Het begrotingstekort kan invloed hebben op belangrijke beslissingen, zoals investeringen in de zorg, onderwijs en infrastructuur. Voor EenVandaag Vraagt vroegen we wat jullie hierover wilden weten.

Hoofdeconoom bij ING Marieke Blom en econoom Jasper Lukkezen van de Universiteit Utrecht geven antwoord op jullie vragen.

1. Wat is het begrotingstekort?

Het begrotingstekort is het verschil tussen wat de overheid in een jaar binnenkrijgt - grotendeels belastinginkomsten en sociale premies - en alles wat wordt uitgeven, legt Lukkezen uit. "Dat geld gaat bijvoorbeeld naar zorg, defensie, of wordt gebruikt voor investeringen of het kopen van goederen."

Dit tekort wordt uitgedrukt in euro's, vervolgt hij. "Om tot een percentage te komen, deel je dat bedrag door het bbp, oftewel de waarde van wat alles in Nederland geproduceerd wordt."

Blom: "Zo is de inschatting dat de overheid volgend jaar zo'n 457 miljard euro uitgeeft en zo'n 425 miljard euro binnenkrijgt. Het verschil daartussen is 32 miljard euro. Dat bedrag wordt vervolgens vergeleken met de totale omvang van de economie. Die is volgend jaar bijna 1,2 biljoen euro. Dus dan krijg je een percentage van zo'n 2,8 procent."

Bron: Eigen foto

2. Op welke gebieden wordt er bezuinigd om het begrotingstekort te verkleinen?

Volgend jaar wordt er niet bezuinigd, maar neemt het tekort juist toe, zegt Blom. "Maar op langere termijn wordt er wel bezuinigd."

Lukkezen: "De belangrijkste bezuinigingen zitten bij ontwikkelingssamenwerking, het ambtelijke apparaat, onderwijs, wetenschap en innovatie, daarnaast op subsidies."

"Alleen bij een aantal van deze plannen hebben economen sterke twijfels over de haalbaarheid ervan", zegt Blom. "Het gaat voornamelijk om drie punten. Bijvoorbeeld het plan om 1 op de 5 rijksambtenaren weg te bezuinigen. Daarnaast willen ze 1,6 miljard euro minder uitgeven aan de Europese Unie en 1 miljard euro minder uitgeven aan asielkosten."

Het is duidelijk dat het kabinet allerlei plannen en ambities heeft, vervolgt Blom. "Het is dan best wel lastig om 22 procent van de ambtenaren eruit te gooien én tegelijkertijd een betere overheid te creëren."

Bekijk ook

• 

  Meerderheid van coalitiekiezers wil inmiddels dat 'hun' kabinet hand op de knip houdt: 'Geld lenen kost geld'

  • 27-08-2024

3. Waarom lost de overheid de staatsschuld niet af, in plaats van deze elk jaar verder te laten oplopen? (Thuis kan ik dat ook niet blijven doen)

Een land is heel anders dan een huishouden, zegt Blom. "Een land leeft voort, terwijl een huishouden door fasen gaat, zoals schulden aangaan als je jong bent, je hypotheek aflossen en geld sparen voor je pensioen."

"Volgens economen mag een land best een jaar een hoger begrotingstekort hebben en een jaar later een lager tekort hebben. Op die manier kun je een beetje meeveren met de economie", legt de hoofdeconoom van de ING uit. Ze zou het de overheid dan ook afraden om alleen te focussen op het verminderen van de staatsschuld.

Waarom, gaat Blom verder: "Omdat dat je anders te weinig ruimte zou geven om bijvoorbeeld rendabele investeringen te doen in zaken die belangrijk zijn voor de toekomst van het land. Denk bijvoorbeeld aan investeringen op het gebied van infrastructuur, innovatie en onderwijs."

Volgens Lukkezen hoeft de staatsschuld ook niet per se een probleem te zijn. "De Nederlandse samenleving blijft namelijk groeien. Er worden meer mensen geboren en er komen mensen naar Nederland, wat leidt tot economische groei. Daarnaast worden we steeds efficiënter in wat we produceren. Door deze groei en toename in productiviteit wordt de schuld relatief minder zwaar. Met andere woorden: je hebt niet alleen meer mensen, maar ze dragen ook meer bij aan de economie, waardoor de schuld beheersbaar blijft."

