Een dag na de dood van oppositieleider Aleksej Navalny wordt hij op de Dam in Amsterdam herdacht, terwijl er in Moskou weinig aan de hand lijkt. "Mensen lopen gewoon lachend over straat. En daarnaast: zelfs bloemen leggen is tegenwoordig gevaarlijk."

Wanneer Rusland-correspondent Joost Bosman door de straten van Moskou loopt, valt hem vandaag vooral één ding op: "Je merkt hier bijna niets van de dood van Navalny. Mensen lopen gewoon vrolijk over straat."

Foto van Navalny bij Kremlin

Alleen bij de brug vlak bij het Kremlin waar oppositieleider Boris Nemtsov in 2015 werd vermoord, stond gisteravond een foto van Navalny. "Die was er blijkbaar neergezet door een dappere persoon. Er stonden daar ook vijf vrouwen. We zijn toen even de hoek om gelopen en ik heb met ze gepraat over de dood van Navalny. Een van hen was erg goed op de hoogte, ze volgde duidelijk buitenlandse nieuwsbronnen."

"Maar de oudere generaties, mensen van 50 of 60 jaar en ouder, die kennen alleen maar de staatsmedia." En de Russische staatsmedia schenken nauwelijks aandacht aan het overlijden van de oppositieleider. "Het bleef gisteren bij een heel droge mededeling op het nieuws, in totaal duurde het maar een paar secondes", vertelt Bosman.

Toespraak Zelensky

Vandaag noemde ook President Zelensky van Oekraïne de moord op Aleksej Navalny toen hij sprak op de internationale veiligheidsconferentie in München.

"Poetin kan vermoorden wie hij maar wil", zei hij voor een verzameling van wereldleiders. "Of het nou een oppositieleider of wie dan ook is die hij als doelwit beschouwt."

Carte blanche voor Poetin

Heeft de Russische president inderdaad carte blanche, is oppositie voeren onmogelijk geworden? Een bepaalde vorm van streng gecontroleerde politieke oppositie kan nog wel, zegt Bob Deen. Hij is Oost-Europadeskundige bij Instituut Clingendael in Den Haag.

"Maar wordt een tegenstander te gevaarlijk, dan worden er juridische procedures begonnen om diegene klein te krijgen. En als dat niet voldoet en mensen niet monddood gemaakt kunnen worden, dan kan de veiligheidsdienst mensen altijd nog uit de weg ruimen."

'Mensen vragen zich af hoe veilig ze zijn'

Toch broeit het in Rusland, de onrust neemt toe, legt Deen uit. "Er was altijd een soort sociaal contract met de bevolking: 'Wij leveren rust en stabiliteit, in ruil daarvoor moeten jullie je koest houden'."

Maar de oorlog in Oekraïne begint zijn tol te eisen: "Mensen vragen zich af hoe veilig ze zijn, moeders willen weten waar hun zonen naartoe worden gestuurd."

'Oppositieleiders zijn gevangen, gevlucht of dood'

Toch lijkt het zeer onwaarschijnlijk dat Russen na de dood van Aleksej Navalny massaal de straat op gaan. "Er is extreem veel repressie nu in dit land", benadrukt Bosman in Moskou.

"Er moet een voorhoede zijn, en dat is doodeng. Ik weet niet of er nog mensen zijn die dit willen en kunnen. Je kunt de straat niet meer op, verkiezingen hebben geen zin, partijen zijn verboden. En de oppositieleiders zijn gevangen, gevlucht of dood."

'Was een soort bominslag'

Op de Russische gemeenschap in Nederland heeft de dood van Navalny veel impact. Kristina Petrasova van organisatie Free Russia NL vertelt: "Ik had eerst ongeloof. Ik voelde heel erg dat het een 'prank' zou zijn. En daarna, binnen een paar minuten, begon er steeds meer nieuws binnen te komen."

"Ik zag ook dat het best wel een gecoördineerde informatievoorziening van de Russische autoriteiten was. En dat doen ze natuurlijk niet zomaar." Daarna geloofde ze het pas echt. "Dat was echt een soort bominslag."

Free Russia NL

Vanuit Free Russia NL zetten Russisch-sprekende inwoners van Nederland zich in door bijvoorbeeld actie te voeren, geld in te zamelen voor Oekraïne of te praten met politici en beleidmakers. Dat laatste heeft veel nut, vertelt Kristina. "Bijvoorbeeld voor beleid: hoe je met Rusland omgaat, hoe je met Poetin omgaat, met zijn regime, wat je doet met Russen die in Rusland niet meer veilig zijn. Ze kunnen ook invloed uitoefenen in het Europees parlement of bij de NAVO."

Navalny was als oppositieleider erg krachtig, zegt Kristina. "Hij was een hele goede manager, ontzettend energiek en gemotiveerd. En hij was heel creatief. Elke keer als er iets niet meer mogelijk leek, dan kwam hij wel met iets anders. Hij had een ontzettend goed netwerk opgebouwd door heel Rusland. Dus het was niet een hoofdstedelijke elitaire politicus. Hij heeft met iedereen een link kunnen leggen. Met elke protestbeweging of protestgevoel."

'We zijn samen en met veel'

Uit protest en ter herdenking staat Kristina vandaag op de Dam in Amsterdam, samen met een hoop anderen uit de Russische gemeenschap. "Ik wil uitdragen dat we samen zijn en dat we met veel zijn."

"Wij zijn door de autoriteit in Rusland zo uit elkaar gedreven, wij hebben het echt afgeleerd om solidair met elkaar te zijn en elkaar te steunen. En daar willen wij hier wel ruimte voor maken."

Prijzen voor bloemen omhoog

Ook in Moskou worden bloemen neergelegd, al gaat het daar wel anders. Het is riskant, en nog iets anders viel Bosman op toen hij door de stad liep: "De prijzen voor bloemen zijn sinds gisteren omhooggeschoten. Ze doen er echt alles aan om herdenkingen aan Navalny te voorkomen."

Navalny had door alle propaganda tegen zijn persoon in Rusland al niet meer zoveel aanhang. "Veel Russen wilden niets van hem weten. Ze vonden hem maar een oproerkraaier, een CIA-agent. Dit was wat de staatsmedia mensen vertelden."

'Hoop is vervlogen'

De dood van Navalny komt desalniettemin bij veel Russen hard aan: "Het is heel erg dat hij overleden is. Navalny was dapper en tot het einde monter en strijdlustig", zegt Bosman. "Mensen dachten: als hij vrij komt, dan kunnen we misschien verder. Maar deze hoop is nu helemaal vervlogen."

Bob Deen denkt dat de enigszins wankelende steun voor Oekraïne door de gebeurtenissen in Rusland een nieuwe impuls kan krijgen: "De Westerse landen zijn opnieuw met de neus op de feiten gedrukt over hoe bruut het regime van Poetin met zijn tegenstanders omgaat. Misschien dat dit tot meer eenheid en daadkracht zal leiden."

De nood is hoog in Gaza: omdat de grenzen al 2 maanden worden dichtgehouden door Israël is er een groot tekort aan voedsel, schoon water en medische hulp. Israël zou nu tóch hulp willen toelaten, maar alleen niet meer via internationale hulporganisaties.