radio LIVE tv LIVE
meer NPO start

Diplomaat Alexander Hug speelde cruciale rol bij terughalen MH17-slachtoffers: 'Deze misdaad heeft velen getroffen, ook mijzelf'

Diplomaat Alexander Hug speelde cruciale rol bij terughalen MH17-slachtoffers: 'Deze misdaad heeft velen getroffen, ook mijzelf'
De Zwitserse diplomaat Alexander Hug bij het Vredespaleis in Den Haag
Bron: EenVandaag

De Zwitserse diplomaat Alexander Hug speelde een sleutelrol in het naar huis halen van de slachtoffers van vlucht MH17. Het conflict in Oekraïne kent 10 jaar later duizenden slachtoffers meer. "We moeten ervoor zorgen dat het op de voorpagina's blijft."

De repatriëringsmissie van de 298 slachtoffers en wrakstukken heeft een onuitwisbare indruk nagelaten in het geheugen van Hug. "Maar het meest indrukwekkende dat ik heb gezien en nog steeds zie, is het doorzettingsvermogen van de Oekraïners zelf: ze geven niet op", vertelt de Zwitserse diplomaat Alexander.

'Op voorpagina's houden'

In 2014 speelde Hug als hoofdwaarnemer van de OVSE-missie in Oekraïne een cruciale rol in het terughalen van de slachtoffers en hun bezittingen naar Nederland. Hij onderhandelde, onder grote spanning en geweervuur, met pro-Russische separatisten en zorgde ervoor dat onderzoek kon plaatsvinden en bewijsmateriaal veiliggesteld werd.

Voor die inspanningen ontving hij in 2022 een koninklijke onderscheiding. De diplomaat waarschuwde toen voor 'collectieve slaperigheid' rondom het conflict in Oekraïne. "Ik denk dat de wereld zich bewust is geworden van de realiteit dat deze oorlog niet zo snel zal verdwijnen", zegt Hug nu. "We moeten ervoor zorgen dat dit op de voorpagina's blijft staan. Dat de misdaden die zijn gepleegd - inclusief de 298 burgers in MH17 - niet worden vergeten en voortdurend worden herdacht."

Bekijk ook

Zelf naar rampplek gaan

Op 17 juli 2014 was Hug net 4 maanden aan het werk voor de OVSE, de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa. Op het hoofdkantoor in Kyiv hoorde hij van medewerkers dat er een vliegtuig was neergehaald. "We hadden op dat moment al teams in Donetsk en Loehansk", vertelt hij. "Maar dat waren hele kleine teams."

De OVSE besloot onder leiding van Hug om zelf naar het gebied af te reizen om feiten vast te stellen en te rapporteren. "Laat op de avond slaagden we erin een particulier helikopterbedrijf te vinden dat bereid was ons gratis zo dichtbij mogelijk te brengen." De volgende dag bereikten ze de rampplek.

Surrealistische ervaring

In de omgeving werd gevochten en het was onduidelijk waar de frontlinie precies lag. "We gingen een gebied binnen waar de Oekraïense regering de controle volledig kwijt was", blikt Hug terug. De diplomaat en zijn team bereikten, naast een aantal journalisten, als een van de eersten de rampplek. Gewapende mannen hielden hen tegen.

De situatie was surrealistisch, vertelt hij. "Ik heb nog nooit zoveel slachtoffers gezien in een gebied en dan ook nog burgers die helemaal niets te maken hadden met het conflict. Ze hadden geen enkel idee wat er onder hen gebeurde."

Bekijk ook

Waarschuwingsschoten

Het gebied was in handen van pro-Russische rebellen. "Toen we vroegen om verder te gaan, werden er waarschuwingsschoten afgevuurd boven onze hoofden en over die van de journalisten die daar ook waren." Die avond ging Hug naar Aleksandr Borodaj, de pro-Russische leider in het gebied, om ongehinderde toegang te vragen.

Zijn belangrijkste taak was toegang verkrijgen voor het onderzoeksteam. "In de eerste plaats om ervoor te zorgen dat stoffelijke resten zo snel mogelijk van de crashlocatie konden worden gehaald, om ze terug te kunnen geven aan hun dierbaren", legt hij uit. En daarnaast om onderzoek te doen naar de oorzaak van de crash en bewijs veilig te stellen.

info

10 jaar sinds MH17-ramp

Het is dit jaar 10 jaar geleden dat vlucht MH17 met een Buk-raket werd neergehaald boven het oosten van Oekraïne. Alle 283 passagiers en de 15 bemanningsleden kwamen hierbij om het leven. Van de slachtoffers kwamen er 196 uit Nederland. Veel van hen kwamen uit het zuiden van ons land, waar de zomervakantie net begonnen was.

