Geen uitvaart, graf of urn met as. Hoe is het als je overleden vader zijn lichaam beschikbaar stelt aan de wetenschap? Nabestaanden Tineke en Bob kunnen erover meepraten. "Hij dacht altijd aan anderen, ook na zijn dood."

Bob van Valkenhoef (38) blikt terug op het moment dat zijn vader Ben op 65-jarige leeftijd overleed. Wie sterft, laat normaal gesproken een graf of urn met as na, maar dat is er niet als je je lichaam aan de wetenschap doneert. Toch kan Bob leven met zijn vaders keuze. Sterker nog, zijn lichaam gaat als hij overlijdt ook naar de wetenschap.

Prostaatkanker

Begin 2019 krijgt de vader van Bob het verschrikkelijke bericht: hij bleek prostaatkanker te hebben. "Het was een ernstige vorm, we wisten dat hij niet meer beter zou worden", zegt Bob. Toch hield zijn vader het nog 3,5 jaar vol, zonder al te veel pijn te lijden.

"Maar de laatste paar maanden was het op. Toen ging hij heel snel achteruit. Hij was een levendige man, altijd bezig, altijd actief. Maar het ging niet meer." Op 16 september vorig jaar overleed zijn vader in het bijzijn van familie. Ben had al een hele tijd daarvoor besloten: zijn lichaam gaat naar de wetenschap als hij is overleden.

Afscheid

Diezelfde dag nog, binnen 2 uur na het overlijden van Ben, stond er al een busje van het ziekenhuis op de stoep om het lichaam mee te nemen. "Dat ging heel keurig. Twee mannen waren netjes gekleed en gingen respectvol met ons verlies om. Toen hij in de lijkenzak werd meegenomen, dacht ik wel: dit was het dan. Het ging zo snel", zegt Bob.

"Maar we zeiden ook tegen elkaar: 'Het is goed zo'. Je leeft toe naar het einde, we waren bij zijn laatste zucht", zegt hij over het laatste moment samen met zijn vader, waar ook zijn moeder en zusje bij waren. "Daar heb je eigenlijk al afscheid genomen. Ik weet dan ook niet zo goed of je daarna opnieuw afscheid moet willen nemen."

Geen uitvaart

Bob herinnert zich de vragen uit zijn omgeving net na de dood van zijn vader. Wanneer de uitvaart was, bijvoorbeeld. Maar die kwam er nooit, want er was geen lichaam. Dat het lichaam van zijn vader naar de wetenschap ging, hadden ze niet aan veel mensen verteld.

"Sommige mensen vonden het opvallend dat er geen dienst was voor Ben. Daar moesten ze aan wennen", zegt hij. "Voor mij hoefde dat niet. Het was toch veel mooier dat hij aan de wereld had gedacht? Die nalatenschap is me veel dierbaarder."

Bekijk ook

• 

  Je kunt een stuk van je lever doneren, dat groeit vanzelf weer aan: Annemieke en Maarten redden er het leven van hun kind mee

  • 07-08-2022

Warm gevoel

Hij is trots op de keuze die zijn vader heeft gemaakt, ook al maakte hij die niet in overleg met hem. "Ik vind de gedachte dat hij tot na zijn dood wilde bijdragen aan een betere wereld een mooiere herinnering dan het uitstrooien van zijn as of het bezoeken van een graf."

"Ondanks al het verdriet om de dood wilde hij de medische wetenschap verder brengen", gaat hij verder. "Dat geeft me zo'n warm gevoel. Het laat precies zien wat voor sociaal persoon hij was. Hij dacht altijd aan anderen, ook na zijn dood."

Toch een herdenking

Toch is het niet helemaal zo dat er nooit een afscheidsdienst is geweest voor de vader van Bob. Het AMC in Amsterdam organiseerde deze zomer een gezamenlijke herdenking. Die was voor nabestaanden van mensen die hun lichaam aan de wetenschap hadden gedoneerd en terecht waren gekomen in de snijzalen van het academisch ziekenhuis, waaronder Ben.

