Piet Adema zei bij zijn aantreden als minister van Landbouw dat boeren rust, duidelijkheid en zekerheid nodig hadden. Maar dat heeft hij niet kunnen geven binnen zijn ministerschap, zegt hij tegen EenVandaag. "Daar zit mijn grootste frustratie."

Demissionair minister Adema is komende dinsdag officieel minister-af. We kijken met hem terug op 1,5 jaar ministerschap. Adema: "Er kan veel gebeuren in 1,5 jaar, en ook niét." Als het gaat om stikstof en mestbeleid, is er weinig veranderd.

Boeren in onzekerheid

Adema is op bezoek bij boer Ard van Veen, waar EenVandaag 1,5 jaar geleden ook met hem was. Volgens de rundveehouder is de onzekerheid onder boeren nog net zo groot. Van Veen: "Boeren die tegen natuurgebieden aan zitten, kunnen niks. Als iemand een bedrijf wil overnemen, is er onzekerheid, want banken weten ook niet wat ze moeten doen. Er is geen beleid."

Adema bevestigt dat: "Door de val van het kabinet heb ik het werk niet af kunnen maken, daar zit mijn grootste frustratie wel." Door het klappen van het landbouwakkoord - een belangrijk overleg tussen de overheid, boeren en alle partijen - staakten concrete plannen zelfs al eerder.

Trekkers op het Malieveld

Adema begon in roerige tijden: trekkers trokken naar het Malieveld, er werd asbest verbrand op de snelweg, en er stonden boeren in de tuin van minister Van der Wal. "Het feit dat dit is gebeurd - al die protesten - heeft de wanhoop en zorgen van de boeren op de kaart gezet. Daarna domineerden ze het nieuws", vertelt Adema.

Waarom dat nodig was om aandacht te krijgen? Volgens Adema heeft de toon van toenmalig D66-Kamerlid Tjeerd de Groot niet geholpen. "Dat er iets moest veranderen was voor iedereen duidelijk maar het beeld ontstond dat het kabinet de veestapel met 50 procent wilde krimpen, en dat heeft het proces geen dienst bewezen."

Landbouwakkoord-light

Het hoofdlijnenakkoord van de nieuwe coalitie van PVV, VVD, BBB en NSC omschrijft Adema als een 'landbouwakkoord-light': "Er staan veel dezelfde punten in." Als het gaat om de aanpak van stikstof en om mestbeleid, hoopt de nieuwe coalitie nog meer ruimte te krijgen van Brussel om minder streng met de regels om te gaan.

Caroline van der Plas van BBB vindt dat Adema niet het onderste uit de kan heeft weten te halen bij de Europese Commissie. Maar daar is de demissionair minister het niet mee eens. "Daar krijg je de handen niet voor op elkaar. Je loopt in Brussel tegen een muur op. Ik heb heel veel druk gezet. Of wij die bijzondere positie op het gebied van mest gaan houden, is maar zeer de vraag", zegt Adema daarover.

Pot geld weg

De nieuwe coalitie wil van het stikstoffonds af. Volgens BBB was dat geld alleen maar bedoeld om boeren uit te kopen, en is dat nu niet meer nodig.

Adema vindt dat Van der Plas zich aan de feiten moet houden. "7 miljard was voor opkoop en de rest was voor het boerenerf, dat geld is er nu niet meer en dat is zonde."

Overleg met vrouw en kinderen

In de privé-sferen heeft het ministerschap veel invloed. Toen Adema 1,5 jaar geleden overwoog minister te worden, heeft hij uitgebreid gesproken met zijn vrouw en kinderen.

"Ook voor de kinderen van mijn kinderen heeft het implicaties", zei hij destijds. Hij besloot toch voor het ministerschap te gaan, ondanks de keerzijde ervan.

'Gewoon Piet uit Opeinde'

Maar ook die keerzijde heeft hij gemerkt. "Je hele gezinsleven staat in het teken van het ministerschap. Je wordt er overal mee geconfronteerd: als je de tv aanzet, als je de krant leest. Er werd mij zelfs geadviseerd om geen boodschappen meer te doen." Dat was om veiligheidsredenen, vertelt hij, maar ook omdat hij door mensen aangesproken had kunnen worden die 'lastig' konden doen.

Het mooie vond hij dat hij zich in Friesland nooit 'de minister' voelde, als hij daar na een week in Den Haag werken in het weekend weer aankwam. "Daar was ik gewoon weer Piet uit Opeinde."

Omgekeerde vlaggen

Toen we Adema 1,5 jaar geleden volgden tijdens zijn eerste bezoek aan een zaal vol met ontevreden boeren, vertelde een agrariër hem: "Ik moet het bedrijf nog van mijn vader overnemen, maar het is in deze tijd zo moeilijk om er nog zin in te hebben." In die tijd hingen er omgekeerde vlaggen door heel Nederland.

"Die wanhoop is er nog steeds, dat zie ik ook wel", vertelt Adema. "We hebben veel in gang kunnen zetten, maar niet af kunnen maken. Ik zie de problemen, maar die vragen langere adem dan 1,5 jaar werken. De problemen zijn door het verlies van derogatie - de uitzonderingspositie op het gebied van mestbeleid - alleen maar groter geworden. Ik had graag door gewild, dat is de reden dat ik met gemengde gevoelens afscheid neem."

President Donald Trump kondigde het gisteravond aan: Amerika gaat een importheffing van 20 procent op alle producten uit de Europese Unie doorvoeren. Wereldwijd waarschuwen economen dat dit een slecht idee is, vooral voor de VS zelf. Toch zet Trump door.

