Referendum kan mensen meer bij politiek betrekken, maar moet wel duidelijker vindt deze expert

In een paar gemeenten in Nederland kunnen inwoners vandaag twee keer stemmen: voor de Europese verkiezingen en voor een referendum. Zo'n referendum kan de burger dichter bij de politiek brengen, maar het kan ook het tegenovergestelde effect hebben.

Katwijk is zo'n gemeente waar ook gestemd kan worden voor een referendum, over meer betaalbare woningen. Toch zit niet iedereen daarop te wachten. Bijvoorbeeld omdat referenda vaak ingewikkelder zijn dan in eerste instantie wordt verwacht.

Verwarring

Dat ziet ook oprichter Eva Rovers van Bureau Burgerberaad. De manier waarop referenda nu zijn ingericht, is nog niet toereikend, vertelt ze. "Het referendum in Katwijk is voor een deel een mooi voorbeeld. Maar het is dan niet handig dat de gemeente het onnodig ingewikkeld maakt."

"Ik vind het wel een beetje een valse zet van de coalitiepartijen", vertelt Marjan Homan, een van de initiatiefnemers van het referendum in Katwijk. Ook zij vindt dat het referendum in haar gemeente onnodig ingewikkeld is gemaakt. "Ik vind het echt vals allemaal en zo tegenstrijdig voor de inwoners."

'Schadelijk voor de democratie'

Wat een referendum geslaagd maakt, draait volgens Rovers om een goede en duidelijke formulering. "Als mensen de vraag al niet begrijpen, of als er sturend geformuleerd wordt, kun je het mensen niet kwalijk nemen dat ze afhaken."

Vage beschrijvingen en een tweeledige vraagstelling zijn schadelijk, zegt ze: "Dan wordt een ingewikkelde kwestie platgeslagen tot een simpele 'voor- of tegen-vraag'. Het leidt tot polarisatie wanneer het onderwerp niet van veel kanten wordt belicht. En dat is ook schadelijk voor de democratie."

Tijd, moeite en vertrouwen

Maar, hoe kan het dan wel? Rovers geeft een paar punten ter verbetering. Het draait volgens haar ten eerste om betere informatievoorziening. "Je moet ervoor zorgen dat de noodzakelijke informatie beschikbaar is, op een toegankelijk manier. Vooral ook dat mensen met verschillende opvattingen over het onderwerp de mogelijkheid hebben om campagne te voeren en in gesprek te gaan."

Maar dan moet de gemeente daar wel in investeren. "Dat geldt natuurlijk voor elke vorm van inspraak en participatie, maar is wel noodzakelijk. Het kost nou eenmaal tijd, moeite en vertrouwen."

Democratisch gesprek

Gemeenten mogen zelf geen campagne voeren voor referenda, maar kunnen wel de juiste informatie geven. "Het moet niet alleen een gemeente zijn die informatie geeft. Er moet ook geld beschikbaar zijn voor organisaties die wél campagne kunnen voeren", vertelt ze.

Daarmee benadrukt ze gelijk het belang daarvan. "Dat is dan het democratische gesprek dat plaatsvindt. Je moet de samenleving de kans geven hier een gesprek over te voeren. Anders is het moeilijk een weloverwogen mening te vormen."

Zwitserland

Als het aan Rovers ligt, kunnen we een voorbeeld nemen aan Zwitserland: "Daar is een cultuur van referenda, dat zit echt in het democratisch systeem daar." Verder is het volgens haar van belang om met elkaar in gesprek te blijven gaan.

"Dat zorgt ook voor minder polarisatie. Wanneer iets van veel kanten wordt belicht begrijp je iets beter." Ook zegt ze dat dit bijdraagt aan een oplossing. "Dan gaan mensen denken 'o, ik word serieus genomen'. Mensen die hieraan meedoen worden ook politiek actiever, merk je."

Tegelijk met de Europese verkiezingen

Vandaag draait het voor inwoners van Katwijk, Amsterdam en Alkmaar dus om twee keuzes. Eén op Europees niveau, en één op lokaal niveau. Dat vindt Rovers handig: "Praktisch gezien: je staat toch al in dat hokje. Voor de opkomst werkt dat goed."

Tegelijkertijd benadrukt ze dat het daarom des te meer van belang is dat kiezers weten waar de referenda om draaien. "Daar is die informatiecampagne weer zo van belang. Hoe kun je anders verwachten dat ze een weloverwogen beslissing nemen?"