De banaan is in gevaar. Twee schimmels zorgen ervoor dat de populairste vrucht van de wereld in rap tempo verdwijnt. Nederlandse onderzoekers werken nu aan de oplossing: super sterke bananen.

Misschien heb je hem vandaag nog wel gegeten: de Cavendish banaan. Deze banaan ligt in supermarkten en op lokale markten over de hele wereld. Door twee schimmels dreigt de banaan nu te verdwijnen. In Nederland werken wetenschappers aan de redding van de banaan.

Hardnekkige schimmels

De aanvallers van de banaan? De zwarte Sigatoka bladschimmel en de Fusarium bodemschimmel, oftewel de TR4. Onder wetenschappers wordt dit ook wel de Tropical Race 4 genoemd. De Sigatoka schimmel verspreidt zich door de lucht en doodt zo bladeren van de bananenplant. De TR4 is een bodemschimmel die zich in de grond nestelt en kan daar wel dertig jaar overleven.

In de jaren 50 sloeg de Panama schimmel ook al toe. De Gros Michel, de gangbare banaan van die tijd, stierf massaal. Daarna werd de Cavendish banaan ontwikkeld, die resistent was tegen deze schimmel. Maar vijftig jaar later is de schimmel veranderd en is ook de Cavendish niet veilig meer. Ook andere, meer inheemse bananensoorten, bezwijken onder de schimmel.

Miljoenen boeren raken hun bedrijven kwijt

De beruchte bananenziekt TR4 verspreidde zich al door Zuidoost Azië, het Midden-Oosten en Australië. Nu maken de schimmels ook slachtoffers in Afrika. Ze verspreiden zich snel. "Je neemt de sporen van de Fusarium schimmel makkelijk mee onder een tractor of onder je schoen", legt professor Gert Kema uit. Hij werkt bij Wageningen, Universiteit en Research.

In Azië en India raken miljoenen kleine en grote boeren hun bedrijven kwijt door deze schimmels. Luud Clerx van Agrofair handelt in Fairtrade en bio-bananen van kleine boeren uit Latijns-Amerika en de Caraïben, waar in totaal 1,2 miljoen hectare bananenplantages staan. Volgens Clerx houdt iedereen zijn adem in. Wat als de ziekte ook dit continent en de Caraïben bereikt? Dan kunnen we de bananen op onze Nederlandse fruitschaal wel vergeten, want daar komen de Latijns-Amerikaanse en Caraïben vruchten vandaan. Bedenk dat ook op dit continent bananen basisvoedsel zijn. Een klein percentage is maar voor de export.

'Schimmel verspreid door aarde onder de schoenen'

Er zijn strikte maatregelen nodig om de ziekte buiten de deur te houden. Op sommige vliegvelden heb je al voetenbaden en je moet gereedschap en vrachtwagens desinfecteren. "Dat zijn maatregelen die je ook op de plantages zelf moet instellen", zegt Clerx.

"Toen de ziekte in 2013 opdook in Mozambique was de schok groot. Afrika was tot die tijd schimmelvrij. De schimmel is waarschijnlijk meegenomen onder de laarzen van mensen uit Azië." Kleine boeren kunnen volgens hem bijna niets doen als de ziekte hun land bereikt.

'Iedereen loopt bij elkaar naar binnen'

"In Peru liggen de stukjes land met bananenplanten vlak naast elkaar. Iedereen loopt bij elkaar binnen. Hoe kun je besmetting daar dan voorkomen? Overheden in die landen doen nog weinig aan preventie en laten kleine boeren aan hun lot over. Het is een kwestie van tijd voordat de schimmel Latijns-Amerika bereikt", benadrukt Clerx.

Het is daarom zaak voor Professor Kema om de banaan van de ondergang te redden. "De Cavendish bananen zijn aan de beurt. Het is de meest gangbare banaan, wij eten hem hier. Maar er zijn ook honderden andere soorten in gevaar", zegt Kema.

Alle bananen zijn klonen van elkaar

Het probleem is volgens Kema de monocultuur. "Het grootste deel van de bananen in de wereld heeft dezelfde genetische structuur, het zijn klonen van elkaar. Er staan nu honderduizenden hectaren planten die identiek zijn. Dus als de schimmels toeslaan is het snel een ramp", zegt Kema.

Kema is één van de weinige wetenschappers die zich bezighoudt met het ontwerpen van nieuwe soorten bananen. "We werken er al een aantal jaar aan omdat het veel tijd kost een nieuwe te maken. We hebben bananen in de kas in Wageningen die op turf en een substraat leven. Maar dat is maar een halve oplossing. Diversiteit komt op de eerste plaats. Nieuwe rassen creëren is cruciaal."

En die moeten tegen alle ziektes bestand zijn. Kema gaat samenwerken met Indonesië, waar de bananen oorspronkelijk vandaan komen. Hij wil de genetische diversiteit van wilde bananen in Zuidoost-Azië gebruiken. "Dat zal smaakvolle bananen opleveren die beter bestand zijn tegen ziektes."

President Donald Trump kondigde het gisteravond aan: Amerika gaat een importheffing van 20 procent op alle producten uit de Europese Unie doorvoeren. Wereldwijd waarschuwen economen dat dit een slecht idee is, vooral voor de VS zelf. Toch zet Trump door.