Een Nederlandse rechtbank heeft twee Russen en één Oekraïner bij verstek veroordeeld tot levenslange celstraffen voor het neerhalen van het vliegtuig. Nederland en Australië hebben in mei 2018 Rusland aansprakelijk gesteld voor zijn aandeel in het neerhalen van het vliegtuig. Die procedures lopen tot de dag van vandaag.

'Bang dat er iets zou gebeuren'

Het proces om toegang te krijgen tot de rampplek ging moeizaam. "De eerste 3 dagen waren heel pijnlijk", zegt Hug. "De lichamen werden blootgesteld aan de elementen, de zon en het puin. Persoonlijke bezittingen lagen er nog steeds." Hij drong erop aan de stoffelijke resten van de slachtoffers waardig te behandelen. Geborgen lichamen werden opgeslagen in koelwagons.

Het duurde opnieuw dagen voordat er een trein kon vertrekken in de richting van Charkiv, de slachtoffers zouden vanuit daar naar Nederland vliegen. De reis ging van de zone met separatisten naar het gebied dat onder controle stond van de Oekraïense overheid. "Iedereen was bezorgd dat er onderweg iets zou gebeuren", vertelt Hug. "Dat er met de lichamen of bewijsmateriaal zou worden geknoeid." Er werd afgesproken dat niemand meer toegang kreeg tot de trein.

Bekijk ook

'Belangrijke stap voorwaarts'

Op 23 juli, 6 dagen na de ramp, kwamen de eerste lichamen aan op vliegbasis Eindhoven. De beelden van de aankomst en de daaropvolgende rouwstoet zag Hug vanuit de Oekraïense hoofdstad Kyiv. "De omvang van de misdaad drong toen echt tot me door", vertelt hij. "Dat was de eerste keer dat ik de emotionele last voelde. Deze misdaad heeft velen getroffen, ook mijzelf."

De diplomaat noemt de veroordeling in de MH17-zaak een 'belangrijke stap voorwaarts' en het vonnis een signaal van 'intentie en wil'. "Zodat je weet dat als je 298 onschuldige burgers doodt, je berecht zal worden", zegt hij. "Maar ook dat als je in Oekraïne voortdurend duizenden onschuldige burgers doodt, je uiteindelijk voor de rechter zal verschijnen. En als je doorgaat met het ondermijnen van de internationale rechtsorde en veiligheid, je uiteindelijk voor de rechter moet komen."

Over vrede blijven praten

Hoe Hug naar de toekomst kijkt? "Het is belangrijk dat we Oekraïne helpen ervoor te zorgen dat het zichzelf kan verdedigen", zegt hij. "Maar het is ook belangrijk dat we over vrede blijven praten, want uiteindelijk zal deze oorlog eindigen."

"Tegelijkertijd moeten we er met diplomatieke middelen voor zorgen dat dit soort misdrijven nooit meer gepleegd kunnen worden", zegt Hug tot slot. De oorlog moet zo snel mogelijk eindigen, vindt hij. Al kan dat niet van vandaag op morgen: "De Russische agressie in Oekraïne moet in elk geval stoppen. Het zou een eind maken aan de oorlog, maar niet aan de problemen waar Oekraïne mee te maken heeft."

Diplomaat Alexander Hug speelde een cruciale rol bij het terughalen van MH17-slachtoffers

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Groot deel asielzoekers die eigenlijk naar ander EU-land moet om procedure af te wachten, doet dat niet

Groot deel asielzoekers die eigenlijk naar ander EU-land moet om procedure af te wachten, doet dat niet
Bord van de IND, beeld ter illustratie
Bron: ANP

Slechts één op de vijf asielzoekers in Nederland die volgens de regels naar een ander EU-land moeten terugkeren, wordt daadwerkelijk overgedragen. Dat blijkt uit cijfers die EenVandaag heeft opgevraagd bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND).

In 2023 werden 11.440 zogenoemde overdrachtsverzoeken ingediend. Maar slechts 2.420 asielzoekers vertrokken daadwerkelijk naar het land waar ze hun procedure zouden moeten afwachten. Voor 2024 ligt het aantal verzoeken op 8.820, waarvan er tot nu toe maar 1.550 zijn gehonoreerd. Volgens de IND kunnen overdrachten door lange procedures meer dan een jaar duren.

Grote verschillen tussen EU-landen

De bereidheid van EU-landen om asielzoekers terug te nemen, verschilt sterk. Duitsland accepteert bijna de helft van de verzoeken, terwijl Italië vrijwel nooit reageert. In de afgelopen 3 jaar is er geen enkele asielzoeker vanuit Nederland naar Italië teruggestuurd, ondanks ruim 4.000 verzoeken.