De herdenking kwam er nadat verschillende nabestaanden hadden aangegeven dat ze behoefte hadden aan zo'n afscheidsmoment. Net als Bob en zo'n 150 anderen was ook nabestaande Tineke Brunekreef op de herdenkingsdienst aanwezig. Zij had het aanvankelijk veel moeilijker met de keuze van haar vorig jaar overleden vader.

Bekijk ook

• 

  Ton verloor zijn partner Hester (55) aan alzheimer, nu wil hij 'andere Hesters' helpen: 'Kan niet, wil ik nooit meer horen'

  • 31-07-2022

'Goh pap, wat heftig'

"Hij is 13 jaar ziek geweest", begint Tineke. Hij leed net als Ben, de vader van Bob, aan prostaatkanker. De vader van Tineke overleed vorig jaar juni op 76-jarige leeftijd. "Hij zei: '13 jaar ben ik door de wetenschap in leven gehouden.' Daarom wilde Jan, mijn vader, wat terugdoen."

Tineke en haar broer kregen pas heel kort voor zijn overlijden van zijn keuze te horen, zegt ze. "'Goh, pap. Wat heftig', vertelde ik hem nog. Ik vond het niet de beste optie. Het was heel nobel van hem, maar het was ook gewoon mijn vader, geen studieobject. Maar er was geen discussie mogelijk."

'Veel moeite mee gehad'

Toen Jan in het ziekenhuis overleed, was er 6 uur de tijd om afscheid te nemen. "Dus iedereen die hem nog wilde zien, is opgetrommeld. Het was heel waardig, hoor. Er werd met respect mee omgegaan. Maar dat zijn lichaam zo kort daarna werd meegenomen, daar heb ik veel moeite mee gehad. We zagen hem daarna nooit meer terug", vertelt ze.

Nog altijd vindt ze het moeilijk dat ze nooit weet wat er met het lichaam gebeurt, of is gebeurd. "We kregen paar dagen na zijn dood een brief. Daarin stond dat het lichaam in goede orde was ontvangen en dat het binnen 2 jaar wordt gebruikt. Die tijd is nog niet voorbij, dus het kan zomaar zijn dat mijn vader nog ergens ligt."

Bekijk ook

• 

  Hoe de donorprocedure traumatisch was voor nabestaanden Marian en Jehan

  • 14-11-2019

Geen rust

"Ik kon het maar niet afsluiten. Daarom besloten we 2 maanden na zijn overlijden een herdenkingsbijeenkomst te houden", gaat ze verder. Maar ook dat gaf niet de rust die ze zocht. Dat kwam omdat zij het grootste deel van die dienst moest regelen.

"Er was weinig tijd voor mij om te rouwen. Ik moest tijdens die dienst alles in goede banen leiden. Bovendien klopte het voor mijn gevoel allemaal niet. Ik voelde een leegte. Wij namen afscheid van mijn vader, terwijl hij nog ergens was."

'Plek om aan papa te denken'

Hoe ze met het verdriet omging? Door veel te wandelen, zegt ze. Vaak liep ze naar het kleine vliegveld bij haar in de buurt. Die plek was haar dierbaar, want net voor het overlijden van haar vader kon ze nog regelen dat hij in een vliegtuigje kon vliegen. "Dat was echt zijn hobby."

Het vliegveld werd daarom een plek 'om even aan papa te denken', vertelt Tineke. Al wist ze ook met die wandelingen het verlies nooit helemaal te verwerken. Tot ze een bericht kreeg van het AMC. Het ziekenhuis vroeg aan haar of ze bij de herdenkingsdienst wilde zijn.

Bron: Privéfoto

Mooi eerbetoon

Daar besloot ze samen met haar partner naartoe te gaan. "Het was een mooi eerbetoon. Er is een gedenkmonument voor mensen die dezelfde keuze als mijn vader hebben gemaakt. Na de snijzaal worden ze gecremeerd en het as wordt op die plek uitgestrooid. Die leegte die ik voelde tijdens de dienst die ik zelf organiseerde, voelde ik daar niet. Ik had het gevoel dat hij dichtbij was. Eindelijk vond ik de rust om de dood van mijn vader."

