Miljoenen euro's naar rioolwateronderzoek na corona om nieuwe virusuitbraken eerder te ontdekken

Door corona kwam onderzoek naar ons rioolwater in een stroomversnelling. In dat afvalwater is veel informatie te vinden over hoe we leven en dus ook of we gezond zijn of niet. Het ministerie van VWS trekt er de komende jaren tientallen miljoenen voor uit.

Het riool werd al gebruikt om verschillende dingen te meten, maar midden in de eerste coronagolf werd begonnen met structureel data-onderzoek. Het idee is om via de virusdeeltjes in onze ontlasting te voorspellen waar er virusuitbraken gaan plaatsvinden.

'Iedereen gaat naar de wc'

"Niet iedereen gaat naar de teststraat, maar iedereen gaat wel naar de wc", vertelt Sander Mager van de Unie van Waterschappen. De waterschappen halen de monsters bij de rioolwaterzuiveringen en bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) worden deze vervolgens getest.

"Ik word er heel blij van", zegt hoofd rioolonderzoek van het RIVM Ana Maria de Roda Husman. "Dat we nu echt cijfers hebben over het aantal virusdeeltjes gebaseerd op de rioolcijfers en weten hoe we die moeten duiden. Dat is helemaal nieuw."

Heropleving coronavirus als eerst in het riool

Enkele rioolwaterzuiveringen begonnen met het onderzoek, maar inmiddels gebeurt het bij alle 313 zuiveringen in ons land. Dat zal zeker de komende 5 jaar worden voortgezet. Ook zullen er de komende maanden dagelijks monsters worden genomen.

Tot op gemeenteniveau is op een kaart op het coronadashboard te zien, waar met kleuren wordt aangegeven hoe ernstig de situatie ergens is.

Nu extra van belang

Het onderzoek krijgt eenmalig een kleine 5 miljoen en dan jaarlijks 15 miljoen euro, zo blijkt uit de afgesloten overeenkomst tussen het ministerie van VWS, het RIVM en de waterschappen. Volgens onderzoeker De Roda Husman is juist nu het aantal virusbesmettingen laag is, het rioolonderzoek extra van belang.

"Steeds meer mensen testen zichzelf, waardoor er minder informatie over de verspreiding van corona is. Ook zijn er minder ziekenhuisopnames. Als er straks een heropleving komt, zie je dat het eerst in het riool."

Big brown data

Nu er geld is voor jarenlang structureel onderzoek, blijft het niet bij onderzoek naar virusdeeltjes. "Er kan zoveel meer informatie gehaald worden uit de 'big brown data'", vertelt Sander Mager van de Unie van Waterschappen.

Het rioolwater biedt een schat aan informatie over onze gezondheid en leefstijl. Er is data te vinden over het aantal mensen met suikerziekte, kanker en overgewicht, en ook kan er bekeken worden hoeveel alcohol we drinken en of we medicijnen of drugs gebruiken.

Beter beeld van de bevolking

De Roda Husman van het RIVM ziet tal van mogelijkheden met die nieuwe data: "Je krijgt een beter beeld van wat er in de Nederlandse bevolking speelt. Normaal kijk je alleen naar bepaalde groepen van mensen die bij het consultatiebureau komen, of mensen die in verpleeghuizen zitten."

De overheid kan de gegevens bijvoorbeeld weer gebruiken voor gerichte publiekscampagnes of bevolkingsonderzoeken.

Hoe zit het met de privacy?

Al die bruine data bieden natuurlijk een schat aan informatie, maar hoe zit het met onze privacy? Weet de overheid hierdoor straks alles van ons? Privacy-deskundige Danny Mekic noemt dat iets om scherp op te zijn. "Het was bijzonder en belangrijk om rioolonderzoek voor corona te doen. Maar nu wordt het normaal en vaak gaan we dan nog een paar stappen verder om te kijken wat er nog meer mee kan."

Ondanks dat niet per individu te zien is hoe iemand leeft, kan dat idee volgens Mekic wel ontstaan. "Het zorgt ervoor dat mensen steeds meer het gevoel krijgen in de gaten gehouden te worden. Je kunt natuurlijk niet letterlijk zien van wie het materiaal is, maar het gaat wel degelijk over privacy."

'Je vraagt geen toestemming'

Commerciële partijen zouden die nieuwe data volgens hem ook interessant kunnen vinden. "Denk aan verzekeraars die zo risico's kunnen inschatten als je tot op wijkniveau kan weten hoe oud mensen gemiddeld worden." Volgens Mekic is het daarom belangrijk goede ethische afwegingen te maken waarvoor de data worden ingezet en aan wie ze worden verstrekt.

Het RIVM zegt nog te onderzoeken welke mogelijke onderzoeken daadwerkelijk gedaan gaan worden. Daarbij speelt een rol wat haalbaar en betaalbaar is én wordt ook de ethische afweging gemaakt. "Want je vraagt geen toestemming aan mensen om naar hun ontlasting te kijken."

Minstens per 10.000 mensen

Rioolwateronderzoeker bij KWR Thomas ter Laak is al langer voorstander van de uitbreiding van het rioolonderzoek. "We zien heel graag dat dit type onderzoek in beweging komt. Dankzij corona is het momentum er."

Volgens Ter Laak is geen risico op privacyschending, als voor het rioolonderzoek monsters genomen worden met daarin de ontlasting van minstens 10.000 mensen. "Je schaadt niet de privacy van een individu, maar kan wel iets zeggen over de populatie."

Discussie wordt goed gevoerd

Ook de waterschappen vinden het belangrijk dat de privacy-discussie goed wordt gevoerd, zegt Sander Mager. "We geven nu aan wat er in de toekomst nog meer kan, maar we moeten met elkaar wel goede afspraken maken over hoe we het gaan inzetten en welke vragen we daarvoor nog moeten beantwoorden."

Volgens de planning worden aan het eind van het jaar op alle waterzuiveringsinstallaties dagelijks rioolmonsters genomen.