Voor Nederlandse ondernemingen met veel export naar de Verenigde Staten breken spannende tijden aan. Door de extra belasting van 20 procent worden hun producten voor de Amerikaanse consument een stuk duurder. "Dit betekent heel veel onzekerheid."

"Dit valt wel rauw op ons dak", zegt Willem Hulsebosch. Samen met zijn vrouw en zoons runt hij al jaren een bloembollenbedrijf in Julianadorp.

Andere markten

"We doen al decennialang zaken met Amerika en hebben in de loop der jaren echt een goede band opgebouwd met onze klanten in de VS", gaat Hulsebosch verder. "Die willen we graag houden. Maar als het moet, dan gaan we ons op andere markten richten."

Want de familie beseft wel dat Amerikanen zullen afhaken als bloemen door de heffing te duur worden. "Tulpen zijn geen eerste levensbehoefte. Aan het eind van je rondje supermarkt staat er een bosje bloemen. Als dat ineens 20 procent duurder is, dan denk je wel twee keer na."

'We begrijpen zijn visie'

De familie Hulsebosch is flink verweven met de Verenigde Staten. "Onze moeder is Amerikaans, we hebben familie overzee en komen er vaak", vertelt zoon Roy.

"We houden van het land en zijn zelfs pro-Trumpers. Dat klinkt misschien tegenstrijdig, maar we begrijpen zijn visie wel. Hij maakt waar wat hij zegt. Dat vinden wij ergens ook wel bewonderenswaardig. Hij zet zijn volk op één, dat is duidelijk. Daar kunnen wij in Europa nog wat van leren. Alleen dit plan, dat maakt het voor ons wel lastig."

Niet volledig afhankelijk

Toch blijft Hulsebosch positief: "We zijn gelukkig niet volledig afhankelijk van Amerika. We exporteren ook naar Engeland, China, Rusland en Kazachstan. En we hebben een uniek product. Bollen kun je maar op één plek in de wereld telen, en dat is hier, in Nederland. Door het klimaat, de bodem, de omstandigheden. Dat kan niet zomaar ergens anders. Daar hebben ze ons gewoon voor nodig.

Er zijn dus genoeg opties. "Als de ene markt moeilijk doet, dan vinden wij onze weg wel via een andere. We hebben al vaker met onzekerheden te maken gehad. Als het even tegenzit, dan nemen we genoegen met wat minder marge en stellen we investeringen gewoon even uit."

'Kennis en ervaring zit in Nederland'

"Trump ziet ons het liefst naar Amerika vertrekken", legt directeur van TTA-ISO Martin Maasland uit. Het Nederlandse bedrijf maakt landbouwmachines en heeft een grote afzetmarkt in de Verenigde Staten.

TTA-ISO heeft zelfs een kantoor in de VS zitten. "Maar de kennis en ervaring op het gebied van high-techsystemen in de tuinbouw zit hier in Nederland. Die gekwalificeerde mensen kun je niet oppakken en in Amerika neerzetten."

Prijs verlagen

Bang voor Amerikaanse concurrenten is Maasland niet. "In ons geval zijn er weinig of eigenlijk geen partijen in de Verenigde Staten die hetzelfde kunnen bieden als wij. We zien onszelf daardoor niet genoodzaakt om de winstgevendheid op onze machines te verlagen."

Maar als de prijs vanwege de invoerheffingen te hoog wordt, dan bestaat er volgens Maasland wel een kans dat de markt afneemt of zelfs helemaal stilvalt. "Dan kunnen we overwegen of we bereid zijn iets van onze marges op te geven, maar we moeten ook de salarissen van onze medewerkers kunnen betalen."

Tegenactie

Over eventuele eigen tarieven die de EU als tegenactie kan invoeren, maakt Maasland zich geen zorgen. "De grootste impact zijn uiteindelijk toch de hoge tarieven van Amerika richting Europa, omdat wij in Europa produceren."

"En andersom importeren wij weinig vanuit Amerika", gaat hij verder. "Dus als Europa hoge handelstarieven gaat invoeren, verwachten wij niet dat dat veel impact op ons heeft."

Minder groei maar geen crisis

Hoofdeconomoom van de ING Marieke Blom begrijpt de zorgen van Nederlandse ondernemers die veel exporteren naar de Verenigde Staten. "Door Trumps nieuwe invoertarieven, gemiddeld 25 procent, en zelfs 54 procent voor China krijgt ook de Europese Unie een tarief van 20 procent opgelegd. Dat leidt naar verwachting tot een exportdaling van zo'n 15 procent richting de VS. Voor Nederland betekent dat een krimp van ongeveer 0,2 procent van het BBP."

Toch is dit volgens Blom geen nieuwe economische crisis in wording. "Dit is niet te vergelijken met corona of de energiecrisis. Het is vooral een rem op de groei."

Niet terugslaan met eigen tarief

Blom verwacht dat Europa met eigen tarieven zal reageren. "Maar hoe dat uitpakt is onduidelijk, omdat we niet zeker weten hoe Trump reageert. Een handelsoorlog moeten we zien te voorkomen."

"We kunnen beter gerichte steun bieden aan getroffen sectoren. Ook kan er veel winst worden geboekt door de interne markt beter te laten werken. En er liggen veel kansen in het versterken van handelsrelaties met landen als India en Zuid-Amerika. Als we dit moment grijpen, kan Europa uiteindelijk sterker en minder afhankelijk van de VS worden. Ook voor Nederland liggen hier echte kansen."