"Ja, dat was heel mooi", kijkt ook Bob terug op een geslaagde herdenkingsdienst. "Studenten en hoogleraren vertelden hoe belangrijk de lichamen waren. Je voelde hun dankbaarheid voor de keuze die mijn vader had gemaakt."

Rol van nabestaanden

Het is precies waarom Bob iedereen wil vertellen: "Maak de keuze om je lichaam aan de wetenschap te doneren. Je kan er heel veel mensen mee helpen." Ook voor Tineke is het duidelijk: "Ja, de wetenschap heeft dit soort donateurs nodig."

Toch wil ze wel meegeven om nabestaanden mee te nemen in de keuze. "Die moeten er net zo comfortabel mee zijn als jij. Jij bent er dan niet meer, maar nabestaanden zien je nooit meer terug. Alles is weg."

De vier ziekenhuizen die complexe hartoperaties bij pasgeboren baby's uitvoeren, doen dat te weinig. Dat blijkt uit nieuwe cijfers. Kinderhartchirurgen maken dus te weinig vlieguren. Oud-minister Ernst Kuipers: "We gaan tekort schieten in kwaliteit."

Uit nieuwe cijfers van de de Wetenschappelijke Vereniging voor cardio-thoracaal chirurgen (NVT) blijkt dat het Erasmus MC in Rotterdam in 2023 38 ingrepen bij pasgeboren baby's deed. Het LUMC in Leiden 51, het UMC Groningen 20 en UMC Utrecht 39. Terwijl de zogenoemde 'volumenorm' (hoeveel operaties een ziekenhuis moet uitvoeren per jaar) voor deze operaties op 60 per centrum ligt.

'Geen enkel centrum haalt de norm'

Dit schreven de kinderhartchirurgen in 2021 zelf in een rapport: 'In de volumecriteria is bekend dat uitkomsten bij kinderen die binnen 30 dagen na hun geboorte geopereerd worden, verbeteren als het centrum er meer dan 60 per jaar doet.'

Later ontstond er discussie over die 60 operaties en bepleitte de beroepsgroep dat die norm ook wel naar 40 kon. Maar toenmalig minister van Volksgezondheid Ernst Kuipers en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) hielden vast aan 60. "Geen enkel centrum haalt de norm. Dat betekent dat we tekort gaan schieten", zegt Kuipers over de laatste cijfers.

Verantwoordelijkheid op je schouders

Ook zorgeconoom Marco Varkevisser van de Erasmus Universiteit Rotterdam reageert fel op de cijfers: "Als je als medische beroepsvereniging tot volumecriteria komt, dan rust er ook een verantwoordelijkheid op je schouders om te zorgen dat je aan die criteria voldoet", vindt hij.

"Niet alleen voor de medisch professionals is dat een verantwoordelijkheid, maar ook voor de ziekenhuisbestuurders en voor de zorgverzekeraars die uiteindelijk die zorg gaan inkopen."

Bekijk ook

• 

  Minister Kuipers verdedigt sluiting kinderhartcentra: 'We praten al 30 jaar over de noodzaak om deze zorg te concentreren'

  • 14-02-2022

Concentratie goed idee

In 2021 nam het kabinet het besluit om de kinderhartchirurgie te concentreren naar twee ziekenhuizen: het Erasmus MC in Rotterdam en het UMC Utrecht. Door op minder plekken te opereren, zou de kwaliteit van de zorg omhoog gaan, was de gedachte. Een meer dan logische gedachte, volgens Ernst Kuipers, die voor zijn ministerschap bestuursvoorzitter was van het Erasmus MC.

"Je weet zeker dat als je dit concentreert en de volumes per centrum omhoog brengt, dat de kwaliteit ook verbetert. Dat is keer op keer bewezen. Niet alleen in de kinderhartzorg, maar in de volle breedte in de zorg."

