Mogelijke wijziging in Transgenderwet stopt tussenkomst van deskundige: 'Wie ben ik om te vertellen wie jij bent?'

De Tweede Kamer praat binnenkort over de wijziging van de Transgenderwet. Er ligt een wetsvoorstel klaar dat het voor iedereen mogelijk maakt zijn of haar geslacht op het paspoort te wijzigen, zonder tussenkomst van een deskundige.

Niet iedereen is even overtuigd van deze wetswijziging. Volgens Tweede Kamerlid Lisa van Ginneken van D66 haalt de nieuwe wet onwenselijke drempels weg. Maar critici vrezen voor misbruik. Zij zijn bang dat mannen die zich vrouw voelen zonder geslachtsaanpassing op plekken kunnen komen die alleen voor vrouwen zijn bedoeld, zoals vrouwenkleedkamers.

Zo gaat het nu

In de Transgenderwet is geregeld hoe je de voornaam en het geslacht kunt wijzigen op een paspoort of rijbewijs. In 2014 werd de Transgenderwet voor het eerst gewijzigd; de rol van de rechter verviel en ook de sterilisatie-eis werd afgeschaft.

Maar een persoon die zijn of haar naam of geslacht wil wijzigen, moet wel minimaal 16 jaar oud zijn. Ook moet deze persoon in het bezit zijn van een verklaring van een deskundige.

Verklaring kost geld

Alleen medici en psychologen die volgens een bepaald protocol werken en aan diverse eisen voldoen, mogen zo'n verklaring geven. De kosten: 65 euro.

Wie de aanvraag doet bij een organisatie zonder daar in behandeling te zijn, moet rekenen op 100 tot 250 euro aan extra kosten.

Gesprekken met transpersonen

Voordat een arts zo'n verklaring afgeeft, vindt een gesprek plaats. Joep Roeffen is klinisch psycholoog en voert al jarenlang deze gesprekken met transpersonen.

Als programmacoördinator binnen Genderteam Zuid-Nederland voert hij wekelijks twee tot drie keer zo'n gesprek met transpersonen. Zij hebben voor de gewenste wijziging op hun documenten een deskundigenverklaring nodig.

'Ongemak' bij gesprekken

"Ik voel mij - als ik eerlijk ben - altijd ongemakkelijk bij dat gesprek. Soms denk ik: wie ben ik eigenlijk dat ik jou vertel wie jij bent", zegt Roeffen.

Hij stelt tijdens het gesprek vragen over de gevolgen van de verandering van het geslacht. Daarnaast gaat hij na of die persoon de gevolgen van de geslachtsverandering voldoende kan overzien.

'Nog nooit deskundigenverklaring afgewezen'

Er is geen enkele keer geweest dat Roeffen zo'n deskundigenverklaring niet heeft afgegeven zegt hij. "Soms geef ik wel aan dat zo'n ander lettertje in je paspoort niet zal veranderen hoe mensen over je denken."

Hij vindt het belangrijk om zijn cliënten daarop te wijzen. "Als in je paspoort staat dat je een man bent, maar je nog veel uiterlijke kenmerken hebt van een vrouw, zullen mensen je niet opeens als man gaan aanspreken."

Verder in behandelproces

Roeffen ziet dat de meeste mensen die zo'n wijziging in hun paspoort willen, dit vaak doen als ze al verder in het behandelproces zitten.

"Het is vaak de laatste stap of het is bijvoorbeeld wanneer je een belangrijk document krijgt, zoals een diploma. Dan is het fijn als daar je 'wensgeslacht' op staat."

Lange wachttijden

"Er zijn momenteel zo'n twintig deskundigen die zo'n verklaring mogen afgeven in ons land", zegt psycholoog Roeffen. Hij ziet de wachttijden voor zo'n verklaring dan ook oplopen.

Bij het Genderteam Zuid Nederland is de wachttijd inmiddels opgelopen tot 3 maanden.

Zo gaat het mogelijk straks

De nieuwe wet moet een einde maken aan de deskundigenverklaring. Als die wordt aangenomen kan iedereen zonder een verklaring naar het gemeentehuis om het geslacht in het paspoort aan te passen: van een M naar een V, of andersom. Er geldt enkel nog een wachttijd van twaalf weken. Om onbezonnenheid te voorkomen.

Een X in het paspoort kan nog niet op die manier. Daarvoor is een gang naar de rechter nodig. Net zoals voor jongeren tussen de 12 en 16 jaar die hun geslacht in het paspoort willen wijzigen.

Gaat de wetswijziging door?

De minister voor Rechtsbescherming stuurde eind vorig jaar het voorstel tot wijziging van de Transgenderwet naar de Tweede Kamer. Binnenkort debatteert de Tweede Kamer erover, maar het is nog niet duidelijk wanneer.

Eerder is het debat al twee keer vooruit geschoven.