Bekijk ook

• 

  Weinig mensen denken er komend jaar op vooruit te gaan na presentatie kabinetsplannen: 'Zijn er vooral voor de rijken'

  • 16-09-2024

4. Hoeveel geld betaalt Nederland jaarlijks aan rente over de staatsschuld?

De overheid verwacht voor 2025 een rentelast van 8,7 miljard euro, zegt Lukkezen. "Dit bedrag kan elk jaar variëren, afhankelijk van de rentestand. Als de rente stijgt, zullen ook de rentelasten toenemen. De afgelopen jaren hebben we te maken gehad met zeer lage rentepercentages, zowel voor spaargeld als voor hypotheken. In sommige gevallen betaalde de overheid zelfs geen rente, of kreeg ze geld toe door een negatieve rente."

Op dit moment heeft de overheid een staatsschuld van 548,8 miljard euro, vervolgt Lukkezen. "Als we de rentelast van 8,7 miljard euro delen door deze staatsschuld, komen we uit op een rentepercentage van ongeveer 1,6 procent."

5. Welke gevolgen heeft een oplopend begrotingstekort voor de positie van Nederland binnen de EU?

Binnen de Europese Unie zijn er afspraken dat het begrotingstekort van een land niet hoger mag zijn dan 3 procent van het bruto binnenlands product (bbp), en de staatsschuld mag niet boven de 60 procent van het bbp uitkomen, legt Lukkezen uit. "Als Nederland tijdelijk boven deze grenzen uitkomt, is dat meestal geen groot probleem. Maar als dit structureel gebeurt, kan de Europese Unie ingrijpen."

"Nederland zit nu in de zogenaamde 'preventieve arm'. Hierbij stuurt de Europese Commissie elk jaar kritische vragen en aanbevelingen om het tekort terug te dringen. Als Nederland die adviezen niet opvolgt en de schuld blijft te hoog, kan Nederland in de 'correctieve arm' terechtkomen. Dit kan leiden tot boetes en negatieve gevolgen voor Europese investeringen in Nederland."

6. Wat gebeurt er als er een nieuwe crisis uitbreekt, zoals een pandemie, en het begrotingstekort nog verder oploopt?

Dan heeft Nederland alsnog de financiële ruimte om meer geld te lenen, zegt Lukkezen. "Financiële markten zijn bereid om Nederland geld te lenen, zelfs tijdens een crisis. In zo'n situatie is het geen goed idee om te bezuinigen, omdat er al veel onzekerheid is."

De verwachting is juist dat de overheid dan extra geld uitgeeft om de crisis te bestrijden, vervolgt Lukkezen. "Dit gebeurde ook tijdens de coronacrisis, waarbij de overheid veel geld uitgaf om mensen aan het werk te houden."

Uitlegvideo: waarom de Nederlandse staatsschuld een probleem dreigt te worden

Slechts één op de vijf asielzoekers in Nederland die volgens de regels naar een ander EU-land moeten terugkeren, wordt daadwerkelijk overgedragen. Dat blijkt uit cijfers die EenVandaag heeft opgevraagd bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND).

In 2023 werden 11.440 zogenoemde overdrachtsverzoeken ingediend. Maar slechts 2.420 asielzoekers vertrokken daadwerkelijk naar het land waar ze hun procedure zouden moeten afwachten. Voor 2024 ligt het aantal verzoeken op 8.820, waarvan er tot nu toe maar 1.550 zijn gehonoreerd. Volgens de IND kunnen overdrachten door lange procedures meer dan een jaar duren.

Grote verschillen tussen EU-landen

De bereidheid van EU-landen om asielzoekers terug te nemen, verschilt sterk. Duitsland accepteert bijna de helft van de verzoeken, terwijl Italië vrijwel nooit reageert. In de afgelopen 3 jaar is er geen enkele asielzoeker vanuit Nederland naar Italië teruggestuurd, ondanks ruim 4.000 verzoeken.

Griekenland en Hongarije krijgen vanuit Nederland zelfs helemaal geen verzoeken meer. Deze landen weigeren structureel om asielzoekers terug te nemen, waardoor het aantal succesvolle overdrachten al 5 jaar op nul staat.