Strijd tussen ziekenhuizen

Maar ondanks dat eigenlijk iedereen het erover eens was dat concentratie goed zou zijn voor de zorg voor jonge patiënten met een aangeboren hartafwijking, barstte de strijd los. Artsen en bestuurders gingen pal achter hun eigen centrum staan. Ouders van patiëntjes voerden actie en de verhoudingen tussen de ziekenhuizen raakten ernstig verstoord.

"Er werd echt met modder gegooid", zegt zorgeconoom Varkevisser, die stelt dat de kwaliteit in de ziekenhuizen nog steeds hoog is. "Het gaat om een handvol chirurgen die dit soort ingewikkelde operaties met hun ziel en zaligheid doen. Ze zijn daar hun hele carrière al mee bezig. Het zijn allemaal zeer toegewijde medisch professionals. Als jouw ziekenhuis dat kwijtraakt, dan voelt het voor een aantal mensen ook alsof ze hun levenswerk uit hun handen zien wegvloeien."

Streep door de plannen

Ondertussen gebeurde er nog van alles. De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) kwam met een uiterst kritisch rapport, waarna Ernst Kuipers ook nog eens een ziekenhuis inwisselde: Groningen werd aangewezen als ziekenhuis om de kinderhartchirurgie te behouden, in plaats van Utrecht.

In januari 2024 zette de rechter een streep door de concentratieplannen. Kuipers en zijn voorganger Hugo de Jonge hadden weliswaar het recht zo'n concentratie op te leggen, maar onderbouwden die onvoldoende, vond de rechter.

Veel fouten gemaakt

Varkevisser vindt dat er veel fouten zijn gemaakt in het proces. "In mijn ogen is een belangrijke, misschien wel de belangrijkste, les dat aan de Kamerbrief, waarin de concentratie werd aangekondigd, een veel grondiger analyse ten grondslag had moeten liggen. Die had openbaar moeten zijn."

Want dan had de discussie over de feiten kunnen gaan, zegt Varkevisser. "Nu is er een te lange periode geweest tussen de beslissing en het hele traject, waarbij sentimenten en emoties de bovenhand hebben kunnen kunnen krijgen. En dat heeft het proces van meet af aan in de wielen gereden en ervoor gezorgd dat het ook ontspoord is."

Bekijk ook

• 

  Rechter heeft uitspraak gedaan, maar concentreren centra voor kinderhartchirurgie in Rotterdam en Groningen nog niet definitief van de baan

  • 11-01-2024

'Gemiste kans'

Ernst Kuipers noemt het niet doorgaan van concentratie in de kinderhartchirurgie 'een gemiste kans'. "Ouders en patiënten weten gewoon dat het beter kan. En dit dossier loopt al 30 jaar. De eerste rapportage van de Gezondheidsraad destijds dateert uit 1993 met een heel helder advies: je moet concentreren en het aantal operaties en hartkatheterisaties naar minder centra brengen."

Ook na die tijd verscheen rapport op rapport met telkens dezelfde conclusie, vertelt Kuipers. "Voor veel mensen is dit echt een hoofdpijndossier."

'Nieuwe kleren van de keizer'

Maar is er dan helemaal niets gebeurd, sinds de uitspraak van de rechter? Jawel, er is een samenwerkinsgverband opgestart tussen de UMC's van Groningen, Utrecht, Leiden en Amsterdam.

Daarnaast is er een samenwerking tussen Rotterdam en het Radboudumc in Nijmegen. Kuipers is absoluut niet onder de indruk en noemt het 'de nieuwe kleren van de keizer'. "Ik vind het een beetje triest om te constateren, maar dat is feitelijk wat we in het verleden ook deden."

Bekijk ook

• 

  Sluiting kinderhartchirurgie niet voor alle ouders een probleem: 'Liever verder weg voor de beste zorg'

  • 14-02-2022

'Wat als er een complicatie ontstaat?'

Groningen, Utrecht, Leiden en Amsterdam zijn van plan om straks de artsen te laten reizen in plaats van de patiënten. Iets wat eerder nog werd bekritiseerd door de kinderhartchirurgen zelf, zegt Kuipers, die dat zelf ook een slecht idee vindt.

