De puzzel van Rutte: hoe de verhoudingen in de Eerste Kamer een rol gaan spelen tijdens de formatie

Tegenover twee grote partijen die heel nadrukkelijk hebben gewonnen, staat een bonte verzameling van partijen die soms flink verloren hebben. Het maakt de formatie niet makkelijker, zeker niet als een kabinet ook in de Eerste Kamer een meerderheid wil.

Mark Rutte wil zo snel mogelijk een nieuw kabinet formeren en heeft gezegd dat het voor de hand ligt dat VVD en D66 gaan praten over een coalitie. Hij zal daarbij rekening moeten houden met een sterk D66. Sigrid Kaag wil het liefst een zo progressief mogelijke coalitie, maar Rutte heeft al aangegeven 'niet met een wolk aan linkse partijen' te willen regeren. "Dat zijn toch twee tegenstrijdige wensen", zegt politiek commentator Joost Vullings.

Progressief Nederland stemt op Kaag

Het is geen geheim dat D66 het liefst inzet op een zo progressief mogelijke coalitie, en dat wil de D66-stemmer waarschijnlijk ook. "Dat was de kracht van Kaag: de links progressieve kiezer heeft zich achter haar verenigd en zich daarmee verzekerd dat het 'groene verhaal' een grote stem heeft aan de onderhandelingstafel", legt Vullings uit.

Het progressief groene verhaal, het klimaat, maar ook de behoefte aan nieuw leiderschap, speelde wat Vullings betreft een grote rol in het aantrekken van de linkse kiezer door D66. "Ze heeft echt een leiderschap-campagne gevoerd. En progressief Nederland wil sowieso van Rutte af. Ik denk dat bij velen de hoop was: als iemand het kan, dan is zij het."

Linkse partijen willen niet alleen in coalitie

"Mark Rutte wil het liefst samen werken met D66 en CDA. 'Ons past bescheidenheid' is echter nu het motto bij het CDA. Maar als ze toch gaan regeren lijkt mij dat de huidige coalitie voor het CDA favoriet is.", zegt Vullings.

"Maar je kan dan wel zeggen: met VVD, D66, CDA plus één linkse partij, dan heb je sowieso een meerderheid in de Tweede Kamer. En dan ben je ook een eind op weg in de Eerste Kamer. Maar die linkse partijen, PvdA, GroenLinks, die willen niet meer in hun eentje, die gaan misschien eisen dat er weer een vijfde partij bij komt. Maar in hoeverre gaat links als eenheid optrekken?"

Meerderheid Eerste Kamer

De Eerste Kamer speelt op de achtergrond een cruciale rol, die wat Vullings betreft niet onderschat mag worden. Zo komen VVD, D66 en CDA nu samen op slechts 28 zetels. "Dan kom je er 10 tekort voor een meerderheid", constateert Vullings. "En dan moet je dus voor ieder wetsvoorstel wel de boer op."

"Dan heb je altijd twee partijen nodig om een meerderheid te halen. Één partij, om die erbij te halen, dat is te doen. Maar iedere keer minimaal twee? Dat is te ingewikkeld."

Vijf partijen

Een coalitie van vijf partijen zal dus de voorkeur hebben van links. Behalve dat je als linkse partij dus geïsoleerd kunt komen te staan, brengt het in de Eerste Kamer een risico met zich mee dat ze niet graag willen lopen. "Want dan kan de VVD bijvoorbeeld de optie open houden om over rechts te winkelen. Daar zitten die linkse partijen helemaal niet op te wachten."

"Voor de PvdA en GroenLinks is het veel fijner om een meerderheid in de Eerste Kamer te hebben, want dat weet je in ieder geval zeker dat de VVD niet soms 'vreemd gaat' op rechts", legt Vullings uit. "Die strijd krijg je: zet je in op een meerderheid in de Eerste Kamer, of vind je dat minder belangrijk?"

Geen rechtse coalitie

Of Ruttes wens om niet met een 'wolk aan linkse partijen' te regeren haalbaar is, is dus maar de vraag. De PVV was al niet een partij waar Rutte mee in zee wilde, maar nu Geert Wilders zich gelijk heeft afgemeld voor de coalitiebesprekingen, is het gewoon een afgesloten weg.

"Je ziet bij Wilders geen behoefte om in het spel te komen, om mee te regeren", zegt Vullings en noemt het afmelden van Wilders 'wel opvallend'.

Minderheidskabinet

"Het wordt een ingewikkelde formatie", besluit Vullings. "VVD en D66 zijn aan zet, maar hun beoogde coalitiepartners hebben een enorme dreun van de kiezers gehad. Partijen als CDA, PvdA en GroenLinks hebben niet echt een mandaat van de kiezer gekregen om sterk en vol zelfvertrouwen aan een regeringsavontuur te beginnen. De drie partijen staan voor de keuze: uithuilen in de oppositie of toch regeren en proberen de huid duur te verkopen."

"Een minderheidskabinet kan ook een optie zijn, als alle pogingen om een meerderheidskabinet te vormen mislukken. Maar gezien de rechtse Kamermeerderheid is dat voor een partij als D66 een uitermate riskante route. In de zoektocht naar Kamermeerderheden sneuvelen dan al snel de groene ambities van de liberalen."