Hoe wordt gecontroleerd of vergunninghouders verantwoord omgaan met een wapen? En andere vragen over wapenbezit beantwoord

Na de dubbele moord in het Drentse dorp Weiteveen vorige week is het bezit van wapens weer onderwerp van discussie. De verdachte had namelijk een wapenvergunning. Wij vroegen wat jullie wilden weten over wapenbezit en de regels daarover in Nederland.

Jullie vragen worden beantwoord door bijzonder hoogleraar jeugdcriminologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam Frank Weerman en door Jas van Driel, die als onafhankelijk wapendeskundige in strafzaken optreedt voor feiten die getoetst moeten worden aan de wapenwetgeving.

1. Is er een toename in het aantal incidenten met wapens?

"Voor zover ik weet, zijn er recent geen cijfers bekendgemaakt over het aantal incidenten met wapens in Nederland", zegt Weerman. Een woordvoerder van de politie bevestigt dit en laat weten dat de politie deze cijfers ook niet op korte termijn kan aanleveren.

"In de media wordt soms het beeld geschetst dat vooral jongeren steeds crimineler zijn geworden. Maar dat beeld klopt niet", vertelt de hoogleraar. Uit recent onderzoeken van statistiekbureau CBS en het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC) blijkt dat er sinds 2010 niet een toename, maar juist een afname te zien is in het aantal jonge verdachten en daders van strafbare feiten. Er zijn wel een aantal buurten in Nederland waar relatief veel jeugdcriminaliteit was en waar niet zo'n daling heeft plaatsgevonden.

Rond 2019 was er ook een stijging in het aantal steekincidenten door jongeren, weet Weerman. "Ook waren er toen iets meer jongeren bezig met drugscriminaliteit en vuurwapens, daar is dus wel wat aan de hand. Maar over de lange termijn bekeken is het aantal geweldsincidenten met hen dus juist afgenomen."

Een verklaring hiervoor is volgens hem de opkomst van de smartphone en social media. "Die valt precies samen met de afname in jeugdcriminaliteit die vanaf 2010 wereldwijd te zien is. Jongeren zijn meer online gaan hangen en minder op straat, waardoor ze minder vatbaar zijn voor crimineel gedrag, zo is de gedachte."

Bekijk ook

• 

  Preventief fouilleren zoals in IJmuiden kan afschrikkend werken tegen wapenbezit: 'Politie is extra zichtbaar'

  • 22-01-2024

2. Hebben jongeren vaker het gevoel dat ze zich moeten wapenen? En hoe komen ze aan wapens?

De meeste jongeren willen niets met wapens te maken hebben, benadrukt Weerman. "Maar aan de jongeren die wél een wapen bij zich droegen hebben we 2 jaar geleden in Rotterdam en omgeving gevraagd waarom zij dat deden."

Daaruit blijkt dat een gevoel van onveiligheid de belangrijkste reden was om een wapen te dragen, legt de hoogleraar jeugdcriminaliteit uit. "Veel van die jongeren voelden zich persoonlijk bedreigd of onveilig in hun eigen buurt, doordat ze recent slachtoffer waren geweest van bedreiging of geweld, of doordat ze zelf iets hadden gedaan wat geweld uitlokte. Er zijn ook jongeren die een wapen hebben omdat ze ermee willen poseren, of omdat ze die voor de lol willen verzamelen."

"Wat ook opviel in dat onderzoek is dat slechts een paar procent van de jongeren dat wapen ook echt heeft gebruikt." De jongeren die wapens wél gebruiken om te verwonden of te dreigen, vormen echt een andere groep waar meer aan de hand is, benadrukt Weerman. "Bijvoorbeeld door moeilijke persoonlijke omstandigheden."

Uit het onderzoek komt daarnaast naar voren dat jongeren een wapen gewoon vanuit huis meenamen, via via kregen of kochten via bijvoorbeeld Telegram. "Wapens zoals messen zijn wat dat betreft natuurlijk makkelijker aan te komen, dan vuurwapens. Daar is ook wel een zwarte markt voor, maar krijg je wel te maken met vergunningen."

Bron: Eigen beeld

3. Kan iedereen een wapenvergunning krijgen?

Nee, zegt Van Driel, onafhankelijk gerechtelijk adviseur over wapens en wapenwetgeving. "Niet zomaar iedereen kan een wapenvergunning krijgen. Je moet kunnen aantonen dat je een redelijk belang hebt om een wapen te bezitten, en het type wapen moet passen bij dat doel. Een jager mag bijvoorbeeld alleen een wapen hebben dat geschikt is voor de jacht."

Om een wapenvergunning aan te vragen moet je een Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) indienen, legt hij uit. "Hierin verklaart het ministerie van Justitie en Veiligheid dat er geen strafblad is of het vermoeden van criminele betrokkenheid bestaat." Andere voorwaarden voor het verkrijgen van een wapenvergunning hebben volgens hem te maken met het beoogde gebruik van het wapen. "Als je een sportschutter bent, moet je bijvoorbeeld lid zijn van een vereniging. Als je een jager bent, moet je een jachtdiploma hebben behaald."