Bekijk ook

• 

  Teruggestuurde asielzoekers duiken onder om later alsnog in Nederland asiel aan te vragen: 'Hier heb ik mensen die me kunnen helpen'

  • 07-04-2025

Nederlandse rechters blokkeren soms overdrachten

Soms voorkomen Nederlandse rechters dat een asielzoeker wordt teruggestuurd. In de afgelopen 2,5 jaar gebeurde dat bijvoorbeeld twee keer bij overdrachten naar België. Dit omdat asielzoekers daar een 'onmenselijke behandeling' te wachten zou staan.

De meeste asielzoekers die volgens de zogeheten Dublinverordening naar een ander EU-land zouden moeten vertrekken, verdwijnen uit het zicht van de autoriteiten. Ze worden als "met onbekende bestemming vertrokken" geregistreerd, waardoor overdracht niet meer mogelijk is.

Bekijk ook

• 

  Dat België tijdelijk geen opvang wil geven aan alleenstaande mannen mag niet, maar ze komen er waarschijnlijk wel mee weg

  • 30-08-2023

Veel asielzoekers verdwijnen in de illegaliteit

Volgens migratiedeskundige aan de Universiteit Leiden Mark Klaassen, die ook lid is van de Adviesraad Migratie, is het voor het kabinet geen prioriteit om deze groep te volgen of te dwingen te vertrekken. "Daar is nu geen effectief beleid voor", zegt hij.

"De overheid zou beter haar best moeten doen om mensen in een opvangvoorziening te houden."

Asielzoekers die in een ander Europees land zijn aangekomen, mogen hier worden geweigerd door de IND. Als ze na 1,5 jaar niet zijn teruggestuurd, mogen ze blijven. "Er zijn in ons land heel veel mensen die deze mensen helpen onderduiken."

Mohammad uit Iran is opgelucht. Hij heeft van zijn advocaat te horen gekregen dat de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) zijn asielprocedure in behandeling heeft genomen. Hij is een politieke vluchteling en loopt gevaar in zijn geboorteland. Hij moest volgens de Dublinverordening zijn asielaanvraag eigenlijk in Kroatië afwachten.

'Ik wilde niet terug naar Kroatië'

Daar werd hij, voordat hij bijna 2 jaar geleden in Nederland aankwam, door de Kroatische politie opgepakt en voor het eerst geïdentificeerd. Toen hij vervolgens naar Nederland doorreisde en bij de IND asiel aanvroeg, kreeg hij daar te horen dat ze zijn aanvraag niet in behandeling zouden nemen.

"Ik moest terug naar Kroatië", vertelt Mohammad. "Daar zouden ze mijn asielaanvraag in behandeling nemen. Maar ik wilde niet terug naar Kroatië. Ik heb hier in Nederland familie wonen en ben nierpatiënt. Hier heb ik mensen die mij kunnen helpen, in Kroatië niet."

Bekijk ook

• 

  Ombudsman vergelijkt asielwetten met toeslagenaffaire: 'De problemen worden alleen maar erger'

  • 20-03-2025

Dublinverordening

De Dublinverordening bepaalt dat het land waar een vreemdeling Europa binnenkomt, verantwoordelijk is voor de behandeling van zijn of haar asielverzoek. Deze regels werden in 2003 ingevoerd om te voorkomen dat asielzoekers Europa rondreizen om in verschillende lidstaten een procedure te beginnen. Maar ook om te zorgen dat niet ieder land zijn handen van een zaak af kan trekken.

Zodra iemand in Nederland asiel aanvraagt, wordt in verschillende databases gecontroleerd of diegene eerder in een andere EU-lidstaat is geweest. Als dat zo is, gaat de IND niet verder met de asielprocedure. Nederland verzoekt de andere lidstaat dan om de asielzoeker terug te nemen. Dat wordt een 'Dublinclaim' genoemd.

Lastig in de praktijk

Vervolgens heeft de andere lidstaat 2 maanden om op dat verzoek in te gaan. Is er na die periode nog geen reactie, dan geldt: wie zwijgt, stemt toe. De asielzoeker kan dan worden overgedragen.

Dat is de bedoeling, zegt universitair docent migratierecht Mark Klaassen, maar de praktijk is vaak anders. "De Dublinverordening werkt tussen lidstaten, en de effectiviteit hangt dus af van de bereidwilligheid van de verschillende landen. In de praktijk komt er van de Dublinregels niet veel terecht, omdat het andere land niet meewerkt. Of omdat de asielzoeker niet meewerkt."

