Waarom stemde Noord-Nederland massaal 'tegen' bij het Wiv-referendum?

De uitslag van het referendum over de Wet op de Inlichten- en Veiligheidsdiensten (Wiv) is binnen. Meer kiezers hebben tegen 'de sleepwet' gestemd, dan dat er voor stemden. Daarmee zaten de peilingen vooraf ernaast. Ook het EenVandaag Opiniepanel voorspelde vooraf een overwinning voor het 'voor'-kamp. Uiteindelijk werd vooral in steden tegen de wet gestemd. Maar wat opvallend is: ook in het noorden van ons land werd massaal tegen gestemd. Waarom?

De provincies Groningen en Friesland stemden in zo goed als alle districten tegen de wet. Ook in een groot deel van Drenthe was meer dan de helft van de kiezers tegen. In het Groningse Veendam stemde slechts 40 procent vóór de WIV en was 56 procent tegen. Verslaggever Harm van Atteveld bezocht de kiezers daar.

"Door de behandeling van het aardbevingsgebied is het noorden wantrouwend tegen de overheid", merkt een voorbijgangster op. "En dat mensen zomaar bij je medische gegevens kunnen, is niet fijn." Het mag duidelijk zijn: ze stemde tegen. Een andere inwoonster van Veendam is het met haar eens: "Het is ook een proteststem. Ons probleem met de gasvelden voedt ‘ons’ probleem met Den Haag. Dat wantrouwen zullen veel mensen met mij delen."

Noordelijke provincies: weinig vertrouwen in politiek 

Gijs Rademaker, van het EenVandaag Opiniepanel, reageert op de noordelijke tegenstem. "Je ziet dat het vertrouwen in de politiek in die provincies laag is. Dat zit daar diepgeworteld." Hij noemt het gas in Groningen als belangrijke reden daarvoor, maar ook de fysieke afstand tussen het noorden en Den Haag. Volgens politiek commentator Remko Theulings is het wantrouwen al een probleem sinds de eerste gasdebatten: "Je merkt dat ze in Den Haag denken: hoe gaan we dat vertrouwen ooit weer herstellen?"

Rademaker noemt nog een andere reden voor de tegenstem van het noorden: het feit dat daar niet ook gemeenteraadsverkiezingen waren. Daardoor konden kiezers alleen voor het referendum naar de stembus. "Je merkt dat tegenstanders wel een 'incentive' hebben om naar de stembus te gaan, maar voorstanders minder." Dat zorgt vervolgens voor grote verschillen. "Je krijgt daardoor immense verschillen van 20 procent tussen 'tegen' en 'voor'. Bij plaatsen waar wel gemeenteraadsverkiezingen waren, is dat verschil maar een paar procent", aldus Rademaker.

Peilingen zaten ernaast

Rademaker legt ook uit waarom ook zijn eigen peilingen over de voor- en tegenstem bij de WIV ernaast zaten. "In de laatste 48 uur is er veel gebeurd. We zien nu dat er een aantal procent is veranderd van stem." In een extra peiling na het referendum vroeg het Opiniepanel mensen naar de reden daarvoor. "Ze noemen bijvoorbeeld de arrogante houding van het kabinet en van Rutte, of de aandacht voor het onderwerp in Zondag met Lubach."

Remko Theulings legt uit hoe de uitslag in Den Haag is gevallen: "Je merkt wel dat de toon nu wat is gematigd." Het is afwachten welke stappen we nu vanuit de Tweede Kamer en het kabinet kunnen verwachten. ChristenUnie-fractievoorzitter Gert-Jan Segers stelt: "De uitslag moet je wegen, stap voor stap, dat ga ik nu niet doen." CDA-leider Sybrand Buma lijkt langzaam op te schuiven. Waar hij eerder nog stelde de uitslag hoe dan ook te negeren, zegt hij inmiddels: "Het is nu aan het kabinet om te beslissen wat zij gaan doen."

Een debat over de Wet op de Inlichten- en Veiligheidsdiensten en de uitslag van het referendum vindt volgende week plaats.