"Wat gebeurt er straks als er een complicatie ontstaat, terwijl dat team dan al weer is teruggereisd?"

'Terug bij af'

Varkevisser wacht de definitieve plannen van de ziekenhuizen af en vindt dat we op dit moment 'terug bij af' zijn: "Je kunt constateren dat we na drie, vier jaar heel veel ruzie, waarbij heel veel verhoudingen op scherp zijn komen te staan, uiteindelijk niet veel zijn opgeschoten. Waar we destijds mee begonnen in 2021 is eigenlijk de situatie waar we nu weer staan."

Kuipers is dat met de zorgeconoom eens: "De situatie is onveranderd met het oude. En je kunt straks al die oude rapporten met aanbevelingen om te concentreren er weer bij pakken, want die gelden nog steeds."

Soms laat je een product in de winkel liggen. Niet om de prijs, maar uit protest tegen het bedrijf of land erachter. Nu Trump importheffingen oplegt, merken we in de chat discussie over Amerikaanse producten. We beantwoorden jullie vragen over boycots.

Jullie vragen worden beantwoord door hoogleraar Internationale Economie Harry Garretsen (Rijksuniversiteit Groningen) en historicus Maartje Janse (Universiteit Leiden).

1. Heeft het nut als ik als consument producten niet meer koop?

"Ja, een spontane consumentenboycot kan bedrijven of landen wel degelijk raken: in reputatie en in de portemonnee", begint hoogleraar Garretsen. "Je ziet dat nu bijvoorbeeld gebeuren met Tesla. Omdat sommige consumenten het niet eens zijn met het gedachtegoed van Elon Musk, keldert de verkoop van Tesla-auto's in Europa."

"Consumenten hebben een bijzonder soort macht", antwoordt historicus Janse. "Als individuele consument heb je niet zoveel invloed, maar als collectief wel. Zeker wanneer een overtuiging om producten niet te kopen breed gedeeld wordt, in Europa of zelfs wereldwijd."

Het idee achter een boycot is simpel, vervolgt ze: "Als wij samen onze krachten bundelen door dit product niet meer kopen, dan kan het bedrijf of land daar zoveel last van hebben dat ze hun strategie wijzigen. Het is een manier om invloed proberen te krijgen op beleid. En de geschiedenis laat zien dat dit kan slagen."

Janse doet als historicus onderzoek naar protesten, waaronder boycots. Ze wijst op het oudste voorbeeld dat bekend is van een grootschalige boycot. "In 1791 besloten een half miljoen Britten geen suiker meer te kopen die afkomstig was van plantages waar tot slaaf gemaakten onder dwang werkten. Mensen realiseerden zich: 'Als ik suiker koop die in zulke omstandigheden is geproduceerd, ben ik medeverantwoordelijk.' Het parlement wilde niet luisteren, dus namen burgers zelf het initiatief," vertelt ze. "Het was best een succesvolle actie: de verkoop van deze suiker daalde met een derde."

2. Hoeveel consumenten moeten een product boycotten voordat die zinvol is?

"In hoeverre een bedrijf of land precies geraakt wordt, hangt af van het type boycot", zegt econoom Garretsen. "In principe is een boycot een actie vanuit consumenten die het niet eens zijn met beleid, en daarover zeggen: 'Dit willen we niet meer.' Als zij besluiten producten niet meer te kopen, kan dit bedrijven of landen zeker raken."

"Daarvoor is het niet per se nodig dat miljoenen mensen stoppen met het kopen van een bepaald product", zegt hij. "Vaak blijken lagere percentages al genoeg. Net als bij protesten en demonstraties, kunnen kleinere groepen al iets in beweging zetten."

"Een kleinere groep kan de reputatie van een bedrijf of land al beïnvloeden", verklaart de hoogleraar. "Social media spelen hierin natuurlijk een rol. Daar verspreiden acties zich snel. Zelfs wanneer de omzet van een bedrijf nog niet gekelderd is, kan een bedrijf dan toch al angst voelen voor imagoschade. Het voelt zich aangesproken of genoodzaakt om beleid te veranderen, zeker wanneer het bedrijf veel concurrentie heeft."

