Na de catastrofale overstromingen in Spanje rijst de vraag: kan dit ook in Nederland gebeuren? En zijn we voldoende voorbereid op extreme weersomstandigheden? "We zijn naïef als het gaat om dit soort grote gebeurtenissen."

Meer dan 200 doden en enorme beschadigingen aan gebouwen en infrastructuur. Dat is de voorlopige tussenstand van de extreme regenval die het oosten van Spanje deze week trof. Kunnen we in Nederland soortgelijke weerscenario's verwachten, en zijn wij dan wél goed voorbereid?

'Middellandse Zee is nu veel warmer'

"Wat er nu in Spanje gebeurt heeft er onder andere mee te maken dat de Middellandse Zee veel warmer is dan vroeger", vertelt Jaap Kwadijk, onderzoeker bij kennisinstituut Deltares en expert op het gebied van overstromingsrisico's. "Warm water verdampt sneller, wat zorgt voor meer vocht in de lucht, en dat leidt dan weer tot hevigere regenval."

Elk jaar kent Spanje in het najaar een periode van afkoeling die gepaard kan gaan met flinke regen en storm, de zogeheten 'gota fría' (letterlijk de koude druppel). "Het is inderdaad een bekend fenomeen. Maar sinds eind jaren 50, toen hevig noodweer voor tientallen doden in Valencia zorgde, is het niet meer zo erg geweest", ziet Kwadijk.

Voorbereiden op gevaarlijke weersomstandigheden

Dat de heftige regenval van de afgelopen dagen deel van een patroon is, daarvan is de wetenschapper overtuigd: "Mensen moeten beseffen wat er gaande is. Het klimaat is aan het opwarmen en dit zijn de gevolgen."

In Nederland is de situatie wel anders, benadrukt Kwadijk. "Maar ook de Noordzee is warmer geworden, en dat geeft niet alleen meer regenbuien, het kunnen ook veel zwaardere buien zijn."

Droge voeten houden

Daarom moeten we ook in Nederland op nieuwe, potentieel gevaarlijke weersomstandigheden voorbereid zijn, denkt de onderzoeker. "En we moeten er ook voor oefenen. We hebben wel een waarschuwingssysteem, maar dat kan altijd nog verbeterd worden", vindt hij.

Het gaat voor een deel om heel concrete adviezen. "Weet waar je heen moet bij een overstroming. Kun je ergens naar een hogere verdieping, als het water beneden naar binnen stroomt? En ga niet zomaar in de auto stappen, anders zit je straks met z'n allen in een file in het laagste deel van Nederland."

Samenwerken met KNMI

Harold van Waveren is werkzaam bij het Watermanagementcentrum Nederland (WMCN) waar Rijkswaterstaat samenwerkt met de waterschappen en defensie. "Bij een dreigende storm of bij hoogwater op de Rijn of Maas bewaken wij de situatie en geven adviezen. Bijvoorbeeld om keringen te sluiten of dijkbewaking in te stellen."

"Het weerbericht is voor ons een hele belangrijke informatiebron", vervolgt Van Waveren. "We werken ook nauw samen met het KNMI. Dus op het moment dat er extremer weer aankomt, dat zit er ook iemand van het KNMI hier live bij ons."

'Nederland heeft meer tijd'

Het Watermanagementcentrum informeert bij een potentiële dreiging alle belangrijke organisaties, zoals de waterschappen en regionale onderdelen van Rijkswaterstaat, die bijvoorbeeld sluizen en gemalen bedienen. Maar ze informeren ook de veiligheidsregio's. "Het grote voordeel van de Nederlandse situatie is dat wij meestal meer tijd hebben om ons voor te bereiden", vertelt Van Waveren.

"Een storm vanaf zee zien we ruim van tevoren aankomen. En als het echt heel spannend wordt, dan kunnen we al in een vroeg stadium de veiligheidsregio's inschakelen. Zij kunnen dan nadenken of het nodig is om te evacueren. Hetzelfde geldt voor de grote rivieren, zoals de Rijn. Ook daar hebben we meestal een aantal dagen de tijd. Je ziet het aankomen omdat het elders al een tijdje hard regent", schetst de expert.

