De Inspectie Justitie en Veiligheid (IJV) oordeelt snoeihard over minister Marjolein Faber en COA: het aanmeldcentrum in Ter Apel functioneert niet en is gevaarlijk. Dat blijkt uit een brief die de Inspectie in december naar de minister stuurde.

De Inspectie concludeert dat medewerkers en bewoners ernstige veiligheidsrisico's lopen. Ondanks dat er al 2 jaar toezicht is en er al meerdere waarschuwingen zijn gegeven, zijn er weinig verbeteringen in het aanmeldcentrum.

Brandveiligheid ernstig in gevaar

Door het gebruik van tijdelijke overnachtingsruimtes (portocabins) op het terrein van het aanmeldcentrum ontstaan onveilige situaties, vooral op het gebied van brandveiligheid. Dat dit in de afgelopen maanden regelmatig gebeurde, is opgemerkt door de Inspectie.

Ondanks dat het aantal asielaanvragen in Nederland momenteel lager is in vergelijking met voorgaande jaren leiden kleine schommelingen in de instroom of de vertraagde oplevering van een reguliere opvanglocatie nog steeds snel tot noodsituaties. Zo moesten in september opnieuw asielzoekers overnachten in ruimtes die niet voldoen aan de minimale veiligheidseisen en vergunningen die noodzakelijk zijn voor overnachtingen.

Onduidelijkheid over veiligheidsrisico's

Een ander probleem is dat het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) vaak niet weet wie er in de opvang verblijven. Bij toenemende drukte duurt het lang voordat asielzoekers worden bevraagd over hun achtergrond. Hierdoor is het niet duidelijk of iemand een veiligheidsrisico vormt.

En de constante noodsituaties in Ter Apel vereisen een structurele inzet van de politie, wat ten koste gaat van de reguliere politieactiviteiten, ziet de Inspectie van het ministerie van Justitie & Veiligheid.

Kinderen zonder onderwijs

Door te weinig opvangplaatsen verblijven veel asielzoekers in externe wachtlocaties. Soms moeten ze daar 3 tot 6 maanden blijven, terwijl de opvang eigenlijk maar voor een aantal dagen is bedoeld. Hans Faber is hoofdinspecteur van de Inspectie en maakt zich daarover zorgen. Zo zijn die locaties geschikt voor maar 3 tot 10 dagen. "Dat betekent dat ze nu in voorzieningen verblijven waar het COA eigenlijk niet goed kan zorgen voor die mensen."

Er is geen toegang tot formeel onderwijs, onvoldoende rust en privacy, onvoldoende aanbod van gevarieerd eten en een erg beperkt aanbod aan speelruimten of activiteiten. Dit is volgens de Inspectie negatief voor het fysieke en geestelijke welzijn van de asielzoekers en werkt onveiligheid in de hand.

Te veel mensen in opvang

Tussen oktober 2023 en oktober 2024 verbleven er tussen de 2.000 en 2.200 mensen op het terrein van het aanmeldcentrum in Ter Apel. Met uitzonderingen, zoals nu ook, waarbij het aantal 1.900 is. Het maximaal aantal mensen dat in het aanmeldcentrum mag verblijven is 2.000.

Ongeveer 200 mensen verblijven op een externe nachtopvanglocatie, maar slapen daar alleen maar. Hierdoor ligt het aantal mensen op het terrein overdag rond de 2.400. Daarnaast verblijven er zo'n 760 mensen in externe wachtlocaties. Daardoor ligt het aantal maandenlang veel te hoog.

Geen structurele oplossing na 2 jaar

Het is niet de eerste keer dat de Inspectie ernstige zorgen uit over de situatie in het aanmeldcentrum in Ter Apel. Eerder werden al waarschuwingen gestuurd in juni 2024 en december 2023.

De Inspectie houdt al meer dan 2 jaar toezicht op Ter Apel. Ondanks enkele maatregelen van het COA, zoals extra beveiligers en het instellen van een stil alarm, blijft de situatie onveilig. Er zijn geen structurele oplossingen gevonden.

Verbeterpunten

De Inspectie heeft een aantal belangrijke verbeterpunten aangegeven die het COA zou moeten doorvoeren om de situatie te verbeteren. Dit betreft onder andere de fysieke veiligheid van de gebouwen en de omgeving, maar ook de sociale veiligheid, waarbij een betere aanpak van incidenten en bescherming van kwetsbare groepen heel belangrijk is.