Voor Nederlandse ondernemingen met veel export naar de Verenigde Staten breken spannende tijden aan. Door de extra belasting van 20 procent worden hun producten voor de Amerikaanse consument een stuk duurder. "Dit betekent heel veel onzekerheid."

"Dit valt wel rauw op ons dak", zegt Willem Hulsebosch. Samen met zijn vrouw en zoons runt hij al jaren een bloembollenbedrijf in Julianadorp.

Andere markten

"We doen al decennialang zaken met Amerika en hebben in de loop der jaren echt een goede band opgebouwd met onze klanten in de VS", gaat Hulsebosch verder. "Die willen we graag houden. Maar als het moet, dan gaan we ons op andere markten richten."

Want de familie beseft wel dat Amerikanen zullen afhaken als bloemen door de heffing te duur worden. "Tulpen zijn geen eerste levensbehoefte. Aan het eind van je rondje supermarkt staat er een bosje bloemen. Als dat ineens 20 procent duurder is, dan denk je wel twee keer na."

'We begrijpen zijn visie'

De familie Hulsebosch is flink verweven met de Verenigde Staten. "Onze moeder is Amerikaans, we hebben familie overzee en komen er vaak", vertelt zoon Roy.

"We houden van het land en zijn zelfs pro-Trumpers. Dat klinkt misschien tegenstrijdig, maar we begrijpen zijn visie wel. Hij maakt waar wat hij zegt. Dat vinden wij ergens ook wel bewonderenswaardig. Hij zet zijn volk op één, dat is duidelijk. Daar kunnen wij in Europa nog wat van leren. Alleen dit plan, dat maakt het voor ons wel lastig."

Niet volledig afhankelijk

Toch blijft Hulsebosch positief: "We zijn gelukkig niet volledig afhankelijk van Amerika. We exporteren ook naar Engeland, China, Rusland en Kazachstan. En we hebben een uniek product. Bollen kun je maar op één plek in de wereld telen, en dat is hier, in Nederland. Door het klimaat, de bodem, de omstandigheden. Dat kan niet zomaar ergens anders. Daar hebben ze ons gewoon voor nodig.

Er zijn dus genoeg opties. "Als de ene markt moeilijk doet, dan vinden wij onze weg wel via een andere. We hebben al vaker met onzekerheden te maken gehad. Als het even tegenzit, dan nemen we genoegen met wat minder marge en stellen we investeringen gewoon even uit."

'Kennis en ervaring zit in Nederland'

"Trump ziet ons het liefst naar Amerika vertrekken", legt directeur van TTA-ISO Martin Maasland uit. Het Nederlandse bedrijf maakt landbouwmachines en heeft een grote afzetmarkt in de Verenigde Staten.

TTA-ISO heeft zelfs een kantoor in de VS zitten. "Maar de kennis en ervaring op het gebied van high-techsystemen in de tuinbouw zit hier in Nederland. Die gekwalificeerde mensen kun je niet oppakken en in Amerika neerzetten."

Prijs verlagen

Bang voor Amerikaanse concurrenten is Maasland niet. "In ons geval zijn er weinig of eigenlijk geen partijen in de Verenigde Staten die hetzelfde kunnen bieden als wij. We zien onszelf daardoor niet genoodzaakt om de winstgevendheid op onze machines te verlagen."

Maar als de prijs vanwege de invoerheffingen te hoog wordt, dan bestaat er volgens Maasland wel een kans dat de markt afneemt of zelfs helemaal stilvalt. "Dan kunnen we overwegen of we bereid zijn iets van onze marges op te geven, maar we moeten ook de salarissen van onze medewerkers kunnen betalen."

Tegenactie

Over eventuele eigen tarieven die de EU als tegenactie kan invoeren, maakt Maasland zich geen zorgen. "De grootste impact zijn uiteindelijk toch de hoge tarieven van Amerika richting Europa, omdat wij in Europa produceren."

"En andersom importeren wij weinig vanuit Amerika", gaat hij verder. "Dus als Europa hoge handelstarieven gaat invoeren, verwachten wij niet dat dat veel impact op ons heeft."

Minder groei maar geen crisis

Hoofdeconomoom van de ING Marieke Blom begrijpt de zorgen van Nederlandse ondernemers die veel exporteren naar de Verenigde Staten. "Door Trumps nieuwe invoertarieven, gemiddeld 25 procent, en zelfs 54 procent voor China krijgt ook de Europese Unie een tarief van 20 procent opgelegd. Dat leidt naar verwachting tot een exportdaling van zo'n 15 procent richting de VS. Voor Nederland betekent dat een krimp van ongeveer 0,2 procent van het BBP."

Toch is dit volgens Blom geen nieuwe economische crisis in wording. "Dit is niet te vergelijken met corona of de energiecrisis. Het is vooral een rem op de groei."

Niet terugslaan met eigen tarief

Blom verwacht dat Europa met eigen tarieven zal reageren. "Maar hoe dat uitpakt is onduidelijk, omdat we niet zeker weten hoe Trump reageert. Een handelsoorlog moeten we zien te voorkomen."

"We kunnen beter gerichte steun bieden aan getroffen sectoren. Ook kan er veel winst worden geboekt door de interne markt beter te laten werken. En er liggen veel kansen in het versterken van handelsrelaties met landen als India en Zuid-Amerika. Als we dit moment grijpen, kan Europa uiteindelijk sterker en minder afhankelijk van de VS worden. Ook voor Nederland liggen hier echte kansen."