Bekijk ook

• 

  Asielwetten van minister Faber goedgekeurd door kabinet, maar gemeenten bang voor chaos: 'Overlast voor mensen in dorpen en steden'

  • 07-03-2025

Een op zes Dublinclaims ingewilligd

Dat blijkt ook uit cijfers die EenVandaag bij de IND heeft opgevraagd. Slechts één op de zes Dublinclaims die Nederland in de afgelopen 5 jaar heeft gedaan, heeft geleid tot overdracht van een asielzoeker naar een ander land.

Het valt op dat er tussen de verschillende lidstaten grote verschillen zijn in bereidwilligheid. Zo neemt Duitsland asielzoekers bij bijna de helft van de claims daadwerkelijk terug, terwijl Italië nauwelijks op dit soort verzoeken reageert. In de afgelopen 3 jaar is geen enkele asielzoeker vanuit Nederland teruggestuurd naar Italië, ondanks de ruim 4.000 verzoeken die er zijn gedaan.

Termijn van 1,5 jaar

Daar kunnen asielzoekers gebruik van maken. 'Dublin' houdt een land namelijk niet voor eeuwig verantwoordelijk voor de opvang: als iemand na 18 maanden niet is overgedragen aan de verantwoordelijke lidstaat, verloopt de claim en kan hij of zij alsnog ergens anders een asielprocedure beginnen.

Klaassen: "Je ziet bij de cijfers vaak staan: 'Met onbekende bestemming vertrokken.' Dat zijn mensen die uit de asielzoekerscentra zijn vertrokken en uit het zicht van de overheid zijn geraakt. In de Dublinverordening staat dat na 18 maanden de Dublinclaim vervalt. Als iemand dan nog niet naar het land van aankomst is teruggestuurd, kan Nederland niet langer iemand weigeren. En wordt dan alsnog verantwoordelijk voor de asielprocedure."

Bekijk ook

• 

  Inspectie oordeelt keihard over COA én asielminister Faber: aanmeldcentrum Ter Apel nog steeds onveilig ondanks eerdere waarschuwingen

  • 15-01-2025

Asielzoekers duiken onder

Volgens asieladvocaat Sonya Taheri weten veel asielzoekers precies hoe dat werkt, en anticiperen ze er ook op. "Ze hebben een paar maanden om een netwerk op te bouwen. Dan vertel ik ze op een zeker moment: het is nu het moment om uit het centrum te vertrekken. Dan duiken ze onder."

"Er zijn veel mensen in Nederland die deze groep willen helpen, omdat ze begrijpen dat ze hier willen blijven", ziet Taheri. "Omdat ze hier familie hebben, of omdat de landen waar ze naar terug moeten veel slechtere omstandigheden hebben."

Organisaties helpen 'Dubliners'

EenVandaag sprak meerdere kerkelijke organisaties die deze 'Dubliners' helpen. Geen van de organisaties wil hiermee in de publiciteit treden. Ze geven aan kwetsbare asielzoekers te helpen om die 18 maanden door te komen, en zo te voorkomen dat ze op straat moeten zwerven.

De gemeente Amsterdam helpt een deel van deze groep asielzoekers in hun opvang voor ongedocumenteerden. "We willen voorkomen dat kwetsbare mensen op straat moeten slapen, want dat is het alternatief", zegt verantwoordelijk wethouder Rutger Groot Wassink. "Dat vinden wij voor die mensen onwenselijk, en het zorgt uiteindelijk voor meer overlast voor de stad."

Bekijk ook

• 

  Kan de asielprocedure voor kinderen niet sneller? En andere vragen over een kinderpardon beantwoord

  • 14-08-2024

Drie jaar ook overbruggen

Groot Wassink maakt zich zorgen over de nieuwe regels die volgend jaar zomer van kracht gaan. Dan wordt de termijn voordat een Dublinclaim vervalt 3 jaar in plaats van 18 maanden. "Dat zal betekenen dat mensen nog langer in de illegaliteit moeten leven, met alle gevolgen van dien. Wij zien als gemeente in de praktijk wat het gevolg is van regels die niet goed werken."

Asieladvocaat Taheri maakt zich er geen zorgen over dat asielzoekers die hier willen blijven met een Dublinclaim die 3 jaar niet zullen weten te overbruggen. "Er zijn hele Facebookgroepen waarin mensen in het geheim mensen tijdelijk opvangen. Het zal misschien net wat lastiger worden, maar mensen laten zich niet zo gemakkelijk afschrikken als ze duidelijk hun toekomst in Nederland voor zich zien."