat Duitsland en Nederland wat dat betreft op één lijn liggen, heeft ermee te maken dat zowel Nederland als Duitsland geen eigen kernwapens hebben, legt Jürgens uit.

"We zijn afhankelijk van de Amerikaanse 'veiligheidsparaplu'. En een sterkere kanselier, zoals Merz, is ook in het belang van Nederland."

Bekijk ook

Europees leger

Eerdere uitspraken van Merz hintten erop dat hij de positie van Europa wil versterken met een Europees leger. Toch is het volgens Jürgens afwachten of dat ook daadwerkelijk gaat gebeuren. "Dat hebben we al eerder gezien met Angela Merkel en Macron. Zij hadden ook allerlei ideeën over een Europees leger, die uiteindelijk nooit gerealiseerd zijn", vertelt de Duitslandkenner.

"Uitspraken zijn mooi, maar of ze ook werkelijkheid worden, moeten we zien. Bovendien zijn de Fransen en Duitsers niet alleen. Die moeten ook rekening houden met Polen, Denemarken, Tsjechië en Nederland. Dus er is nog heel veel tijd nodig om zulke ideeën vorm te geven."

info

De Duitse verkiezingsuitslag

CDU/CSU is met lijsttrekker Friedrich Merz de grootste partij geworden in Duitsland met 28,4 procent, de radicaal-rechtse partij AfD kreeg 20,1 procent van de stemmen en de sociaaldemocratische SPD van de huidige bondskanselier Olaf Scholz, heeft een nederlaag geleden met 16,3 procent van de stemmen.

'Duitse economie raakt ons minder hard'

Naast defensie, was ook de economie een belangrijk verkiezingsthema. De huidige Duitse economie staat namelijk erg onder druk. Economen waarschuwden eerder al dat de kwakkelende Duitse economie invloed kan hebben op Nederland. Ook Jürgens ziet dat: "Als het niet goed gaat in Duitsland, heeft dat ook gevolgen voor Nederland, met name voor toeleveranciers van bijvoorbeeld de auto-industrie."

Maar volgens hem hoeven we ons wat dat betreft nog geen grote zorgen te maken. "Het spreekwoord 'als Duitsland niest wordt Nederland verkouden', gaat tegenwoordig minder op. Dit omdat wij meer internationale industrie hebben gekregen, zoals ASML. Dat maakt ons onafhankelijker." Bovendien ziet Jürgens dat de Nederlandse economie gegroeid is, waardoor wat er in Duitsland gebeurt, ons minder hard zal raken.

Bekijk ook

Weinig geld naar de EU

Hoewel Merz voorstander is van samen optrekken binnen Europa, merkt Jürgens ook op dat de Duitse lijsttrekker daar niet te veel geld aan wil uitgeven. "En dat is denk ik wel een probleem. Want de komende jaren zal er toch veel geld moeten worden uitgegeven aan de EU, bijvoorbeeld aan de Europese defensie-industrie. En dat zie ik nog niet zo snel gebeuren. Juist niet, omdat Merz eigenlijk het begrotingstekort niet wil laten oplopen en zuinig is als het gaat om Europa."

Jürgens: "Merz wil dat Duitsland de grootste economie van Europa is en dus ook de leiding moet nemen in het debat. Het is wel duidelijk dat Merz een beetje een haantje de voorste is. Duitsland wil de leiding nemen, vooral nu Trump zijn handen lijkt af te trekken van Europa."

Wat betekent de Duitse verkiezingsuitslag voor Nederland?

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Komt er een Europees defensiefonds? 'Er moet meer vertrouwen onderling komen'

Komt er een Europees defensiefonds? 'Er moet meer vertrouwen onderling komen'
Landmacht in startblokken voor NAVO-oefening Steadfast Defender
Bron: ANP

Europa moet zo snel mogelijk een defensiefonds oprichten om samen wapens in te kopen. Er moeten extra tanks, vliegtuigen en munitie komen, nu de steun van de Verenigde Staten niet langer zeker is. Nederland is tegen zo'n fonds. Is dat terecht?

Volgens Harald Benink, hoogleraar Bankwezen en Financiering aan Tilburg University zijn er twee mogelijkheden. Alle landen gaan, ieder voor zich, de defensie-uitgaven verhogen. Een alternatief is een Europees defensiefonds waarbij alle landen gezamenlijk 500 tot 700 miljard euro lenen.