Wat kun je zelf doen bij hoogwater?

Er wordt ook gewerkt aan lokale waarschuwingssystemen, zoals in de gemeente Dordrecht. In het buitendijkse deel, waar de oude binnenstad onder valt, heeft de gemeente een informatiesysteem voor hoogwater ingericht. Inwoners kunnen zich daarop abonneren, vertelt Van Waveren. Via een website, mails en app-berichten worden bewoners op de hoogte gehouden.

"Daar staat precies in waar hoge waterstanden worden verwacht, hoe hoog het water komt en wat je zelf kunt doen." Zo worden bewoners erover geïnformeerd waar ze hun auto veilig neer kunnen zetten en waar ze zandzakken kunnen halen. "Dit is een goed voorbeeld waarbij die keten van begin tot eind goed is ingericht."

Geen elektriciteit en niet bellen

Beter inspelen op ernstige wateroverlast is volgens Van Waveren hard nodig. "De kans is nooit nul. En dus moeten wij ons erop voorbereiden. Iedereen kan ermee te maken krijgen, zowel burgers als bedrijven." Hoewel hij denkt dat er in Nederland niet snel doden zullen vallen door wateroverlast, kan het wel voor andere ellende zorgen.

Zo kan de elektriciteit en mobiele telefonie uitvallen. Maar ook ziekenhuizen kunnen onder water komen te staan en daardoor niet meer functioneren. "Dat zijn allemaal gevolgen die een maatschappij-ontwrichtende situatie kunnen opleveren. En zoiets is niet in een week weer opgelost."

'We zijn te naïef'

Jaap Kwadijk heeft een soortgelijke waarschuwing. "We zijn te naïef. Er is werk aan de winkel en we moeten niet gaan zitten afwachten."

Hij gaat verder: "Als je er nooit mee te maken hebt gehad, en je leven niet werd bedreigd door wateroverlast, dan ga je er luchtig over denken en denk je misschien 'het zal wel'. Dat kan achteraf gezien niet zo handig zijn."

Waterbewustzijn is cruciaal

We hebben het Nederlandse waterbeheer een keer laten bekijken door de OESO, dat is de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling", vult Van Waveren aan. "En die hadden twee conclusies voor Nederland. Ons watermanagement op zich is wereldtop, men vond dat echt excellent."

Maar het grootste risico was volgens het rapport het waterbewustzijn: "Als mensen zich niet meer bewust zijn van het risico van water, dan zul je zien dat ook de aandacht gaat verslappen. En dat is het laatste wat we hier in Nederland kunnen gebruiken, zeker in tijden van klimaatverandering."

De Consumentenbond doet vandaag een oproep in de Tweede Kamer: verlaag de btw op elektriciteit om de energierekening financieel behapbaar te houden. Maar is dat de oplossing? "Tijdelijke pleister."

De energierekening: voor veel mensen is het een grote zorg. Daarom roept de Consumentenbond op om het btw-tarief voor energie van 21 procent naar 9 procent te verlagen.

Hoge rekening profiteert

Dat er iets moet gebeuren is duidelijk, ook volgens energie-expert bij Milieu Centraal Gwen Jansen. Maar het voorstel van de Consumentenbond is volgens haar maar 'een tijdelijke pleister'. Daarbij is het vooral voordelig voor mensen die al veel stroom gebruiken, en niet voor mensen die juist proberen de energierekening laag te houden omdat ze al moeite hebben met betalen.

"Dit voorstel is eigenlijk vooral goed voor de mensen met een hoge energierekening, want die profiteren het meest", vertelt ze. "Maar juist de mensen die het heel hard nodig hebben, maar een lagere energierekening hebben, profiteren minder. Dus wij zijn voorstander van meer structurele maatregelen."

Beter isoleren

Minder btw betalen klinkt als een goed idee, maar houdbaar is het niet volgens Jansen. "Want uiteindelijk gaat die btw weer omhoog, dus je kan beter kijken hoe deze mensen op de langere termijn geholpen kunnen worden."

