Nederlander die aan wieg van brexitdeal stond vertelt: 'We zijn heel ver gegaan'

Hij was de rechterhand van EU-president Jean Claude Juncker, en speelde buiten het oog van de camera een belangrijke rol in de voorbereidingen op de brexit-onderhandelingen. Nu zijn werk erop zit heeft topambtenaar Alexander Italianer tijd om ons een uniek kijkje te geven op de plek waar de grote beslissingen worden genomen. "We zijn er niet om de Engelsen te pesten."

Hij schiet door een klein deurtje in het Brusselse Berlaymont-gebouw, erachter is de zogenaamde VIP-lift. "Ik ben officieel nog adviseur van meneer Juncker. Dus mijn pasje doet het nog." Alexander Italianer leidt ons rond in het hoofdkwartier van de Europese Commissie waar hij tot zijn pensionering op 1 maart 2018 lange werkdagen maakte.

Hij neemt ons mee naar de 13^e verdieping: "daar zit Juncker met zijn naaste medewerkers, en ik zelf dus in een vroeger leven." Aan de vele beveiligers en de extra schuifdeuren is te merken dat dit een belangrijke verdieping is in het Berlaymont.

Zoenen van Juncker

EU-president Juncker komt even gedag zeggen als hij hoort dat Italianer weer op zijn oude werkplek is. Bij de begroeting horen natuurlijk Juncker’s welbekende zoenen. "Alexander is heel belangrijk voor mij geweest,"  vertelt Juncker. "Ik had goede redenen om hem secretaris-generaal te maken. Hij kent de Commissie in al haar details."

Hij dacht dat de brexit niet zou plaatsvinden, ik dacht van wel," zegt Juncker. "U had gelijk," beaamt Italianer.

Hoogste ambtenaar binnen de EU

Alexander Italianer (62) werkte dertig jaar lang voor de Europese Commissie. Hij was medeontwerper van het Verdrag van Maastricht (1992) en in de laatste 2,5 jaar voor zijn pensionering bekleedde hij de hoogste ambtelijke functie binnen de EU: secretaris-generaal. In die functie stond Italianer aan het hoofd van de dertigduizend ambtenaren van de Europese Commissie.

Waar we Timmermans en voorheen Dijsselbloem kennen als Nederlanders op belangrijke posities binnen de EU, was Italianer achter de schermen ook behoorlijk invloedrijk. Dat hij zijn werk voor het grootste gedeelte buiten het oog van de camera’s deed vindt hij niet zo erg: "De commissarissen, de president, die mogen in beeld komen. Ambtenaren moeten gewoon hun werk doen."

In de collegezaal memoreert Italianer de eerste vergadering na het brexit-referendum. “De sfeer was er eentje van verslagenheid, want het is natuurlijk ook een verlies voor Europa.” 

In de laatste periode van zijn werkende leven wordt brexit een belangrijk dossier voor Italianer. "Ik heb in mijn nadagen een aparte club opgezet die zich met de gevolgen van de brexit bezig ging houden." Daarnaast adviseerde Italianer Juncker voor de onderhandelingen. Het laatste doet hij nog steeds.

'Britten wilden een à la carte menu'

De starre houding van de EU in de onderhandelingen schiet bij de Britten vaak in het verkeerde keelgat. Italianer begrijpt dat niet. "Wij zijn er niet om de Engelsen te pesten. Wij willen gewoon onze principes overeind houden en er zijn sommige rode lijnen die we moeten respecteren."

Wat de Britten in eerste instantie wilden was volgens Italianer ‘cherrypicking’. "Een à la carte menu. Maar zo werkt het niet. Je bent lid van de club en dan doe je overal aan mee binnen de regels, of niet. Daar zullen we nooit op toegeven."

‘May heeft gelijk dat dit een goede uitkomst is’

Twee weken later, op 15 november, ontmoeten we Italianer opnieuw. Dan in een Brusselse brasserie waar hij vaak lunchte in zijn tijd bij de Commissie. Wij hebben de scheidingsdeal die op die dag is gepubliceerd uitgeprint en meegenomen. Een dik pak van 585 pagina’s ligt voor Italianer op tafel.

Hij is niet onder de indruk van de dikte van de stapel: "Ik heb genoeg verdragen in mijn leven gezien en die worden al gauw heel lang. Ze kunnen nog langer zijn."

De Britse premier Theresa May heeft gezegd: 'dit is het beste dat we uit de onderhandelingen konden halen'. Volgens Italianer heeft ze daar gelijk in. "Gezien de rode lijnen die men aan beide kanten had gesteld, denk ik dat dit een goede uitkomst is. In het Verenigd Koninkrijk is het natuurlijk politiek, men kijkt minder naar de lettertjes. Maar heel veel situaties zijn wel goed afgedekt."

Geen concurrentievoordeel voor de Britten

Volgens de oud-topambtenaar is één van de belangrijkste afspraken die in de overeenkomst gemaakt is, dat de Britten hun wetgeving waaraan producten moeten voldoen niet minder streng maken dan die van de Europese Unie. Op die manier wordt een concurrentievoordeel voor het Verenigd Koninkrijk na de brexit voorkomen.

Met dit scheidingsakkoord is het politieke spel rond de brexit nog lang niet afgelopen. Morgen komen de Europese regeringsleiders bij elkaar om dit akkoord politiek te bekrachtigen. Daarna moet het Brits parlement, en het Europees parlement er nog mee instemmen.

Stemming in het Brits parlement

De grootste spanning zit nu op de stemming in het Britse parlement. De parlementsleden die voor een harde brexit zijn, vinden dit akkoord niet ver genoeg gaan. Anderen vinden juist dat de economische gevolgen van deze scheiding veel te ver gaan. De grote vraag is of Theresa May genoeg parlementsleden achter dit scheidingsakkoord kan krijgen.

Deze week waarschuwde Theresa May de Britse parlementsleden dat als ze niet voor haar deal stemmen, de kans op een scheiding zonder overeenkomst levensgroot wordt. De tijd dringt namelijk: op 29 maart 2019 verlaten de Britten de Unie.

Italianer hoopt dat de Britten zich achter Theresa May scharen: "Wat nu op tafel ligt is een heel vergaande afspraak. Ik heb een aantal Britse politici gezien die al meteen een oordeel hebben uitgesproken zonder dat ze nog maar een letter gelezen hebben, dat lijkt met niet verstandig. Laat ze eerst maar eens duidelijk en goed kijken wat er precies in staat, en dan beoordelen of ze ja of nee willen zeggen."