Hoofdinspecteur Faber vult aan: "En daarom is het zo belangrijk dat beleid, dat geschreven woorden ook van het papier komen en daadwerkelijk tot verandering gaan leiden."

Veiligheidsprotocollen nodig

Daarnaast moeten er adequate veiligheidsprotocollen en werkprocessen komen voor het omgaan met incidenten. Ook is er meer aandacht nodig voor de zorg van de bewoners, waaronder psychologische ondersteuning, en voor het welzijn van het personeel, dat zowel fysiek als mentaal ondersteund moet worden.

In de komende periode moeten er stappen worden gezet om de opvangomgeving veiliger te maken. Het COA werkt aan een herinrichting in Ter Apel, inclusief een hek- en cameraplan, en een nieuw visitatiebeleid. Minister Marjolein Faber van Asiel en Migratie heeft de alarmerende brief van de Inspectie sinds 16 december 2024 in haar bezit.

Inspectie oordeelt keihard over COA én asielminister Faber

Uit een inventarisatie van EenVandaag blijkt dat aanhoudende protesten er vaak toe leiden dat de geplande opvangplekken voor asielzoekers tijdelijk of definitief worden geschrapt.

Door deze aanhoudende en succesvolle protesten raakt het Centraal Opvang Asielzoekers (COA) steeds verder af van het doel van 96.000 opvangplekken. Dit zijn het aantal plekken dat de spreidingswet voorschrijft en moet voor 1 juli worden behaald.

Ophef om azc

In zeker veertien gemeenten, die samen goed zijn voor de opvang van bijna 3.000 vluchtelingen, is de afgelopen maanden een tijdelijke of definitieve streep gezet door de plannen voor een asielzoekerscentrum.

Deze inventarisatie is gedaan op basis van berichtgeving van de afgelopen maanden over opvang die geannuleerd is. Er is gekeken naar de protesten en de daaropvolgende reactie vanuit het gemeentebestuur.

Zoeken naar nieuwe opvanglocaties

Het werkelijke aantal kan nog hoger liggen, omdat ook veel gemeenten waar protest is geweest nog geen besluit hebben genomen. Zoals bijvoorbeeld in de gemeente Maashorst, waar een informatieavond over drie mogelijke opvanglocaties uit de hand liep. De avond werd beëindigd met charges van de mobiele eenheid.

De locatie in Maashorst moest in totaal 750 asielzoekers opvangen. Of dit plan kan worden doorgezet is nu nog maar de vraag. Uit de rondgang van EenVandaag blijkt dat er de komende weken op nog meer plekken wordt gesproken over nieuwe opvanglocaties.

Geen azc na protesten

In sommige gevallen zegt de gemeente zelf dat ze de beoogde locatie voor een azc annuleren vanwege de protesten. Dit was bijvoorbeeld het geval in de gemeente Sint Michelsgestel.

"Na de maatschappelijke en politieke onrust die is ontstaan in de gemeente, is de primaire inzet van het college gericht op nazorg en depolarisering", schrijft de gemeente op hun website.

'We zijn niet gezwicht'

In andere gevallen zijn er wel protesten geweest, maar ontkennen raadsleden daar aan toe te hebben gegeven. Zo kondigde de gemeente Hardenberg in maart aan te kijken naar zeven potentiële locaties voor een nieuwe opvang. Na dit bericht volgde er twee informatieavonden en een protest.

Daarna maakte de coalitie bekend de zoektocht naar een locatie te staken. Raadslid Simone Hof (Christenunie) zei toen tegenover RTV Oost: "We zijn niet gezwicht voor de druk van een luidruchtige groep tegenstanders." Zij wijst juist naar het wankelende beleid van asielminister Marjolein Faber. Ook blijkt dat stikstof besluitvorming in de weg zit, of als argument wordt gebruikt om een azc niet te gaan bouwen.

Weinig draagvlak

Verschillende gemeenten geven na het schrappen van een locatie wel aan verder te zoeken naar een andere locatie. Dat moet ook volgens de spreidingswet. Toch hebben ze nog weinig tijd om dit voor 1 juli te regelen, omdat ze vaak al veel locaties in beeld hebben gehad.

