De Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) gaat mogelijk een miljardenclaim bij de staat neerleggen als de gaswinning in Groningen verder wordt teruggeschroefd. Dat verwacht het ministerie van Economische Zaken, zo blijkt uit een notitie die in mei op de formatietafel is besproken en in het bezit is van EenVandaag.

Het ministerie gaat er van uit dat zo’n 400 miljard kuub gas niet gewonnen kan worden als de winning terug gaat naar een niveau van leveringszekerheid. NAM is eigenaar van dit gas dat een waarde heeft van 60 tot 80 miljard euro. Ambtenaren van Economische Zaken verwachten dat de NAM een schadeclaim zal indienen vanwege inkomstenderving en inbreuk op zijn eigendomsrecht. 

NAM: 'Een mogelijke claim is volstrekte onzin'

Los van de te verwachten schadeclaim van de NAM loopt de overheid zelf ook forse inkomsten mis, aangezien negentig procent van de aardgasbaten in de staatskas vloeit. Als 400 miljard m3 gas niet wordt gewonnen, loopt de staat tientallen miljarden mis. De NAM laat tegenover EenVandaag weten niet in te willen gaan op een mogelijke claim, omdat het om “bedrijfsvertrouwelijke informatie” gaat. “Wij kennen dit ambtelijke stuk niet. Daar vinden wij dus ook niets van”, aldus een woordvoerder. In tweede instantie laat de NAM weten de notitie ”met verbazing” te hebben gelezen. “Een mogelijke claim is volstrekte onzin." Het ministerie van Economische Zaken laat weten dat de verwachting van een claim niet was gebaseerd op uitingen van de NAM, maar op aannames van eigen ambtenaren. 

Oud-inspecteur-generaal Jan de Jong van het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) zegt het “verschrikkelijk brutaal” te vinden als de NAM zijn schade daadwerkelijk op de staat probeert te verhalen. “Dat komt over alsof alleen je aandeelhouders van belang zijn. Dan sta je los van ieder maatschappelijk gevoel. Als ze dit daadwerkelijk zouden doen wordt het hoog tijd dat we geen benzine meer kopen bij Shell en Esso.” 

Mogelijke schadeclaim 'moreel verwerpelijk'

Ook Kamerleden reageren verbolgen op de dreiging van een schadeclaim. PvdA’er Henk Nijboer noemt een mogelijke claim “moreel verwerpelijk”. Ook D66, SP en  GroenLinks zijn verontwaardigd. “Een bedrijf mag een claim neerleggen als het denkt dat zijn belangen geschaad te worden, maar of dit nu maatschappelijk verantwoord ondernemen is?”, aldus GroenLinks-Kamerlid Liesbeth van Tongeren. "Ik vind het heel vreemd dat je als bedrijf niet anticipeert op veranderende omstandigheden. Ze hadden al jaren kunnen zien aankomen dat het gas niet eindeloos uit de grond zou komen, ze wisten van de aardbevingen en klachten in Groningen. Dan moet je daar als bedrijf op anticiperen.” 

De notitie over het terugbrengen van de gaswinning is vorig jaar mei geschreven op verzoek van informateur Edith Schippers. In het document wordt aangegeven hoe ver de gaswinning kan worden teruggeschroefd om aan alle verplichtingen in binnen- en buitenland te voldoen, de zogeheten leveringszekerheid. Hiervoor is volgens de Gasunie tot 2021 jaarlijks 21 miljard kuub uit Groningen nodig. De discussie omtrent het verlagen van de gaswinning is door de zware aardbeving in Zeerijp drie weken geleden verder op scherp gezet. Het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) komt morgen met een nieuw advies over het verder dichtdraaien van de gaskraan.

Gaswinning Groningen moet drastisch worden verlaagd

Volgens voormalig SodM-topman De Jong moet de gaswinning “drastisch" worden verlaagd. “Ik beweer dat 12 miljard kuub het niveau is, waarbij geen voelbare bevingen meer zouden optreden. Ik kan me niet voorstellen dat de SodM iets anders zal zeggen dan ik nu, dat de productie drastisch gereduceerd moet worden.” Minister Wiebes heeft nog tot november om een nieuw gaswinningsbesluit te nemen, nadat de Raad van State eind vorig jaar een streep zette door het besluit van zijn voorganger Henk Kamp om gedurende vijf jaar de winning van 21,6 miljard kuub toe te staan. Volgens de Raad van State was dat onvoldoende goed onderbouwd. 