Volgens Van Driel gaat het bij de meeste aanvragen voor een vergunning om wapens die in 'categorie 3' vallen. "Dat zijn semi-automatische vuurwapens zoals pistolen. Als je zwaardere wapens wil aanvragen, dan moet je naar de minister van Justitie om ontheffing te krijgen. En dat is een hele zware procedure."

"In Nederland mogen alleen gerechtelijke deskundigen en verzamelaars zulke zware wapens bezitten", zegt hij. "Die verzamelingen zijn bedoeld om kennis te behouden over wapens en onderzoek te kunnen doen."

Bekijk ook

• 

  Slachtoffers bloedbad Alphen aan den Rijn strijden na 10 jaar nog altijd om schadevergoeding: 'Dan kan ik het afsluiten'

  • 05-04-2021

4. Wordt er gecontroleerd of vergunninghouders verantwoord omgaan met een wapen?

Eigenlijk is er continu controle op iemand met een wapenvergunning, zegt Van Driel. "De politie vergelijkt dagelijkse rapporten met een database waarin staat wie een wapenvergunning bezit. Als je betrapt wordt, verlies je je vergunning."

"Daarnaast is er binnen schietverenigingen een strenge interne controle", weet de wapenadviseur. "De taak ligt bij de bestuurder van de vereniging om goed in de gaten te houden hoe leden zich gedragen. Na een eerste waarschuwing kan de politie worden ingelicht, en bij herhaling verliest iemand zijn vergunning. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren als bekend wordt dat iemand medicatie gebruikt die invloed kan hebben op de geestelijke gezondheid. In dat geval wordt meestal direct actie ondernomen." Ook is het belangrijk dat de omgeving van iemand alert is, benadrukt hij. "Die zien mogelijk de eerste verschijnselen."

Een verplichte psychologische test is volgens hem geen oplossing: "Er was een digitale gedragstest ontwikkeld door het Trimbos-instituut, die mensen beoordeelde tijdens het aanvragen van een wapenvergunning. Die bleek alleen niet te werken: de test was gebaseerd op criteria die waren afgeleid van criminelen, maar die criteria zijn niet uitwisselbaar." Je hebt namelijk te maken met mensen die zich júíst aan de wet willen houden, legt hij uit. "Er zat een hoge foutmelding van de inschatting van het risico in." In juli 2022 werd het gebruik van deze e-screener dan ook opgeschort.

5. Hoe wordt het thuis opslaan van wapens gecontroleerd?

Van Driel benadrukt dat er strikte controle is op de opslag van wapens thuis. "Je moet aparte kluizen hebben voor zowel het vuurwapen als de munitie, en deze kluizen mogen niet dezelfde code of sleutel hebben. Zelfs gezinsleden mogen niet weten waar de sleutel ligt. Dus als iemand overlijdt, komt de politie samen met een slotenmaker het wapen ophalen."

Daarnaast vinden er jaarlijks onaangekondigde controles plaats om te kijken of deze veiligheidsvoorschriften worden nageleefd. "Ze openen de kluis om te controleren of de wapens nog aanwezig zijn en of er geen nieuwe zijn toegevoegd. Maar ze kijken ook naar de thuissituatie en of deze stabiel is", legt hij uit.

6. Is er een opmars van 3D-geprinte wapens in Nederland? En wat zouden we kunnen doen om dit te beperken?

De Landelijke Eenheid van de politie deed in 2021 onderzoek naar de omvang van het probleem van 3D-geprinte vuurwapens in Nederland. Ze zagen een forse toename van inbeslagnames van dit soort geprinte vuurwapens en onderdelen. Daarnaast bleken veel van deze exemplaren niet betrouwbaar.

Toch zou Van Driel het geen opmars willen noemen, omdat het eerste 3D-vuurwapen ongeveer 10 jaar geleden voor het eerst opdook. "Dat was toen de FCG-9, dat staat voor 'Fuck Gun Control'. Dat zegt al iets over de achtergrond ervan." Sindsdien zijn er geen nieuwe ontwerpen bijgekomen, vertelt hij. "Blijkbaar hebben mensen er toch meer moeite mee om nieuwe modellen te ontwikkelen dan gedacht. Daarbij werken de wapens ook niet goed."

De expert wil benadrukken dat je niet gelijk een vuurwapen hebt als je een 3D-printer koopt: "Je kan niet alle onderdelen van een vuurwapen printen, zoals de loop en de afsluiter. Die moeten ook van metaal zijn, omdat plastic niet sterk genoeg is en niet tegen warmte kan. Alleen de kast kan geprint worden." Daarnaast heb je munitie nodig: "Bij de munitie die nu geprint wordt, gaat het alleen om plastic hulzen en niet om de kogel die erin zit en het kruit. Dat kan niet geprint worden."

Volgens Van Driel hebben politie en justitie al middelen om op te kunnen treden tegen het bezit van 3D-geprinte wapens. "De wet biedt nu voldoende mogelijkheden om wapenbezit aan te passen, want daar valt een 3D-vuurwapen ook onder." Wel is het Openbaar Ministerie (OM) bezig om regels te maken voor het aanpakken van voorbereidende handelingen voor 3D-printen, zoals het delen van ontwerpen voor de vuurwapens.

Bekijk ook

• 

  'Je komt sneller aan een pistool dan aan een stage', docent Chander Peroti ziet geweld en wapenbezit toenemen

  • 27-09-2019