In Enschede staat sinds deze week een van de meest geavanceerde laboratoria ter wereld. De Universiteit Twente heeft er voor 40 miljoen euro een onderzoeksinstituut voor nanotechologie gebouwd.

Nanotechnologie houdt zich bezig met hele kleine deeltjes (een nanometer is een miljardste meter). De 500 wetenschappers in het nieuwe nanolab knutselen feitelijk met atomen. Zo proberen ze nieuwe materialen te ontwikkelen die bijvoorbeeld gebruikt kunnen worden om snellere chips te maken of om kleding waterafstotend te maken.

Vrijdag opende Prins Willem-Alexander het nieuwe nanolab. EenVandaag volgde deze week Dave Blank, de wetenschappelijk directeur van Mesa+, het onderzoeksinstituut voor nanotechnologie.

Hoe kwetsbaar is kunst in oorlogstijd? Deze vraag is actueel in bijvoorbeeld Oekraïne, waar de regering topstukken uit musea haalt om ze te beschermen tegen Russische raketten. Iets soortgelijks gebeurde ook in Nederland, tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Het Mauritshuis in Den Haag was een van de musea die haar Hollandse meesters in de Tweede Wereldoorlog veilig moest opbergen, zodat ze niet in het oorlogsgeweld terecht zouden komen. Zo dook het wereldberoemde Meisje met de Parel in 1942 onder in de grotten van de Sint-Pietersberg bij Maastricht.

Museum zonder kunst

"Het is bijna onvoorstelbaar", zegt conservator Quentin Buvelot. "Nu hangen hier weer allemaal prachtige schilderijen, maar in het begin van de oorlog was het museum grotendeels leeg. Een museum zonder kunst, dat is een onwerkelijk gevoel."

Buvelot wandelt door het Mauritshuis, een museum in Den Haag dat gevestigd is in een 17e-eeuws stadspaleis. Het herbergt een wereldberoemde collectie schilderijen uit de Gouden Eeuw, met werken van onder anderen Johannes Vermeer, Rembrandt en Frans Hals. Het bekendste schilderij is Meisje met de parel van Vermeer. Dat is uitgegroeid tot een van de meest geliefde werken uit de kunstgeschiedenis.

Bomvrije bergplaats

De oorlogsdreiging in Nederland 85 jaar geleden was groot, Buvelot: "De locatie van het Mauritshuis, tussen de ministeries, was het meest bedreigde deel van Nederland. Er hing nog een klein deel van de collectie op de begane grond, maar het grootste deel was al opgeborgen in een speciaal gebouwde kunstkluis."

Deze kluis was gebouwd door de toenmalige Duitse directeur Wilhelm Martin, die als klein kind naar Nederland gekomen. "Hij voelde in de jaren 30 de bui al hangen en vroeg bij het ministerie om een kunstbergplaats. Dus op het moment dat de Duitsers binnenvielen in 1940 had het Mauritshuis als enige museum van Nederland een eigen bomvrije bergplaats voor schilderijen", vertelt de conservator.

Gekleurde driehoekjes

Toen ook die kluis onveilig werd, besloot Martin om de topstukken te evacueren. Welke werken het eerst moesten verdwijnen, werd bepaald aan de hand van een kleurcode. "Op de achterkant van de schilderijen zaten driehoekjes: rood, wit of blauw. De kleuren van de Nederlandse vlag. Rood betekende: van onschatbare waarde. Het meisje met de parel had zo'n rood driehoekje."

Het schilderij ging niet in een kist met andere kunstwerken. "We weten van een declaratie dat Willem Martin haar persoonlijk met de trein wegbracht. Eerste klas, samen met restaurateur Traas. Hoe het precies verpakt was, weten we niet. Maar we gaan ervan uit dat het beschermd was, waarschijnlijk in een deken."

Diep onder de grond

Meisje met de parel kwam terecht in de mergelgrotten van de Sint-Pietersberg in Limburg, diep onder de grond. "Meer dan 750 schilderijen uit Nederlandse musea werden op deze stille, koele plek opgeslagen", vertelt Harald Close van Maastricht Underground, terwijl hij de zware deur van Rijksbewaarplaats 9 opent.

"Vrachtwagens vol kunst werden hier naar binnengereden. Van Gogh, Ruisdael, Jan Steen, Vermeer, alles hing door elkaar. Aan welk rek Meisje met de parel precies heeft gehangen, dat weten we niet, want er is geen plattegrond."

De Nachtwacht opgerold

Ook De Nachtwacht werd hier opgeslagen, opgerold. "Die enorme rol moesten ze elke dag een kwartslag draaien om het gewicht te verdelen", vertelt de gids. "Anders zou hij bezwijken onder zijn eigen gewicht. En dat zegt iets over hoe fragiel kunst is, zelfs als ze groot en beroemd is."

De Duitsers wisten dat de collectie hier lag. "Die vonden het prima", zegt Close. "Ze dachten: laat die Nederlanders maar kluizen bouwen. Dan weten wij waar het ligt. Gelukkig liep het anders. Anders was dit nu misschien een Duitstalige rondleiding geweest."

Doelgericht gebombardeerd

Na de oorlog keerde Meisje met de parel terug naar het Mauritshuis, waar ze inmiddels alweer 80 jaar hangt en jaarlijks ruim een half miljoen bezoekers trekt. 'Zij' hoeft voorlopig nergens onder te duiken, maar dat is voor veel andere kunstwerken in huidige oorlogsgebieden helaas niet zo, zegt conservator Buvelot.

"In Oekraïne zijn sommige musea met opzet gebombardeerd. Geen 'collateral damage', maar echt doelgericht."