Griekenland en Hongarije krijgen vanuit Nederland zelfs helemaal geen verzoeken meer. Deze landen weigeren structureel om asielzoekers terug te nemen, waardoor het aantal succesvolle overdrachten al 5 jaar op nul staat.

Bekijk ook

Nederlandse rechters blokkeren soms overdrachten

Soms voorkomen Nederlandse rechters dat een asielzoeker wordt teruggestuurd. In de afgelopen 2,5 jaar gebeurde dat bijvoorbeeld twee keer bij overdrachten naar België. Dit omdat asielzoekers daar een 'onmenselijke behandeling' te wachten zou staan.

De meeste asielzoekers die volgens de zogeheten Dublinverordening naar een ander EU-land zouden moeten vertrekken, verdwijnen uit het zicht van de autoriteiten. Ze worden als "met onbekende bestemming vertrokken" geregistreerd, waardoor overdracht niet meer mogelijk is.

Bekijk ook

Veel asielzoekers verdwijnen in de illegaliteit

Volgens migratiedeskundige aan de Universiteit Leiden Mark Klaassen, die ook lid is van de Adviesraad Migratie, is het voor het kabinet geen prioriteit om deze groep te volgen of te dwingen te vertrekken. "Daar is nu geen effectief beleid voor", zegt hij.

"De overheid zou beter haar best moeten doen om mensen in een opvangvoorziening te houden."

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Teruggestuurde asielzoekers duiken onder om later alsnog in Nederland asiel aan te vragen: 'Hier heb ik mensen die me kunnen helpen'

Teruggestuurde asielzoekers duiken onder om later alsnog in Nederland asiel aan te vragen: 'Hier heb ik mensen die me kunnen helpen'
Asielzoeker Muhammad is tot zijn opluchting toch nog in de Nederlandse asielprocedure gekomen
Bron: EenVandaag

Asielzoekers die in een ander Europees land zijn aangekomen, mogen hier worden geweigerd door de IND. Als ze na 1,5 jaar niet zijn teruggestuurd, mogen ze blijven. "Er zijn in ons land heel veel mensen die deze mensen helpen onderduiken."

Mohammad uit Iran is opgelucht. Hij heeft van zijn advocaat te horen gekregen dat de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) zijn asielprocedure in behandeling heeft genomen. Hij is een politieke vluchteling en loopt gevaar in zijn geboorteland. Hij moest volgens de Dublinverordening zijn asielaanvraag eigenlijk in Kroatië afwachten.

'Ik wilde niet terug naar Kroatië'

Daar werd hij, voordat hij bijna 2 jaar geleden in Nederland aankwam, door de Kroatische politie opgepakt en voor het eerst geïdentificeerd. Toen hij vervolgens naar Nederland doorreisde en bij de IND asiel aanvroeg, kreeg hij daar te horen dat ze zijn aanvraag niet in behandeling zouden nemen.

"Ik moest terug naar Kroatië", vertelt Mohammad. "Daar zouden ze mijn asielaanvraag in behandeling nemen. Maar ik wilde niet terug naar Kroatië. Ik heb hier in Nederland familie wonen en ben nierpatiënt. Hier heb ik mensen die mij kunnen helpen, in Kroatië niet."

Bekijk ook

Dublinverordening

De Dublinverordening bepaalt dat het land waar een vreemdeling Europa binnenkomt, verantwoordelijk is voor de behandeling van zijn of haar asielverzoek. Deze regels werden in 2003 ingevoerd om te voorkomen dat asielzoekers Europa rondreizen om in verschillende lidstaten een procedure te beginnen. Maar ook om te zorgen dat niet ieder land zijn handen van een zaak af kan trekken.

Zodra iemand in Nederland asiel aanvraagt, wordt in verschillende databases gecontroleerd of diegene eerder in een andere EU-lidstaat is geweest. Als dat zo is, gaat de IND niet verder met de asielprocedure. Nederland verzoekt de andere lidstaat dan om de asielzoeker terug te nemen. Dat wordt een 'Dublinclaim' genoemd.

Lastig in de praktijk

Vervolgens heeft de andere lidstaat 2 maanden om op dat verzoek in te gaan. Is er na die periode nog geen reactie, dan geldt: wie zwijgt, stemt toe. De asielzoeker kan dan worden overgedragen.

Dat is de bedoeling, zegt universitair docent migratierecht Mark Klaassen, maar de praktijk is vaak anders. "De Dublinverordening werkt tussen lidstaten, en de effectiviteit hangt dus af van de bereidwilligheid van de verschillende landen. In de praktijk komt er van de Dublinregels niet veel terecht, omdat het andere land niet meewerkt. Of omdat de asielzoeker niet meewerkt."