Maar er zijn volgens de energie-expert wel andere maatregelen die genomen kunnen worden om de energierekening betaalbaar te houden. "Verreweg op één staat het beter isoleren en ventileren van de woningen. Energie die je niet verbruikt hoef je ook niet te betalen. 2 op de 3 woningen zijn nog slecht geïsoleerd en 9 op de 10 slecht geventileerd. Dat zorgt voor veel hogere kosten dan nodig is."

Inzet energiecoaches

Maar volgens Jansen kunnen zogenaamde energiecoaches ook een groot verschil maken. Dat terwijl in bijvoorbeeld de gemeente Amsterdam de huis-aan-huisbezoeken met de energiecoaches worden stopgezet. "Uit onderzoek van TNO blijkt heel duidelijk dat energiecoaches, heel goed werk leveren en dat zij de maatschappelijke kosten ook op termijn heel erg laag kunnen houden. Ook voor de gezondheid van heel Nederland is dat goed."

Het is een laagdrempelige manier om mensen te helpen, zegt Jansen. "Je ziet dat heel veel energiehulp mensen nog niet bereikt. De deuren blijven dicht, vooral bij mensen die de energierekening niet kunnen betalen. Daar is schaamte en wantrouwen. Hoe kom je daar wel binnen? Door heel dicht bij deze mensen te staan." Volgens de experts is dat het geval met energiecoaches. "Die werken ook vaak met vrijwilligers uit de buurt, die wel binnenkomen bij deze mensen."

Radiatorfolie, douchetimers en tochtstrips

Claar Wachter is zo'n energiecoach bij organisatie !WOON die bewoners in Amsterdam bijstaat. Zij weet precies waar ze op moet letten als ze bij mensen over de vloer komt, en heeft een aantal trucjes die ze altijd aanbeveelt. Bijvoorbeeld een timer voor in de douche: "Na 5 minuten geeft die een geluid als een sirene." Of folie achter de verwarming: "Dat zorgt dat je niet de buitenmuur verwarmt, maar dat alles binnen blijft."

En zo kan ze nog even verder gaan: tochtstrips, de instellingen van de cv-ketel en zelfs de brievenbus komen aan bod bij haar huisbezoeken. Daar ziet ze ook wat de hoge rekening met mensen kan doen. "Ik kom ook wel bij mensen die hun verwarming niet aan durven te zetten vanwege de energierekening. Dat is ook niet goed voor de gezondheid."

'Het is altijd zinvol'

Het werk van Claar wordt gewaardeerd door de mensen die het nodig hebben. "Mensen zijn blij als ik uitleg hoe de verwarming werkt: dat je niet de radiatoren aan en uit moet doen, maar de thermostaat moet gebruiken. Of mijn uitleg over de radiatorfolie of over ventileren. Het is altijd zinvol, ook als het alleen is om mensen gerust te stellen dat ze het meeste goed doen."

Een lagere btw is volgens Claar helemaal niet zo'n slecht idee. "Er zit nu wel heel veel belasting op voor de consument, dus ik ben het wel eens met de redenatie." Verder is de energiecoach het met Milieu Centraal eens dat goede isolatie in woningen de meest duurzame oplossing is. "Dat scheelt enorm."

Investeren in energiehulp

Helemaal tegen het idee van de Consumentenbond is Jansen van Milieu Centraal overigens niet. "Elke poging om te zorgen dat die energierekening betaalbaar wordt, is hartstikke goed want het is heel erg nodig. Maar", gaat ze verder, "wij denken dat er een betere maatregel is."

"Wij zijn er groot voorstander van dat het energiehulp-werkveld eigenlijk versterkt wordt om hun werk nog beter te kunnen doen. Dat ze de tools krijgen, de content, de kennis om de mensen ook structureel te kunnen helpen", sluit ze af.

Terwijl China en de Verenigde Staten met importheffingen naar elkaar gooien, is er slecht nieuws uit IJmuiden. Mede dankzij die importheffingen zit Tata Steel in zwaar weer. 1 op de 5 medewerkers gaat zijn baan verliezen. "Speelt al heel lang bij Tata."

Tata Steel heeft het, net als andere Europese staalbedrijven, al jarenlang moeilijk. De recente importheffingen van Amerikaanse president Donald Trump van 25 procent op Europees staal zijn maar een van de vele uitdagingen, ziet ook Ron Stoop, strategisch analist geo-economie aan het Haags Centrum voor Strategische Studies.