Twaalf musea vernietigd

Volgens de Organisatie der Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur (UNESCO) zijn sinds het begin van de Russische invasie minstens twaalf musea in Oekraïne beschadigd of vernietigd.

Zoals het Kuindzhi Kunstmuseum in Marioepol, het Regionale Kunstmuseum in Tsjernihiv en het Ivankiv Historisch en Streekmuseum. Sommige werken uit dit museum werden door lokale bewoners uit het brandende gebouw gered.

Ondergebracht in Berlijn

Gelukkig is de inzet van museumdirecteuren om schilderijen in veiligheid te brengen groot, zegt Buvelot. "Veel schilderijen uit Oekraïne hebben inmiddels onderdak gevonden in Berlijn. Ook worden sommige kunstwerken tentoongesteld in Europese musea om aandacht te vragen voor de Oekraïense cultuur en geschiedenis."

Boven de kunstkluis die voormalig museumdirecteur Wilhelm Martin in het Mauritshuis liet bouwen, is een spreuk van hem te lezen: ''t Is droevig dat de oorlog vergt dat men 's lands kunst voor het oog verbergt.' Voor conservator Buvelot blijft Martin een inspirerend voorbeeld van een dapper mens in oorlogstijd. "Alles van waarde is weerloos en moet worden verdedigd. En dat deed Martin toen. En dat moeten we ook nu doen, zolang het nodig is."

De rechtbank Midden-Nederland oordeelt dat achterafbetaaldienst Klarna niet zomaar mag verdienen aan incassokosten. Mensen die te laat zijn met hun lening terugbetalen aan de online dienst moeten bijbetalen. Sommigen raken daardoor meer in de problemen.

"Koop nu, betaal achteraf" is de belofte die de online betaaldienst Klarna doet. Mensen die iets kopen op een website kunnen hun betaling met de dienst uitstellen. Ze sluiten dus eigenlijk een lening af bij Klarna, maar dat geeft de dienst niet goed genoeg aan, vindt de rechtbank Midden-Nederland.

Extra kosten in rekening brengen

Daarom is de achterafbetaaldienst nu op de vingers getikt door deze rechtbank. Rente, aanmaning- en incassokosten in rekening brengen als mensen te laat zijn met hun lening terugbetalen aan Klarna mag volgens de rechtbank niet op deze manier.

Achteraf betalen is gratis en wordt volgens de wet niet gezien als lening, dus mag Klarna geen extra kosten in rekening brengen.

'Waardevol oordeel'

"Dit is een heel waardevol oordeel", vertelt lector Schulden en Incasso aan de Hogeschool Utrecht, Nadja Jungman. "Er leeft natuurlijk al heel lang politieke en maatschappelijke zorg over 'buy now, pay later'."

De toekomst moet volgens haar uitwijzen of andere rechtbanken dit oordeel ook gaan volgen. "Wordt dit de nieuwe Nederlandse lijn? Daar hoop ik eigenlijk op." Het is volgens haar in ieder geval een belangrijke stap.

Schulden bij jongeren

Je mag Klarna pas gebruiken als je 18 jaar of ouder bent, maar veel minderjarigen gebruiken de dienst toch. "Jongeren zijn gevoelig voor verleidingen", vertelt Jungmann.

"De grootste zorg is dat jongeren te hoge schulden opbouwen, en ook andere rekeningen daardoor niet gaan betalen." Dat kan volgens haar het begin zijn van het opbouwen van problematische schulden.

Achteraf betalen aantrekkelijk

Ook voor mensen met al bestaande geldzorgen zijn achterafbetaaldiensten zoals Klarna aantrekkelijk. "Want als je de eindjes niet aan elkaar kan knopen en je hebt wel producten nodig, dan lijkt het een oplossing,"

"Geldzorgen maken dat mensen vaak bij de dag gaan leven", legt de lector uit.

Klanten slecht geïnformeerd

De lector vindt, net zoals de rechtbank oordeelt, dat klanten goed van tevoren moeten worden geïnformeerd wanneer ze een lening aangaan. "Wat zijn de kosten waar ik tegenaan loop als ik te laat betaal? Dan kunnen mensen hun risico inschatten."

Bij andere diensten die leningen of krediet aanbieden moet de slogan "Let op! Geld lenen kost geld" staan, bij Klarna staat dat niet en kunnen klanten mede daardoor niet goed geïnformeerd worden.

Geen leeftijdscheck

Volgens Jungmann is een ander groot probleem van betaaldiensten als Klarna dat ze niet checken of iemand wel een schuld aan kan gaan. "Er kunnen allerlei redenen zijn waarom mensen daar gebruik van maken", legt ze uit.

"Als ze dan op later moment niet in staat zijn om te betalen en ze hebben ook nog eens niet het geld om die kosten die er dan bij komen te betalen, dan loop je het risico dat het het begin is van problematische schulden."

Moeilijk om naar de rechter te stappen

Mensen kunnen altijd naar de rechter stappen als ze denken dat een betaaldienst fout is, maar volgens de lector is dat een moeilijke stap om te zetten. "Zeker als er schuldenproblematiek speelt en mensen veel stress hebben, dan vinden ze het nog veel moeilijker", vertelt ze.

"Dus ik hoop ook dat er schuldhulpverlening komt die mensen ook zullen bijstaan zodat we een breder beeld krijgen."

Kabinet is machteloos

Volgens Jungmann is het lastig voor de politiek om hier wat aan te doen. "De Tweede Kamer is heel helder: leg dit aan banden."

Maar het kabinet kan weinig doen tegen deze betaaldiensten, omdat het op Europees niveau moet gebeuren. "Er komt nieuwe regelgeving vanuit Europa, maar dat wordt zeker pas in 2026."