De Dodenherdenking van dit jaar is een van de meest besproken edities ooit. Vanwege de oorlog tussen Israël en Hamas waren de spanningen en zorgen de afgelopen dagen hoog. Maar felle discussies rondom de Dodenherdenking zijn niet uniek.

In Amsterdam zijn er zware maatregelen getroffen om de Dodenherdenking zo rustig mogelijk te laten verlopen. Zo mogen er veel minder mensen op de Dam zijn tijdens de herdenking, moesten ze zich van tevoren aanmelden en worden ze gefouilleerd. Vlaggen, megafoons en borden zijn ook niet toegestaan.

Een spiegel van eigen tijd

"Deze editie is beladen omdat je merkt dat er veel discussie is." Maar volgens historicus Ilse Raaijmakers zijn protesten tijdens de Dodenherdenking van alle tijden. "4 mei is vaak een spiegel van de eigen tijd. Op dit moment is er veel polarisatie in de samenleving, dat zie je terug."

Volgens Raaijmakers hoort ophef bij de Dodenherdenking. "4 mei wordt vaak gebruikt om onrecht aan te grijpen. Dat is ook best logisch omdat het oog van de natie op dat moment op je is gericht, je hebt de aandacht."

Lawaaiprotest in 2018

De huidige maatregelen en spanningen in Amsterdam doen denken aan het lawaaiprotest in 2018. Toen was actiegroep 'Geen 4 mei voor mij' van plan om tijdens de dodenherdenking lawaai te maken. Dit om aandacht te vragen voor de oorlogsmisdaden van Nederlandse militairen in voormalig Nederlands-Indië. De groep vindt het onbestaanbaar dat Nederlandse militairen wel worden herdacht, maar omgebrachte Indonesische moslims niet.

Dit protest werd door de burgemeester verboden omdat hij bang was dat er paniek zou uitbreken, zoals in 2010 met de Damschreeuwer. Uiteindelijk boog zelfs de rechter zich over dit protest en gaf de burgemeester gelijk.

Een herdenking die steeds verandert

Vanaf de start van de Nationale Dodenherdenking is er eigenlijk al discussie, voornamelijk over wie er herdacht zou worden. Oorspronkelijk waren dat alleen Nederlandse militairen en verzetsstrijders die omkwamen in de Tweede Wereldoorlog. Maar inmiddels herdenken we alle Nederlanders die tijdens conflicten zijn omgekomen. Deze veranderingen gingen niet zonder slag of stoot.

Zo probeerden twee jongeren in 1970 een krans te leggen voor homoseksuele slachtoffers en werden hardhandig weggehaald. Pas na Kamervragen werden er het jaar daarna kransen gelegd voor homoseksuelen, Roma en Sinti die omkwamen in concentratiekampen. In 2012 wordt toenmalig burgemeester van Bronckhorst, Henk Aalderink, wereldnieuws omdat hij tijdens de Dodenherdenking in het dorp Vorden ook langs de graven van Duitse soldaten wilde lopen.

'Je mag zelf bepalen wat je herdenkt'

"4 mei is een belangrijke dag voor Nederlanders", vertelt Raaijmakers. "Je ziet ook dat het de essentie van democratie is. Je mag zelf bepalen wat je herdenkt of waar je aan denkt." Ze vindt discussie, zowel nu als vroeger, juist goed. "Dat is anders dan een land als Rusland, waar het wordt opgelegd wie je herdenkt."

"De kern van herdenken in een democratie is dat mensen van mening verschillen", vervolgt ze. "Er worden bijvoorbeeld ook steeds meer alternatieve herdenkingen georganiseerd, dat houdt de herdenking levend."

Herdenking laat zien wat belangrijk is

De historicus denkt niet dat herdenkingen hierdoor steeds breder worden. "Elke generatie herdenkt op haar eigen manier en legt op andere helden, slachtoffers of daders de nadruk." Dat is volgens haar ook te zien door de tijd heen. "Als je precies naar de tekst kijkt die wordt uitgesproken op 4 mei, heeft dat steeds een slingerbeweging gemaakt door de jaren heen."

Volgens haar laat de herdenking zien wat er in die tijd belangrijk is. "Zoals de Vietnam-oorlog in de jaren '60, of apartheid in Zuid-Afrika. Dingen die in onze samenleving spelen. Dat zie je door de tijd heen elke keer op 4 mei terugkomen."

Israël voert de militaire strijd tegen Hamas op en wil delen van de Gazastrook bezetten, zegt premier Benjamin Netanyahu. Maar experts vragen zich af wat het plan is: "Gaza veroveren is niet zo moeilijk, het gebied daarna behouden is veel ingewikkelder."

Premier Netanyahu kondigde vandaag een intensieve militaire operatie aan met als doel om Hamas te verslaan. Volgens hem zal Israël Gaza niet binnenvallen om zich vervolgens weer terug te trekken: "De bedoeling is het tegenovergestelde daarvan."