Bekijk ook

Een op zes Dublinclaims ingewilligd

Dat blijkt ook uit cijfers die EenVandaag bij de IND heeft opgevraagd. Slechts één op de zes Dublinclaims die Nederland in de afgelopen 5 jaar heeft gedaan, heeft geleid tot overdracht van een asielzoeker naar een ander land.

Het valt op dat er tussen de verschillende lidstaten grote verschillen zijn in bereidwilligheid. Zo neemt Duitsland asielzoekers bij bijna de helft van de claims daadwerkelijk terug, terwijl Italië nauwelijks op dit soort verzoeken reageert. In de afgelopen 3 jaar is geen enkele asielzoeker vanuit Nederland teruggestuurd naar Italië, ondanks de ruim 4.000 verzoeken die er zijn gedaan.

Termijn van 1,5 jaar

Daar kunnen asielzoekers gebruik van maken. 'Dublin' houdt een land namelijk niet voor eeuwig verantwoordelijk voor de opvang: als iemand na 18 maanden niet is overgedragen aan de verantwoordelijke lidstaat, verloopt de claim en kan hij of zij alsnog ergens anders een asielprocedure beginnen.

Klaassen: "Je ziet bij de cijfers vaak staan: 'Met onbekende bestemming vertrokken.' Dat zijn mensen die uit de asielzoekerscentra zijn vertrokken en uit het zicht van de overheid zijn geraakt. In de Dublinverordening staat dat na 18 maanden de Dublinclaim vervalt. Als iemand dan nog niet naar het land van aankomst is teruggestuurd, kan Nederland niet langer iemand weigeren. En wordt dan alsnog verantwoordelijk voor de asielprocedure."

info

Nieuw Europees migratiepact

Het EU-Asiel en Migratiepact bevat regels voor een nieuw Europees asielsysteem en treedt in 2026 in werking. De nieuwe verordening over asiel- en migratiebeheer bevat regels over de verantwoordelijkheidstoedeling voor de behandeling van asielverzoeken over de EU-lidstaten en een solidariteitsmechanisme.

Een belangrijk doel van deze regels is om de solidariteit tussen lidstaten bij de verdeling van asielverzoeken minder vrijblijvend te maken. De termijn waarmee een Dublinclaim dan zal vervallen wordt drie jaar, in plaats van anderhalf jaar.

Bekijk ook

Asielzoekers duiken onder

Volgens asieladvocaat Sonya Taheri weten veel asielzoekers precies hoe dat werkt, en anticiperen ze er ook op. "Ze hebben een paar maanden om een netwerk op te bouwen. Dan vertel ik ze op een zeker moment: het is nu het moment om uit het centrum te vertrekken. Dan duiken ze onder."

"Er zijn veel mensen in Nederland die deze groep willen helpen, omdat ze begrijpen dat ze hier willen blijven", ziet Taheri. "Omdat ze hier familie hebben, of omdat de landen waar ze naar terug moeten veel slechtere omstandigheden hebben."

Organisaties helpen 'Dubliners'

EenVandaag sprak meerdere kerkelijke organisaties die deze 'Dubliners' helpen. Geen van de organisaties wil hiermee in de publiciteit treden. Ze geven aan kwetsbare asielzoekers te helpen om die 18 maanden door te komen, en zo te voorkomen dat ze op straat moeten zwerven.

De gemeente Amsterdam helpt een deel van deze groep asielzoekers in hun opvang voor ongedocumenteerden. "We willen voorkomen dat kwetsbare mensen op straat moeten slapen, want dat is het alternatief", zegt verantwoordelijk wethouder Rutger Groot Wassink. "Dat vinden wij voor die mensen onwenselijk, en het zorgt uiteindelijk voor meer overlast voor de stad."

Bekijk ook

Drie jaar ook overbruggen

Groot Wassink maakt zich zorgen over de nieuwe regels die volgend jaar zomer van kracht gaan. Dan wordt de termijn voordat een Dublinclaim vervalt 3 jaar in plaats van 18 maanden. "Dat zal betekenen dat mensen nog langer in de illegaliteit moeten leven, met alle gevolgen van dien. Wij zien als gemeente in de praktijk wat het gevolg is van regels die niet goed werken."

Asieladvocaat Taheri maakt zich er geen zorgen over dat asielzoekers die hier willen blijven met een Dublinclaim die 3 jaar niet zullen weten te overbruggen. "Er zijn hele Facebookgroepen waarin mensen in het geheim mensen tijdelijk opvangen. Het zal misschien net wat lastiger worden, maar mensen laten zich niet zo gemakkelijk afschrikken als ze duidelijk hun toekomst in Nederland voor zich zien."

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Ook interessant