België doet het wel, maar PFAS-onderzoek onder omwonenden 3M-fabriek in Nederland geen optie: 'Ik begrijp die houding niet'

Duizenden Belgen kunnen hun bloed laten onderzoeken op PFAS omdat ze vlakbij de chemische fabriek 3M wonen. Ook in Nederland is het bedrijf berucht, maar in tegenstelling tot de Belgen doet Nederland geen bevolkingsonderzoek, tot onbegrip van sommigen.

Inwoners van het Vlaamse Zwijndrecht laten graag bloed prikken in de kliniek die daarvoor speciaal is ingericht. Ze willen allemaal weten hoeveel van de schadelijke stof PFAS in hun bloed zit. Er zijn veel zorgen, zegt een omwonende. "Eigenlijk maak ik me meer zorgen om mijn kinderen en kleinkinderen die hier zijn opgegroeid. Die zijn nog jong en ik ben bang dat ze er last van krijgen."

Onderzoek naar bloed omwonenden

Het bevolkingsonderzoek is een initiatief van het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid, onderdeel van de Belgische overheid. "In eerste instantie willen wij mensen uit de regio, die binnen een straal van vijf kilometer rondom de 3M-fabriek wonen, de kans geven om hun persoonlijke blootstelling aan PFAS te kennen", zegt Valerie Weekers van het Agentschap Zorg en Gezondheid.

"Aan de andere kant willen we daar ook wetenschappelijk onderzoek aan koppelen. We gaan kijken of we verbanden kunnen leggen tussen de gezondheid en blootstellingsfactoren van die mensen en de hoeveelheid PFAS in het bloed."

Veel te hoge PFAS-waarden in bloed

In de zomer van 2021 vond ook al een bevolkingsonderzoek plaats. Dat was de eerste en dat onderzoek was een stuk kleinschaliger. Toen ging het om 800 mensen die in een straal van drie kilometer van 3M woonden. "Daaruit bleek dat bij een aantal mensen hele hoge PFAS-waarden in het bloed zaten. Bij sommigen echt wel heel hoog, tot wel honderden keren hoger dan de norm", zegt Weekers.

Het leidde tot grote onrust in België en mensen werd afgeraden om eieren te eten van kippen uit eigen tuin en op te passen met de consumptie van lokaal geteelde groenten en fruit. Ook in Nederland bleef dit onderzoek niet onopgemerkt. De wetenschap dat 3M jarenlang PFAS in de Schelde heeft geloosd, maakte de ongerustheid er niet minder op, met name in Zeeland.

Geen Nederlands bevolkingsonderzoek

De Belgische Schelde mondt uit in de Nederlandse Westerschelde. Toen de concentratie PFAS ook in het Nederlandse deel van de Westerschelde te hoog bleek, kwam het tot maatregelen voor hobby-vissers. Het RIVM kwam met het advies beter niet te veel vis en garnalen uit de Westerschelde te eten, want ook daarin werden PFAS gevonden. Vijf gemeenten rond de Westerschelde wilden ook een bevolkingsonderzoek, net als in België.

Maar dat is er tot nu toe niet geweest. Moet Zeeland niet ook zo'n PFAS-onderzoek laten doen onder de bevolking die dichtbij 3M woont? "Nee", zegt directeur publieke gezondheid Sjaak de Gouw van de GGD en GHOR Hollands Midden resoluut. "Als je kijkt naar het bevolkingsonderzoek in Zwijndrecht dan betreft dat een straal van vijf kilometer. We weten dat de concentraties in de lucht daarna nagenoeg nul zijn."

'Niet meer risico dan rest van Nederland'

De Gouw is adviseur van de landelijke expertgroep die GGD Zeeland het advies gaf om geen regionaal PFAS-gezondheidsonderzoek te doen bij inwoners rond de Westerschelde. "Voor mensen die in Zeeuws-Vlaanderen wonen is er geen reden om aan te nemen dat die belasting van PFAS hoger is dan in de rest van Nederland", zegt hij.

"Zolang ze de adviezen volgen om niet te zwemmen in de Westerschelde en geen vis en schaaldieren te eten, lopen ze niet meer risico op PFAS dan de rest van Nederland."

'Begrijp die houding niet'

Emeritus hoogleraar milieuchemie en toxicologie Jacob de Boer is een van de architecten van het Belgische bevolkingsonderzoek. Hij is het oneens met De Gouw en begrijpt er niets van dat de Nederlandse GGD geen onderzoek wil. "Ik begrijp die houding niet. Ik zou in zo'n geval altijd een steekproef doen, ook om mensen gerust te stellen."

De Boer denkt dat er mogelijk angst is dat eventuele uitkomsten voor onrust kunnen zorgen onder de bevolking. "Maar dat is toch je kop in het zand steken? Mensen willen gewoon weten hoeveel PFAS ze in hun bloed hebben. Je kan beter gewoon met een eerlijk verhaal komen."

'Dat moet je uitzoeken'

Want stel dat er wel een steekproef zou komen, waaruit zou blijken dat het heel ernstig is. "Wat moet er dan gebeuren?", vraagt De Gouw zich hardop af. "Dan gaan we kijken waar het vandaan komt."

"Is het dan ook van 3M? Komt het via de lucht naar beneden? Of zijn er toch veel mensen die veel vis eten uit Westerschelde eten? Dat moet je dan uitzoeken. Het houdt niet op bij vijf kilometer", zegt hij.

'Hoe verder weg, hoe minder PFAS'

Valerie Weekers van het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid blijft achter de grens van vijf kilometer staan van hun bevolkingsonderzoek. "Wij hebben hier gekeken naar onze situatie met onze experts en de situatie in Nederland is anders. De straal waarbinnen wij het onderzoek doen is vijf kilometer rondom 3M. Uit het eerste onderzoek uit 2021 is gebleken dat hoe verder je van de 3M-fabriek bent, hoe lager de concentraties PFAS in het bloed van de mensen zijn."

Daarbij komt dat er ook nog andere zaken zijn die het onderzoek of de bloedafnames kunnen beïnvloeden, zegt ze. "Zoals de industrie, de haven van Antwerpen is vlakbij, het verkeer en de stad Antwerpen. Dus daarom beperken wij ons tot die vijf kilometer."

Zorgen over gezondheid

Omwonenden in België zijn in ieder geval blij met het bevolkingsonderzoek naar de aanwezigheid van PFAS in het bloed. Want ook bij een man, bij wie het bloedprikken niet goed lukt, zijn er grote zorgen over de gezondheid.

"Ik ben de laatste tijd erg vermoeid en vroeger had ik dat niet. En PFAS kan op de hormonen werken en bij mij werkt het op mijn slaaphormoon, denk ik. Want ik ben echt heel erg moe."

3M wil PFAS in milieu verminderen

3M wilde niet voor de camera van EenVandaag reageren. In een reactie laat het bedrijf weten "de goedgekeurde eerste fase van het bodemsaneringsproject voor de historische PFAS-bodemverontreiniging rond de site in Zwijndrecht uit te voeren". Daarvan verwacht het bedrijf dat het de aanwezigheid van PFAS in het milieu zal reduceren.

"3M Belgium zal deze en andere saneringsactiviteiten in Zwijndrecht en omgeving blijven uitvoeren zoals afgesproken in onze saneringsovereenkomst met de Vlaamse regering. Onder die overeenkomst zal 3M Belgium meer dan 571 miljoen investeren ten voordele van de inwoners van Vlaanderen."