Het succes van D66 door de ogen van Jan Terlouw: over het menselijke element, de toekomst van onze kinderen en de opgeheven vloek

Hij werd verrast door de knappe campagne van Sigrid Kaag en is blij dat de partij won. D66-coryfee Jan Terlouw zag zijn partij zelf ooit gehalveerd worden. Maar voor borstklopperij is nu geen tijd, vindt hij: "Het gaat om de toekomst van onze kinderen."

Dat D66 op basis van de exitpoll het hoogste aantal zetels voor de partij ooit leek te halen, vond Terlouw 'wel erg overrompelend'. "27 zetels kon ik eigenlijk niet geloven. Wat we nu hebben is iets waarschijnlijker." Met 23 zetels, één minder dan het partijrecord, is hij nog steeds heel tevreden.

'Dat Kaag goed kon debatteren wisten we nog niet'

"Ik had het al mooi gevonden als we gelijk waren gebleven op 19 zetels. Lang leek het dat we heel wat zouden inleveren." De overwinning is volgens Terlouw helemaal te danken aan de laatste campagneweken van lijsttrekker Sigrid Kaag. "Ze bleek heel goed te kunnen debatteren. Dat wisten we nog niet."

"Ze bracht het menselijke element goed in de discussie. Dat sprak mensen aan." Volgens de oud-partijleider heeft de heldere campagne van D66 ook geholpen: "De thema's klimaat, onderwijs en Europa zijn duidelijk benoemd. Ook lag de focus op rechtvaardigheid en menselijkheid." Hij denkt dat dit kiezers van andere partijen in de laatste week over de streep heeft getrokken. "Zij hebben gedacht: bij D66 wordt er meer met mijn stem gedaan."

Regeren is (niet meer) halveren

Toch is de verkiezingswinst bijzonder, want na eerdere kabinetsdeelnames verloor D66 standaard bij de eerstvolgende verkiezingen. 'Regeren is halveren' leek de vloek die rustte op de partij. Waarom is het nu niet gebeurd? "Corona zal daarbij geholpen hebben", denkt Terlouw. "Van zo'n crisis worden mensen gezagsgetrouwer. In moeilijke tijden vinden ze het prettig dat er verantwoordelijkheid wordt genomen. En dat heeft het kabinet gedaan."

Zelf maakte hij dat mee in 1995, als commissaris van de koningin in Gelderland. Door enorme regenval stonden de rivieren in de provincie op springen en dreigde er een overstroming. "Toen werd er besloten te evacueren. Mensen vonden het fijn dat die beslissing werd genomen." Met corona gebeurt volgens hem nu hetzelfde. "Er is een regering die zegt: 'Dit is wat we gaan doen.' Dat wordt gewaardeerd."

'Zwartgemaakt in 1982'

Van dichtbij maakte Terlouw mee hoe het is als een kabinet níét functioneert. In 1981 was D66, met Terlouw als lijsttrekker, de grote verkiezingswinnaar. De partij ging meeregeren in het kabinet Van Agt II. "Maar dat was een vreselijk slecht kabinet. Van Agt en Den Uyl lagen constant met elkaar overhoop." Het kabinet werd een van de kortst zittende ooit: de partijen hielden het maar iets meer dan 8 maanden samen uit.

In 1982 waren er dan ook nieuwe verkiezingen. De vorige verkiezingswinst van D66 verdampte daar weer helemaal. Toch had dat volgens Terlouw niet per se te maken met de deelname aan het kabinet, maar alles met de overwinning van een jaar eerder. "Wij wonnen toen 9 zetels. Die kwamen bij de PvdA vandaan, die er 9 verloren. Dat hebben ze me altijd kwalijk genomen. In de campagne van 1982 hebben ze me daarom enorm zwartgemaakt. Ik ben ervan overtuigd dat dat de diepste oorzaak was."

Het record van 24 zetels

Na het verlies in 1982 stapte Terlouw op. Pas toen oprichter Hans van Mierlo in 1985 terugkwam als partijleider ging het weer de goede kant op met D66. In 1994 haalde de partij met hem de beste verkiezingsuitslag ooit: 24 zetels. Het vertrek van Van Mierlo was dan ook een belangrijke reden waarom de partij later weer diep instortte.

"De politieke verschuivingen waren in die tijd enorm. Dat gaf ontzettend veel problemen", zegt Terlouw over de sterk wisselende zetelaantallen door de jaren heen.

'Socialisme van de kaart geveegd'

Toch verwondert hij zich ook nu over de grote verschuivingen in de politiek. "Er verandert zoveel. Het socialisme is bijvoorbeeld van de kaart geveegd. De PvdA is in een paar jaar tijd van 40 naar 9 zetels gegaan." Het verbaast hem dat de partij niet is gegroeid na 4 jaar oppositie. "Dat is toch ongelooflijk. Wat is er aan de hand? Sociaal is er zoveel te wensen. Waarom kunnen de linkse partijen zich niet verzetten?"

Terlouw maakt zich druk om 'de ongekende tweedeling' in de samenleving. "De ongelijkheid in vermogen en inkomen is enorm. Acht individuen ter wereld bezitten evenveel als de 3,5 miljard armste mensen. En de politiek doet er zo ontzettend weinig aan."

Maar deels klimaatsucces in Rutte III

Met het verdwijnen van linkse partijen is er volgens Terlouw een belangrijke, sociale rol weggelegd voor D66. "In het algemeen hebben ze veel voor elkaar gekregen in Rutte III, maar het had meer kunnen zijn." Hij wijst op het tot stand komen van het klimaatakkoord. "Daar leverde D66 een belangrijke bijdrage aan, maar het kabinet haalt de klimaatdoelstellingen nog niet. Dat konden ze niet voor elkaar krijgen."

De samenwerking met de ChristenUnie en het CDA heeft volgens hem niet geholpen. "Die christelijke partijen houden de boeren enorm de hand boven het hoofd. Dan is het moeilijk om op een verantwoorde manier de veestapel te verkleinen. D66 heeft het geprobeerd, maar slechts gedeeltelijk voor elkaar gekregen."

'Het gaat om de toekomst van onze kinderen'

Terlouw is blij dat de partij nu echt stappen wil zetten op klimaatgebied. "Ik ben buitengewoon blij dat Kaag geregeld verklaard heeft dat het klimaat het grootste probleem is. Het is namelijk ook zeer ernstig. Het gaat hier om de toekomst van onze kinderen."

Europese samenwerking, ook een speerpunt van D66, is daarin volgens hem erg belangrijk. "Het klimaat, maar ook de vluchtelingencrisis, zijn mondiale problemen. Maar onze politiek is nationaal gebleven. Dat moet anders."

De formatie volgens Terlouw

Bij de formatie van dit jaar heeft D66 een grote rol. Voor Jan Terlouw is duidelijk waar de partij bondgenoten moet zoeken. "Je zoekt in een formatie partijen waardoor je eigen beleid beter verwezenlijkt kan worden. Het grootste probleem is het klimaat en christelijke partijen doen daarin moeilijk. Dan kijk je dus eerst naar links."

Partijen als de PvdA, GroenLinks en de SP willen op dit gebied hetzelfde als D66. "De VVD zal er sowieso bij moeten in het kabinet, maar ik hoop dat de fractie erop aandringt dat GroenLinks of een of meer andere linkse partijen aanschuiven." Voor het klimaat is dat volgens Terlouw absoluut het beste: "Dat zou ik heel gezond vinden."

Uitlegvideo: zo werkt de formatie