Minister Wiebes neemt maatregelen

In de tijdens de formatie besproken notitie gaat Economische Zaken ook in op een aantal scenario’s om de gaswinning versneld terug te brengen. Ambtenaren geven aan dat buiten het permanent afschakelen van grootverbruikers van Gronings gas “geen maatregelen tussen nu en 2021 een significant effect sorteren”. Juist met dat afschakelen van grote bedrijven heeft minister Wiebes een begin gemaakt. Hij wil dat 200 industriële grootverbruikers, die samen goed zijn voor een verbruik van 5,5 miljard kuub, voor 2022 van het Groningse gas af zijn.

Een brief waarin hij dat voornemen aan de bedrijven kenbaar maakte stuitte vorige week op kritiek van de sector. In de notitie spreekt het ministerie de verwachting uit dat ook deze bedrijven zullen gaan procederen en een schadevergoeding zullen eisen. De kosten voor het ombouwen van de zeven grootste verbruikers - vier elektriciteitscentrales en drie andere bedrijven - worden geraamd op 130 miljoen euro. Volgens het ministerie zullen de bedrijven de kosten waarschijnlijk zelf moeten dragen “omdat er grote kans is dat er bij vergoeding door de overheid sprake is van staatssteun”. 

Lees hier de volledige reactie van het Ministerie van Economische Zaken: 

Asielminister Faber wil geen handtekening zetten onder koninklijke onderscheidingen voor vijf oud-COA-medewerkers, werd gisteren bekend. Kan dat zomaar? Historicus Kemal Rijken zet de feiten over onderscheidingen voor ons op een rij.

Rijken noemt het 'zeer uitzonderlijk' dat de minister de voordracht voor een koninklijke onderscheiding niet wil ondertekenen. "We hebben dit in de parlementaire geschiedenis in de laatste 80 jaar niet gezien." Hij beantwoordt vier vragen over wat er komt kijken bij het krijgen van een koninklijke onderscheiding en deze situatie.

1. Hoe gaat het toekennen van onderscheidingen in zijn werk?

Voordat de minister een handtekening moet zetten, is daar al een heel proces aan voorafgegaan, weet Rijken. "Een voorbeeld: iemand heeft 40 jaar lang vrijwillig voor de tennisvereniging gewerkt en de mensen op de tennisvereniging vinden dat deze persoon een lintje verdient. Dan gaan die mensen in eerste instantie brieven schrijven over die persoon", vertelt de historicus.

"Die aanbevelingsbrieven worden gestuurd naar de desbetreffende gemeente waar die persoon woont, en die worden allemaal gecontroleerd." Vervolgens maakt de burgemeester de beslissing of iemand in aanmerking komt. "Dan tekent de Commissaris van de Koning en daarna de Kanselarij der Nederlandse Orden." Die beheert de registers van onderscheiden personen en regelt de lintjes.

"En daarna pas gaat het naar het ministerie en de bewindspersoon. Die tekent dan ook. In de meeste gevallen. Vervolgens zet de koning nog zijn handtekening." Nadat de koning de onderscheiding heeft getekend, kan het lintje door de burgemeester worden uitgereikt.

2. Waarom is hier een minister voor nodig?

"In principe is de minister altijd verantwoordelijk en dat heeft te maken met de ministeriële verantwoordelijkheid", vertelt Rijken.

Hij legt uit: "De koning is niet verantwoordelijk voor zijn inhoudelijke daden. Dat zijn de ministers volgens de Grondwet. In dit geval, als de koning tekent, dan betekent dat dat er een minister of een staatssecretaris ook al moet hebben getekend."

"Dus als de koning uiteindelijk een handtekening moet zetten op de koninklijke onderscheiding dan moet dat gedekt zijn, zoals dat heet, door een minister of een staatssecretaris. En daarom is die handtekening nodig."

3. Waarom is het zo uitzonderlijk dat minister Faber weigert?

"De minister mag het doen, maar het is wel uitzonderlijk", vertelt Rijken. "Wat de minister in principe heeft gedaan, is een pure politieke daad. Gewoon om een frame neer te zetten: 'Ik ben tegen deze medewerkers en ik ben tegen asielzoekers en het is mijn beleid niet.'" Ze zet het weigeren dus in om te communiceren waar ze tegen is, volgens de historicus.

En dat is nog niet eerder op deze manier gebeurd, weet Rijken. "Er zijn geen gevallen bekend waarbij de minister zo nadrukkelijk naar buiten trad en zei: 'Ik teken niet omdat het niet mijn politiek is.' En dat komt ook omdat de lintjes zijn staatsonderscheidingen neutraal zijn."

"Die worden gegeven aan mensen die zich meestal decennia lang, vaak vrijwillig, hebben ingezet voor andere mensen. Het is in Nederland dus zo dat de regering en politici niet bepalen wie wel of geen lintje krijgt. Het komt vanuit de samenleving. En dat gegeven wordt dan beloond namens de Staat", legt Rijken uit. "Een koninklijke onderscheiding is dus neutraal en is daardoor ook geen politieke beslissing."