In de gemeente Dinkelland is de beoogde locatie van de baan, maar zegt de gemeente wel verder te zoeken naar een andere locatie. CDA-raadslid Marc Smelink hoopt dat dat voor 1 juli nog lukt, maar merkt ook weinig draagvlak. Het helpt volgens hem niet mee dat Faber geen regie pakt op de spreidingswet.

Asielminister Faber moet regie pakken

Op vragen - die EenVandaag eerder aan de asielminister stelde - over de consequenties die het heeft als gemeenten geen opvang regelen, zegt Faber dat op 1 juli opnieuw te bekijken.

"Maar als de landelijke overheid geen regie pakt dan staan we als gemeente tegenover de inwoner, terwijl we daar juist naast willen staan", reageerde Smelink toen.

Een derde van 55-plussers vindt hun woning te groot voor wat ze nodig hebben. Veel van hen willen wel ruimte maken voor jonge huizenzoekers, maar doorstromen blijkt lastig: 30 procent zoekt al ruim 2 jaar naar een geschikte woning.

Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder bijna 30.000 leden van het Opiniepanel. Onder alle ondervraagde 55-plussers zoekt 15 procent op dit moment naar een toekomstbestendige woning, en wil nog eens 27 procent dat op termijn gaan doen. Onder de 55-plussers die op dit moment te groot wonen, is dat aandeel nog groter.

'Gezinnen kunnen ruimte beter gebruiken'

Een derde (33 procent) van alle 55-plussers in het onderzoek laat weten op dit moment meer woonruimte in gebruik te hebben dan nodig. Voor de meesten van hen gaat dat om een woning van 100 vierkante meter of groter. Sommigen willen graag naar een woning met minder trappen, minder tijd kwijt zijn aan de schoonmaak, of ruimte bieden aan jonge huizenzoekers.

"Ik ben alleenstaand in een eengezinswoning, het onderhoud wordt me een beetje te veel", vertelt een gepensioneerde deelnemer. "Er zijn gezinnen die de ruimte veel beter kunnen gebruiken."

Jongeren komen ruimte tekort

Die opvatting kunnen veel jongeren beamen. Waar 55-plussers vaker woonoppervlakte over hebben, moet een vijfde (21 procent) van 18- tot en met 34-jarigen het doen met een woning die te klein is voor hun situatie. Van hen woont 40 procent momenteel in een woning van minder dan 50 vierkante meter.

"We willen eigenlijk kinderen, maar stellen dat al jaren uit omdat we geen geschikte woning kunnen vinden", laat een jongere in zo'n woning weten. "Ik ben bang dat het voor ons al te laat is tegen de tijd dat de woningmarkt weer hersteld is."

Zoektocht naar woning

Een flinke groep van 55-plussers met een te grote woning is best bereid om plaats te maken voor woningzoekende jongeren en daarbij ruimte in te leveren.

Een derde van hen (34 procent) is op dit moment al op zoek naar een woning die beter geschikt is om op latere leeftijd in te wonen. Nog eens 40 procent zou dat op termijn willen.

Minder woning, hogere huur

Toch is het voor een ruime meerderheid (85 procent) van de 55-plussers die nu op zoek zijn, lastig om iets te vinden. 30 procent geeft aan al minstens 2 jaar bezig te zijn met het vinden van de juiste woning. Zij zien weinig geschikte opties en lange wachttijden in de sociale huur, maar zouden er vaak ook financieel flink op achteruit gaan.

"Ik wil graag kleiner wonen, maar kan alleen een appartement krijgen van 1.500 euro", laat iemand weten. "Dan zou ik een tuin én ruimte inleveren voor ruim 500 euro per maand meer."

Niet iedereen wil verhuizen

Bovendien zou ongeveer een vijfde (21 procent) van 55-plussers ondanks een te grote woning helemaal niet willen verhuizen. Voor sommigen is hun woning al voldoende geschikt om ook later nog te kunnen wonen.

Anderen hebben daarvoor aanpassingen laten doen, zoals het plaatsen van een traplift of het bouwen van een badkamer op de begane verdieping om langer in hun huis te kunnen blijven.

Gehecht aan woning

Daarnaast spelen er, ook onder ouderen die hun huidige woning eigenlijk te groot vinden, sentimentele redenen mee om niet weg te willen.

Bijvoorbeeld omdat ze gehecht zijn aan hun huis of niet weg willen uit hun sociale omgeving. "Een fijne buurt en een riant huis, daar kan geen appartement tegenop", besluit een deelnemer.