Is een zetelpeiling een voorspelling? En 7 andere vragen over de zetelpeiling voor de Eerste Kamer

In aanloop naar de Provinciale Statenverkiezingen op 15 maart doet EenVandaag samen met onderzoeksbureau Ipsos zetelpeilingen voor de Eerste Kamer. Maar mensen kunnen helemaal niet op de Eerste Kamer stemmen. Dit is hoe zo'n peiling werkt.

Tijdens de komende verkiezingen kun je stemmen voor de Provinciale Staten. Indirect stem je daarmee ook voor de Eerste Kamer. Het zijn namelijk de Statenleden die de senatoren in de Eerste Kamer kiezen. Een getrapte verkiezing, heet dat. En juist dat 'getrapte', maakt het peilen lastiger.

Hoe werken de verkiezingen voor de Eerste Kamer?

In maart worden in elke provincie de Statenleden gekozen. Zij houden zich bezig met zaken die in de provincies spelen, zoals natuur, verkeer en de aanleg van industriegebieden. En ze kiezen in mei de Eerste Kamer.

Ook Nederlanders die niet in een van de twaalf provincies wonen, maar op andere plekken in de wereld, mogen meestemmen voor de Eerste Kamer. Zij stemmen op speciale kiescolleges, in plaats van voor de Provinciale Staten.

Elke provincie heeft een eigen aantal Statenleden. In provincies met veel inwoners zoals Zuid-Holland en Gelderland zijn dat er bijvoorbeeld 55, maar een kleine provincie als Zeeland heeft er maar 39.

Een Statenlid in een grote provincie vertegenwoordigt meer inwoners. Bij de verkiezing voor de Eerste Kamer weegt de stem van een Statenlid uit een provincie met veel inwoners zwaarder dan die van een Statenlid in een kleine provincie. Zo telt iedere inwoner van Nederland bij de samenstelling van de Eerste Kamer ongeveer evenveel mee.

Hoe werkt de peiling?

Als we dit proces willen nabootsen in een peiling, moeten we dus eerst weten hoe de Provinciale Staten er per provincie uitzien. Vervolgens moeten we aan elk Statenlid het juiste gewicht toekennen en weten wat ze gaan stemmen bij verkiezingen voor de Eerste Kamer.

Dat proces kunnen we nooit precies nabootsen, dus we moeten een aantal aannames doen.

Welke vraag stellen we?

In de zetelpeiling die we met Ipsos doen, vragen we mensen wat ze zouden stemmen als er morgen verkiezingen voor de Provinciale Staten zouden zijn.

Elke deelnemer kan vervolgens kiezen uit de partijen die in zijn of haar provincie meedoen. We proberen de verkiezingen voor de Provinciale Staten, waar mensen in verschillende provincies andere stembiljetten hebben, zo goed mogelijk na te bootsen.

Zo werken de Eerste Kamerverkiezingen - uitlegvideo

Hoe kennen we de gewichten toe?

Voor deze speciale peilingen trekken we een iets grotere steekproef dan voor Tweede Kamerpeilingen, er doen ongeveer 2.000 mensen mee.

Die worden door weging gecorrigeerd voor de samenstelling van de Nederlandse bevolking. Hiermee zorgen we ervoor dat we rekening houden met het correcte aantal inwoners per provincie en is het in overeenstemming met de manier waarop de Eerste Kamer door de Statenleden gekozen wordt.

Hoe weten we op welke partij Statenleden stemmen?

We gaan er voor de zetelpeiling vanuit dat Statenleden bij de Eerste Kamerverkiezingen op hun eigen partij stemmen en voor de provinciale partijen op de Onafhankelijke Senaatsfractie (OSF). De OSF is een samenwerkingsverband van provinciale partijen in de Eerste Kamer.

Hoe ze echt gaan stemmen weten we natuurlijk niet. Soms is het door de verdeling van restzetels handiger om op een andere partij te stemmen, maar daar kunnen we bij de zetelpeiling geen rekening mee houden.

Hoe zit het dan met de samenwerking tussen de PvdA en GroenLinks?

De PvdA en GroenLinks doen in veel provincies als aparte partijen mee. Op het stembiljet voor kiezers staan ze dan allebei apart. Ook voor de Eerste Kamerverkiezingen in mei hebben ze elk een eigen lijst. Maar daarna gaan ze in de Eerste Kamer wel één fractie vormen.

We rekenen de uitslag daarom eerst om naar zetels per partij. Uiteindelijk tellen we de zetels van GroenLinks en de PvdA op om te zien hoe de gezamenlijke fractie in de Eerste Kamer zich verhoudt tot de rest van de partijen.

Welke rol speelt de opkomst?

Tijdens de vorige Provinciale Statenverkiezingen bracht 56 procent zijn of haar stem uit. Hoe hoog de opkomst in 2023 precies wordt, is lastig in te schatten. Maar het kan een grote invloed hebben op de uitslag.

Zo weten we bijvoorbeeld dat CDA-kiezers trouwe stemmers zijn, maar van mensen die in de peiling zeggen dat ze op een nieuwere partij zoals JA21 of de BoerBurgerBeweging willen stemmen, weten we dat niet. Als een deel van hen thuisblijft, of als mensen die eerder niet stemden nu wel komen opdagen, heeft dat effect op de uitslag.

Is een Eerste Kamerpeiling een voorspelling?

Nee, een Eerste Kamerpeiling is, net als de Tweede Kamerpeilingen, geen voorspelling van de verkiezingsuitslag. Want naast de aannames die we moeten doen bij het peilen en de invloed van de opkomst op de uiteindelijke verkiezingsuitslag, zijn er altijd mensen die na het moment van peilen nog van voorkeur veranderen. Bovendien zijn er twijfelende kiezers die op het allerlaatste moment, soms pas in het stemhokje, definitief bepalen op welke partij ze stemmen.

Veel haken en ogen dus, daarom is het extra belangrijk om bij het bekijken van de zetelpeilingen rekening te houden met foutmarges. En dan geven de peilingen vooral een goed een beeld van hoe de onderlinge politieke verhoudingen er op dat moment voorstaan.