Rookvrij als nieuwe norm: onder dwang of vrijwillig?

Stonden vroeger bij verjaardagen de sigaretten nog tussen chips en bier op tafel, tegenwoordig staan rokers letterlijk buiten de deur. De maatschappelijke acceptatie van tabaksgebruik is in korte tijd enorm afgenomen, met als gevolg dat er op steeds minder plekken in ons land nog mag worden gerookt. Ziekenhuizen, sportclubs, verslavingsklinieken en zelfs volledige woonwijken worden in hoog tempo rookvrij. Verstokte rokers zien de bui al hangen: “Waar we niet naartoe moeten, is dat roken illegaal wordt”, vindt directeur Dennis Lahey van de belangenvereniging voor drugsgebruikers MDHG.

‘Zien roken doet roken’ is de titel van een factsheet van het Trimbos-instituut dat zich onder meer bezighoudt met verslavingszorg. Hoe meer mensen anderen zien genieten van een sigaret, des te groter is de prikkel om het zelf ook te gaan doen. Dat geldt zowel voor mensen die gestopt zijn met roken, als voor mensen die nooit eerder een sigaret opstaken. Het is voor gezondheidsorganisaties en overheden reden om roken zo veel mogelijk uit het zicht te verbannen. Het feit dat het aantal rookvrije sportverenigingen explosief steeg van 150 vorig jaar naar ruim 600 in 2018 is vanuit dit perspectief goed nieuws te noemen. 

‘Rookverbod heeft alleen zin bij goede handhaving’

Met name jongeren zouden niet meer blootgesteld moeten worden aan tabaksgebruik, vindt Wetenschappelijk Directeur Tabaksontmoediging van het Trimbos-instutuut Marc Willemsen: “Als je op lange termijn voor een rookvrije generatie gaat, dan moet je voorkomen dat kinderen ermee in aanraking komen. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat jongeren gevoelig zijn voor blootstelling aan tabaksproducten.” Dan moet je geen halve maatregelen nemen, vindt hij: “Het is belangrijk dat het goed gehandhaafd wordt, dat je dan nergens bij een school of sportclub mag roken.” Als er naast de poort alsnog een hele schare rokers staat te paffen, dan heeft zo’n rookverbod natuurlijk niet zoveel zin. 

Volgens Maeve, 5-Havo leerling op de Vrije School in Haarlem, werken de preventieve maatregelen goed. “Roken is wel echt een stuk minder populair geworden”, zegt ze. “Het is minder cool. Vroeger rookten huisartsen, leraren. Nu kijkt iedereen je aan: wat ben je aan het doen?” Wel ziet ze dat er nog volop de hand wordt gelicht met het rookverbod: “Het gebeurt nog steeds, achter een boom in de kelder. Daar liggen peuken.” 

‘We kunnen niemand dwingen om te stoppen’

Verslavingszorginstelling Jellinek zet zich actief in voor een rookvrije generatie, maar vindt dwang geen oplossing. “We kunnen niemand dwingen om te stoppen met roken”, zegt manager Preventie Floor van Bakkum. De instelling wil wel het goede voorbeeld geven en is volledig rookvrij. Als mensen zich bij Jellinek melden vanwege een verslavingsprobleem wordt er gelijk een gesprek aangeknoopt over hun rookgedrag. Ook het personeel moet eraan geloven: zij mogen niet meer in- of rond het gebouw een peuk opsteken. Werknemers die het moeilijk vinden om te stoppen krijgen, onder werktijd, professionele hulp.

“We moeten rookverslaving gaan zien als elke andere verslaving”, vindt Floor van Bakkum. “Rokers moeten adequate hulp krijgen.” Volgens de teammanager gebeurt dat nu nog veel te weinig. “Als iemand aangeeft dat het niet lukt om te stoppen, zelfs na meerdere pogingen, zouden die mensen de mogelijk moeten krijgen om in behandeling te gaan bij een gespecialiseerde verslavingszorginstelling.”

‘Verplicht stoppen leidt tot stigmatisering’

Dennis Lahey, directeur van de belangenvereniging voor drugsgebruikers MDHG, vreest dat met een steeds strakkere handhaving een nieuw probleem wordt gecreëerd. Het massaal inrichten van rookvrije gebieden leidt tot stigmatisering van rokers, zegt Lahey in een telefoongesprek: “Waar we niet naartoe moeten gaan, is de situatie dat roken illegaal wordt.” Hij vreest dat er dan een grote illegale markt zal verrijzen als roken in het verdomhoekje verdwijnt. “Verbieden werkt bij geen enkel middel. Je kunt mensen niet dwingen te stoppen.” Met vrijwillige initiatieven als Stoptober is wat hem betreft niks mis, het wordt een probleem zodra rokers als paria’s worden behandeld. ”Laat mensen hun eigen keuzes maken op basis van goede informatie.”