Risico's delen

Het probleem bij het verhogen van de defensie-uitgaven per land, is volgens Bennink dat een aantal landen al zeer hoge staatsschulden hebben als percentage van hun nationaal inkomen. Als landen als Italië en Frankrijk hun staatsschulden verder verhogen, kun je de situatie krijgen dat we weer een nieuwe eurocrisis krijgen. Niet verstandig dus, denkt Benink.

Bij het alternatieve plan: een Europees defensiefonds, deel je juist de risico's. "Als je een fonds creëert, dan wordt de terugbetaling van de obligaties gegarandeerd door alle 27 landen van de Europese Unie", legt hij uit.

Coronaherstelfonds

In 2020 deed Europa iets soortgelijks met het coronaherstelfonds. "Toen heeft Europa voor 750 miljard euro geleend", vertelt econoom Benink. Het geld ging toen naar de landen zelf, het defensiefonds moet Europees worden besteed.

"Voor fabrieken voor wapens in Duitsland of Frankrijk, tanks in Duitsland", noemt hij als voorbeelden waar dat geld naartoe kan gaan. "Je moet dat Europees aanvliegen en niet op het niveau van alle landen. Want dan krijg je dat iedereen weer zijn eigen industrie gaat bevoordelen."

Bekijk ook

Vertrouwen

Macro econoom Edin Mujagić van Beleggingsfonds Hoofbosch noemt het 'volkomen logisch' dat Europese landen zoveel mogelijk samen doen. "Samen sta je sterker", zegt hij. "Als we het over defensie hebben, dan zou je in principe veel beter samen kunnen optrekken en dus die uitgaven ook samen kunnen financieren."

Maar voor een gezamenlijk fonds - waarbij iedereen garant staat voor elkaar - is weinig vertrouwen tussen de landen onderling. Bij invoering van de euro zijn er afspraken gemaakt over schulden en investeringen in het defensiebudget. "Er zijn heel veel Europese landen die zich al die tijd niets of weinig aangetrokken hebben van die regels", zegt hij. "Daar betalen wij nu de prijs van."

Nederland tegenstander

Nederland is een tegenstander van een defensiefonds omdat het 'traditioneel' tegen staatsleningen is. "Dat was vijf jaar geleden met het coronaherstelfonds ook al zo", zegt Benink. Na vier nachten onderhandelen is Nederland toen toch akkoord gegaan. Toenmalig premier Rutte zei dat dit nooit meer zou gebeuren.

Maar de wereld is in die tijd fors veranderd. Groot-Brittanië verdween uit de Europese Unie, Denemarken was tegen, maar draaide bij nadat Trump dreigde met het innemen van Groenland. Ook de winnaar van de Duitse verkiezingen, Friedrich Merz zegt een voorstander te zijn van zo'n Europees defensiefonds.

Bekijk ook

'Er zullen bijeffecten zijn'

Nederland staat steeds meer geïsoleerd in Europa, zegt Mujagić. "Nederland is niet zo heel groot om continu tegen heel veel dingen 'nee' te kunnen zeggen. Ik vrees dat - als Europa ervoor kiest om deze weg te nemen - we als Nederland ook mee moeten."

Mujagić: "Als je geen grote bondgenoten achter je hebt, wordt het heel moeilijk om dit soort ontwikkelingen in je eentje tegen te gaan." Volgens hem zijn er twee opties: je doet het of je doet het niet. "Welke van de twee je ook kiest, de kans is groot dat er negatieve bijeffecten zullen zijn."

Druk van Trump

Hoewel Nederland onder Rutte nog tegen is, denkt Benink niet dat hij zich als secretaris-generaal van de NAVO zal verzetten tegen een defensiefonds. Trumps druk op Europa om meer uit te geven aan defensie groeit, maar veel landen voldoen nog niet eens aan de norm van 2 procent.

Trump weet dat dit niet binnen een jaar kan. "Maar hij wil geloofwaardige plannen zien", vult de econoom aan. Als dat plan er niet ligt, trekt hij zijn handen van de NAVO af. "Er zal dus een geloofwaardig plan moeten liggen voor de NAVO-top in Den Haag eind juni. Dat is al over vier maanden."

Komt er een Europees defensiefonds? 'Er moet meer vertrouwen onderling komen'

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Ook interessant