Toch is een boycot nog effectiever als die niet alleen gebaseerd is op de vrijwilligheid van consumenten, maar ook formeel via politiek en wetgeving wordt afgedwongen, legt Garretsen uit. "Wanneer een overheid zegt: dit product mag het hele land niet meer in. Dat gebeurt bijvoorbeeld met Russische producten. Daar trekt de overheid een grens in hoe we met die producten omgaan. En is er in feite een formele boycot."

Bekijk ook

• 

  Havenvakbond wil complete boycot van Russische kolen, olie en gas: 'Er zit bloed aan lading uit Rusland'

  • 10-03-2022

3. Is een boycot niet gewoon om jezelf beter te voelen?

"Consumenten boycotten inderdaad omdat ze zich daar beter bij voelen. Als je iets doet waarvan jij denkt dat het zin heeft, dan voel je je daar goed over", zegt Janse. Maar dit vindt ze geen reden om boycots af te schrijven. Integendeel.

"Het is wat simplistisch enkel te kijken naar het directe effect van een boycot op beleid. Want het heeft ook een grote waarde voor individuen en groepen, en die is ook belangrijk. In plaats van je machteloos te voelen, heb je het idee dat je gedrag ertoe doet."

"Een boycot gaat ook over ergens voor staan, laten zien wat je waarden zijn. Het is een expressie van wie jij als consument wil zijn", licht ze toe. "Ook kan het het groepsgevoel versterken. Een beweging om meer Europees te kopen, versterkt bijvoorbeeld niet alleen de economie, maar versterkt ook het Europese wij-gevoel."

4. Hoe moeilijk of makkelijk is het om een volledige boycot van de Verenigde Staten te realiseren?

Een volledige boycot lijkt Garretsen moeilijk te realiseren. "Oproepen om te boycotten richten zich vaak op de typisch Amerikaanse producten, zoals whiskey. Maar er zijn natuurlijk heel veel dingen die we uit de Verenigde Staten halen. Bijvoorbeeld halffabrikaten die in producten verwerkt zijn, of diensten van Google of Apple. Een volledige boycot zou ook daarover moeten gaan, maar dat wordt al snel ingewikkelder. En dan rijst de vraag of we dat wel willen."

"Een volledige boycot is bovendien niet alleen economisch, maar gaat ook over sport en cultuur", zegt Janse. Ze geeft het voorbeeld van de anti-apartheidboycots van Zuid-Afrika in de jaren 70 en 80. "Dat waren niet alleen economische acties om bijvoorbeeld geen Zuid-Afrikaanse sinaasappelen meer te consumeren."

Al vanaf 1964 mocht Zuid-Afrika niet meer meedoen aan de Olympische Spelen. "Later drongen de Verenigde Naties erop aan om alle culturele en sportieve banden met het land te verbreken. Artiesten traden er niet meer op."

"Je ziet dat er nu ook zo'n oproep tot culturele boycot is tegen Israël. Mensen zeggen: ook daar is een apartheidsregime aan het ontstaan. Universiteiten moeten niet meer met het land samenwerken. Het land moet niet meer mee mogen doen aan het Songfestival. Dit gaat dus ook verder dan het niet meer kopen van Israëlische producten."

"Ik zie Amerika nog niet zo snel in die hoek van Zuid-Afrika en Israël belanden", vervolgt ze. "Maar Amerika is zichzelf wel aan het isoleren. En de vraag is of dit ook invloed gaat hebben op culturele uitwisseling. Je hoort bijvoorbeeld al wel van mensen dat ze niet meer naar Amerika op vakantie willen gaan. Dat is ook een vorm van boycot."