4. Wat betekent het volgens jou dat Faber weigert?

Hierdoor kan een precedent ontstaan, vertelt Rijken. "Het risico dat je nu krijgt, is dat er in de toekomst kabinetten zullen zijn en ministers zullen zijn die zeggen: 'Dit is in het verleden zo gegaan met mevrouw Faber, en deze persoon bevalt mij niet, dus ik ga daarvoor liggen en ik teken niet.' Dat kan nooit de bedoeling zijn van een neutrale staatsonderscheiding, die de koninklijke onderscheidingen toch zijn."

Betekent het dat deze mensen hun lintje niet krijgen? "Nee", zegt Rijken. "Het is namelijk zo dat een andere bewindspersonen ook kan tekenen. Dat zal gewoon ook gebeuren en deze vijf mensen krijgen gewoon een lintje."

Twee derde van de ouders vindt het goed dat de basisschool van hun kind deze week meedoet met de Week van de Lentekriebels. Toch leidt de themaweek ook tot boze reacties: een kwart wil dat de school van hun kind niet meedoet.

Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder ruim 1.400 ouders in het Opiniepanel, die een kind hebben op de basisschool. Tijdens de Week van de Lentekriebels wordt aandacht besteed aan voorlichting over weerbaarheid, relaties en seksualiteit. Basisscholen kunnen zich vrijwillig aanmelden om mee te doen aan deze themaweek.

'Laten we het bespreekbaar houden'

Van ouders van wie de basisschool van hun kind meedoet aan de themaweek, is bijna twee derde (63 procent) daar positief over. Zij vinden het bijvoorbeeld goed dat kinderen leren hun grenzen aan te geven, en daarmee weerbaarder worden. Ook vinden veel ouders dat die voorlichting op school 'er gewoon bijhoort'. "Laten we niet zo moeilijk doen over dit onderwerp en het gewoon bespreekbaar houden", vindt een ouder.

Bovendien vindt 70 procent van alle deelnemers het belangrijk dat ook basisscholen aandacht besteden aan relationele en seksuele voorlichting. Vaak omdat zij vermoeden dat niet ieder kind daar thuis een goede basis van meekrijgt. "De opvoeding ligt vooral bij ouders, maar er zijn ook kinderen die nooit iets meekrijgen over seksualiteit of leren dat homo's vies zijn. Dus ook de school is belangrijk hierin", schrijft een deelnemer.

'Week niet naar school'

Tegelijkertijd zou een kwart (26 procent) van de ouders met een kind op een deelnemende basisschool liever zien dat die school niet meedoet aan de Week van de Lentekriebels. Sommigen vinden de basisschool 'te vroeg' om met voorlichting te beginnen. Anderen vinden het een taak die vooral bij ouders hoort te liggen.

Maar er klinken ook fellere geluiden. Sommige ouders omschrijven de themaweek als 'woke onzin', hebben moeite met aandacht voor lhbtqi+-onderwerpen, of denken dat het programma 'een ideologie probeert op te dringen'. Enkele ouders verbieden hun kind om die reden zelfs om naar school te komen. "Mijn kind is daar niet bij, ze heeft 'de griep'", vertelt een ouder.

'Reacties heftiger geworden'

Die geluiden herkennen ook de ruim 300 basisschoolleraren en -directeuren die deelnamen aan het onderzoek. Meer dan de helft van hen kreeg ook weleens reacties van ouders naar aanleiding van deze week. Sommigen van hen merken op dat die de laatste jaren 'veel heftiger' zijn geworden, in enkele gevallen met agressie of bedreigingen als gevolg.

"Negatieve reacties komen vrijwel altijd door desinformatie op social media", merkt een leraar op. "Ouders horen de meest idiote verhalen en lijken dat helaas ook nog te geloven." Enkele scholen voegen daaraan toe dat eerdere deelnames tot zoveel verzet onder ouders leidden, dat ze er inmiddels mee gestopt zijn of de lessen op een ander moment inplannen.

In gesprek gaan

Andere leraren laten weten dat veel weerstand ook kan worden weggenomen door met de ouders in gesprek te gaan, of vooraf inzicht te geven in de inhoud van het lesprogramma. Toch doen in de praktijk niet alle scholen dat. Bij de deelnemende scholen, kregen 6 op de 10 ouders (59 procent) vooraf te horen hoe de school invulling geeft aan de themaweek.

3 op de 10 (31 procent) geven aan daar geen informatie over te hebben ontvangen. "Ik had graag geweten of en hoe er aandacht aan wordt besteed, omdat ik er positief over ben", vertelt een ouder. "Maar ik begrijp ook dat de school terughoudend is gezien de reacties die het kan oproepen."