'Dagen tot paar weken'

Het Israëlische leger heeft inmiddels tienduizenden reservisten opgeroepen voor het aanstaande offensief in Gaza. Een bezetting van de Gazastrook zou dan ook snel een feit kunnen zijn, denkt oud-commandant der landstrijdkrachten Mart de Kruijf. "Ik denk ook dat het Israël gaat lukken."

Hij verwacht dat Israël de Gazastrook 'binnen een paar dagen of een paar weken' kan veroveren. "Dan heb je heel Gaza wel onder controle. Het probleem is dan alleen: er wonen wel 2,2 miljoen mensen, hoe krijg je die onder controle?", zegt De Kruif. "Land bezetten is iets anders dan land ook daadwerkelijk bezet houden."

Situatie van voor 2005

Een nieuw militair offensief zou goed het einde kunnen betekenen van een Palestijns Gaza, denkt Midden-Oosten-deskundige Peter Malcontent: "Je mag concluderen uit de woorden van politici in het Israëlische veiligheidskabinet dat er een herbezetting komt."

Daarmee zouden we teruggaan naar de situatie van voor 2005, toen Israël tientallen jaren ook de hele Gazastrook in handen had, vertelt hij. "En dus zullen er straks ook nieuwe nederzettingen gebouwd gaan worden voor Israëlische Joden in Gaza."

'Terecht op een kluitje'

Netanyahu liet in zijn aankondiging van het nieuwe militaire offensief weten dat de inwoners van Gaza zullen worden 'verplaatst'. Voor hun eigen bescherming, voegde de Israëlische premier daaraan toe. Malcontent verwacht dat de Palestijnen zullen worden verdreven naar het zuiden. "Die komen daar dan terecht op een kluitje."

Een aantal ministers in het kabinet van Netanyahu zijn volgens de Midden-Oosten-expert extreem nationalistisch. "Die hebben deze plannen al veel langer", weet hij. "Eigenlijk kon je op je vingers natellen dat dit zou gaan gebeuren."

Al weken geen hulp

Het Israëlische leger heeft op dit moment al zo'n 70 procent van de Gazastrook onder controle. Volgens persbureau AP zou een totale verovering betekenen dat honderdduizenden Palestijnen hun verblijfplaats kwijtraken.

Daar komt bij dat de mensen in Gaza al weken zonder voedsel, schoon water, medicijnen en medische hulp zitten. Israël houdt de grenzen met Gaza sinds 2 maart dicht voor humanitaire hulp. Internationale hulporganisaties waarschuwden vorige week dat de laatste voorraden inmiddels zijn uitgedeeld.

'Moet proportioneel zijn'

De Kruif zet dan ook vraagtekens bij een nog verdere uitbreiding van het bezette gebied. "Ik heb beelden gezien van 7 oktober, die zijn vreselijk", zegt hij over de aanslag van Hamas op Israël. "Maar is dat nou een reden om 2,2 miljoen mensen op een heel klein stukje grond te gaan concentreren?"

De maatregelen die Israël neemt in reactie op de aanslag van 7 oktober 2023 moeten wel proportioneel zijn, zegt hij. "Dus die moeten in verhouding zijn met het gevaar dat er uitgaat van de extremisten van Hamas."

Ander soort oorlog

Een volledige bezetting van de Gazastrook leidt uiteindelijk tot een ander soort oorlog met Hamas, legt de oud-commandant uit. "Wij noemen dat een asymmetrische of een irreguliere oorlog." Dat betekent volgens hem dat er straks bijvoorbeeld meer aanslagen zullen worden gepleegd.

De bestrijding hiervan en het handhaven van de status quo is een kwestie van een lange adem die veel inspanning kost, benadrukt De Kruif. "En als er één ding is wat Israel niet heeft, dan zijn het de vele militairen die daarvoor nodig zijn."

Terughalen van gijzelaars

Los van de strijd met Hamas is bovendien de grote vraag of het andere doel van Netanyahu wel bereikt kan worden: het terughalen van de Israëlische gijzelaars in Gaza. "Bij een totale bezetting is de kans juist groter dat de gijzelaars dood gaan", zegt Malcontent. "Een intensivering van de strijd in Gaza heeft dus gevolgen."

Toch is de verwachting van beide deskundigen dat Israël doorzet. "Ze hebben ook het militaire vermogen", vertelt De Kruijf. "Hamas is relatief verzwakt. Maar vooral heeft Israël - waarschijnlijk - de steun van de president van de Verenigde Staten om dit te kunnen doen."

Internationale steun

Tegelijkertijd denkt de oud-commandant dat internationaal de steun voor Israël sterk zal afnemen bij een nieuw offensief in Gaza. "Israël zou zich dat meer moeten afvragen", zegt hij.

Wat is zo'n kortetermijnsucces om een bufferstrook te creëren je waard als je op lange termijn steun verliest in heel de wereld", legt De Kruif uit. "Terwijl je die steun hard nodig kan hebben. Want de echte vijand van Israël is Iran en die wordt gesteund door Rusland. Dus het conflict is nog lang niet ten einde."