Concurrentie vanuit China

"Allereerst is er hele hoge concurrentie vanuit China op dit moment", legt hij uit. Dat komt volgens Stoop door het industriebeleid van China, daar wordt erg ingezet op de zogenaamde maakindustrie maar neemt de consumptie minder toe. Dus er wordt heel veel gemaakt in China terwijl de vraag niet enorm hoog is.

"Daardoor wordt er vanuit China heel veel staal geëxporteerd. Dat staal komt dus op andere markten terecht, waaronder de Europese." Dat goedkope Chinese staal drukt op de markt, legt Stoop uit, waardoor Europese staalbedrijven minder aantrekkelijk worden. "Er zijn toch veel bedrijven die gewoon staal kopen waar het het goedkoopst is."

Energieprijzen en investeringen

Maar ook binnen Europa zijn er grote ontwikkelingen, ziet de analist. "Ten eerste de hogere energieprijzen, als gevolg van onder andere de energiecrisis." Daardoor zijn Europese bedrijven die veel energie gebruiken, zoals de staalindustrie, veel duurder uit. "Die worden gewoon minder concurrerend."

De tweede ontwikkeling is volgens Stoop de energietransitie, staal moet op een groenere manier gemaakt worden. "Daarvoor zijn veel investeringen nodig. Daarbij is het ook zo dat groene productiemethoden op dit moment duurder zijn dan de traditionele methoden", legt hij uit. Bedrijven weten daarom volgens hem niet zeker of ze die grote investeringen gaan terugverdienen.

'Speelt al erg lang bij Tata Steel'

Medewerkers van Tata Steel zijn niet verrast dat er ontslagen vallen. "Dat is een verhaal dat eigenlijk al heel erg lang speelt bij Tata Steel", vertelt een logistiek medewerker. "We moeten natuurlijk naar groen staal toe en daar zijn gewoon impactvolle beslissingen voor nodig, dit is waarschijnlijk er weer één van."

Volgens een andere medewerker van het staalbedrijf moeten de Nederlandse regering en Europese beleidsvormers iets doen om het tij te keren voor Europese staalbedrijven. "China dumpt heel veel staal op de internationale markt. Ik denk ook dat de Europese staalindustrie gesubsidieerd moet worden om overeind te blijven."

'Is een algehele trend in Europa'

Voor Stoop is het ook geen verrassing dat Tata Steel met een ontslagronde komt. "Het is een trend, ook in Engeland zijn er staalbedrijven flink aan het snoeien in het aantal medewerkers", vertelt hij. "Je hebt ook andere Europese bedrijven die bepaalde groene staalinitiatieven nu aan het terugschroeven zijn."

Het verschilt volgens de analist enorm per bedrijf wat ze doen om geld te besparen. Zo kunnen bedrijven doorwerken maar geen nieuwe investeringen doen, mensen ontslaan, het bedrijf verplaatsen naar goedkopere plekken of sluiten.

Basisindustrie in Rotterdam

De vraag is hoe belangrijk het nog is dat we staalfabrieken hebben in Europa, want we kunnen het gewoon veel goedkoper halen uit China. Maar volgens Stoop is deze zogenaamde 'basisindustrie' nog steeds nodig. "Belangrijkste is dat die producten weer in andere industrieën verder gebruikt worden, zoals in de hightechindustrie."

Stoop legt uit dat die industrieën zich vaak vestigen waar ze die producten kunnen kopen, zoals in Rotterdam. "Er zijn ook allemaal hightech-bedrijfjes die om die basisindustrie heen zitten. Daar zie je het veel."

'Nodig voor schepen en tanks'

Een andere reden waarom Europa - vooral nu - volgens de analist staalfabrieken nodig heeft, is de herbewapening. "Want staal heb je nodig voor schepen en voor tanks. Zonder staal kun je eigenlijk bijna niet beginnen met het maken van defensieproducten."

"Stel je bent in oorlog met China, jij moet schepen maken en China zegt: 'Je krijgt geen staal meer van ons.' Dan heb je wel een probleem natuurlijk", legt hij uit.