Bekijk ook

• 

  1 op de 10 fans kijkt dit jaar niet naar Eurovisie Songfestival, uit protest tegen deelname Israël

  • 09-05-2024

5. Gaan winkels aangeven uit welke landen producten komen, bijvoorbeeld met stickers?

"Traditioneel is een boycot gericht op een product of bedrijf. Maar je ziet ook dat een boycot breder gericht kan zijn op een land: er wordt dan wel een product gekozen, maar het is eigenlijk niet om dat specifieke product te doen. Dat product staat symbool voor iets groters." Dit zie je nu met Amerikaanse producten gebeuren, volgens Garretsen.

"Het is consumenten niet per se te doen om bijvoorbeeld Amerikaanse whiskey, of McDonalds, maar dit soort producten of bedrijven symboliseren hun opvatting over waar Amerika onder Trump mee bezig is", zegt hij. "Consumenten willen een signaal afgeven tégen Trump: 'Er zijn grenzen, we pikken niet alles.'", zegt Janse hierover.

Er zijn landen waar labels op producten worden geplakt om hun herkomst aan te geven. Zo heeft Denemarken stickers die wijzen op Europese herkomst, en wordt in Canada opgeroepen om Canadian First - producten gemaakt in Canada - te kopen. "Dit zijn eigenlijk voorbeelden van een soort omgekeerde boycots, om producten uit eigen regio te kopen."

Een meerderheid van de deelnemers aan het Opiniepanel-onderzoek wil dat Nederlandse supermarkten labels plakken op Europese producten. Twee derde van de deelnemers (68 procent) lijkt dat een goed idee.

Bekijk ook

• 

  Beurzen wereldwijd al dagen flink in de min, wat kunnen beleggers doen? 'Elke daling in verleden leek achteraf goede kans'

  • 07-04-2025

Supermarktbranche: 'Consument moet weloverwogen kunnen kiezen'

Vermelding van het land van herkomst is niet op elk product verplicht. Volgens Europese en Nederlandse regels moet de herkomst op het etiket staan in een paar situaties, bijvoorbeeld bij onbewerkt vlees, eieren, vis en zeevruchten, groente en fruit, olijfolie en honing. Ook geldt deze verplichting wanneer het ontbreken van herkomstinformatie de consument kan misleiden, bijvoorbeeld bij producten met geografische aanduidingen zoals vlaggen.

Volgens supermarktbranchevereniging Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL) moeten consumenten 'weloverwogen kunnen kiezen welk product met welke herkomst zij kopen. Het juist en volledig etiketteren van producten is daarom van belang'.

Het CBL laat weten dat supermarkten zelf verantwoordelijk zijn voor de juiste etikettering van huismerkproducten. Bij A-merken ligt die verantwoordelijkheid bij de fabrikant. Het CBL heeft verder geen informatie over individuele assortimentskeuzes en voorkeuren van consumenten in het koopgedrag wat betreft herkomst van producten.

6. Hoe raakt een boycot een land anders dan tegenheffingen?

"Importheffingen zijn minder moreel geladen dan een boycot", zegt Garretsen. "Die hoeven niet per se iets goeds of fouts te betekenen. Landen kunnen gewoon blijven handelen. Alleen maakt een van de twee, of beide, het duurder. Het is van een andere orde wanneer een land zegt: 'Ik wil jouw producten helemaal niet meer.'"

"De laatste stand van zaken is dat het voor Europa misschien toch lijkt mee te vallen met de Amerikaanse importheffingen. Maar wat Amerika en China nu onderling doen - steeds hogere en hogere importheffingen - gaat op den duur in de praktijk over in een boycot. Dan kunnen Chinese producten niet meer naar Amerika geëxporteerd worden, en Amerikaanse producten niet meer naar China. Als dat doorgaat, escaleert een handelsoorlog in een handelsboycot."

"De impact van boycotacties tegen Amerika lijkt op de korte termijn misschien gering", zegt Janse. "Maar als je het bredere plaatje bekijkt, dan besef je dat een boycot onderdeel is van het grotere fenomeen dat een land z'n status verliest. Amerika verliest een deel van de invloedsfeer die het na de Tweede Wereldoorlog heeft gekregen. En mensen zien Amerika niet langer vanzelfsprekend als een betrouwbaar land."