De nieuwe pensioenwet, de asielwet en het Stikstoffonds. Het zijn slecht een paar onderwerpen waar het kabinet in de senaat de steun van de oppositie nodig heeft. Maar die steun is zeker niet gratis. "Wij hebben breekpunten waar niet aan te tornen valt."

De Provinciale Staten kiezen vandaag de nieuwe Eerste Kamer. Hoewel er nog volop strijd gaande is om de restzetels, zijn een paar zaken al duidelijk: Rutte IV heeft bij lange na geen meerderheid in de senaat en zal voor steun dus moeten aankloppen bij de oppositie.

De twee opties

Dan heeft het kabinet ruwweg twee opties. 'Over links', door samen te werken met de nieuwe fusiepartij van GroenLinks en Partij van de Arbeid (PvdA). Of 'over rechts' met de BoerBurgerBeweging (BBB), de partij die vanuit 'het niets' de grootste partij werd in maart.

Maar desgevraagd stelt de kersverse fractievoorzitter Paul Rosenmöller van PvdA/GroenLinks dat de fusiepartij 'zijn huid duur zal verkopen'. Tekenen bij het kruisje is er zeker niet bij volgens Rosenmöller: "De coalitie is qua zetelaantal in de senaat nog wankeler, dus kunnen wij als grote partij meer vragen. Zo werkt het. Wij kunnen veel meer invloed uitoefenen om het beleid van het kabinet groener en socialer te krijgen."

'Geen Tweede Kamertje spelen'

En daarbij is een hoop geoorloofd volgens de fractievoorzitter. "Het doel is niet dat wij het het kabinet het onmogelijk gaan maken om te regeren. Het zal ook niet snel gebeuren dat Rutte IV zal vallen in de Eerste Kamer. We gaan geen 'Tweede Kamertje' spelen, maar we zijn wel een politiek orgaan. Er zouden omstandigheden kunnen zijn waarbij wij bijvoorbeeld tegen een bepaalde begroting stemmen."

Ook BBB-partijleider Caroline van der Plas weet dat de BBB een sleutelrol kan gaan spelen in de senaat, waar Ilona Lagas de fractievoorzitter is. De BBB is de grootste partij en is ook zeer bereid verantwoordelijkheid te nemen. Van der Plas ligt toe: "Ik ben in mijn leven nog nooit ergens voor weg gelopen, dus dat zal ik nu ook niet doen. Onze aanpak is dat we mee willen regeren. We hebben ook echt een andere houding dan Forum voor Democratie 4 jaar geleden. Er zijn een aantal principiële punten waarop we niet zullen inleveren. Gedwongen uitkoop van boeren is daar bijvoorbeeld, dat is echt een breekpunt voor ons."

Eigen voorwaarden

Het Stikstoffonds van ruim 24 miljard euro is zo'n groot onderwerp waarbij het nog absoluut geen gelopen race is voor het kabinet. In de Tweede Kamer is er een krappe meerderheid, maar in de senaat is daar nog helemaal geen zicht op. Op dit moment is er sprake van een blanco cheque, volgens Van der Plas. "Wij willen dat er veel meer geld naar innovatie gaat. En dat minister Adema van Landbouw, mede-beheerder van het fonds wordt. Zoals het er nu ligt, gaan wij dit fonds niet steunen."

Rosenmöller is ook zeer kritisch over het kabinetsplan om met een Stikstoffonds te komen. "We willen goed kunnen controleren waar al die miljarden naar toe gaan. En een belangrijke eis is dat het ook naar natuurherstel gaat. Als er niet aan onze voorwaarden voldaan wordt, dan stemmen we tegen, zo simpel is het."

Een beetje dreigen

Het wordt dus nog een stevige kluif voor Rutte IV om alle plannen door de Eerste Kamer te krijgen. Zeker met de BBB als grootste partij. "Ik vind het wel grappig. Eerst dacht de coalitie nog 'laat die gekke vrouw'. Maar 2 jaar later zit ik er nog steeds en ben ik ook nog eens groot. Wij zitten nu ook aan de knoppen. Dat merk ik ook doordat ministers nu wél met de BBB willen praten. Zo heeft Minister van der Wal al een paar keer gebeld", zegt Van der Plas.

Ook Rosenmöller zal zich komende jaar laten gelden in de senaat. "We zijn nu echt een grote partij in de Eerste Kamer. Dan mag je ook een beetje dreigen richting het kabinet. Dat hoort er ook een beetje bij. Alles om je idealen te bereiken."

Slechts één op de vijf asielzoekers in Nederland die volgens de regels naar een ander EU-land moeten terugkeren, wordt daadwerkelijk overgedragen. Dat blijkt uit cijfers die EenVandaag heeft opgevraagd bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND).

In 2023 werden 11.440 zogenoemde overdrachtsverzoeken ingediend. Maar slechts 2.420 asielzoekers vertrokken daadwerkelijk naar het land waar ze hun procedure zouden moeten afwachten. Voor 2024 ligt het aantal verzoeken op 8.820, waarvan er tot nu toe maar 1.550 zijn gehonoreerd. Volgens de IND kunnen overdrachten door lange procedures meer dan een jaar duren.

Grote verschillen tussen EU-landen

De bereidheid van EU-landen om asielzoekers terug te nemen, verschilt sterk. Duitsland accepteert bijna de helft van de verzoeken, terwijl Italië vrijwel nooit reageert. In de afgelopen 3 jaar is er geen enkele asielzoeker vanuit Nederland naar Italië teruggestuurd, ondanks ruim 4.000 verzoeken.

Griekenland en Hongarije krijgen vanuit Nederland zelfs helemaal geen verzoeken meer. Deze landen weigeren structureel om asielzoekers terug te nemen, waardoor het aantal succesvolle overdrachten al 5 jaar op nul staat.

Nederlandse rechters blokkeren soms overdrachten

Soms voorkomen Nederlandse rechters dat een asielzoeker wordt teruggestuurd. In de afgelopen 2,5 jaar gebeurde dat bijvoorbeeld twee keer bij overdrachten naar België. Dit omdat asielzoekers daar een 'onmenselijke behandeling' te wachten zou staan.

De meeste asielzoekers die volgens de zogeheten Dublinverordening naar een ander EU-land zouden moeten vertrekken, verdwijnen uit het zicht van de autoriteiten. Ze worden als "met onbekende bestemming vertrokken" geregistreerd, waardoor overdracht niet meer mogelijk is.

Veel asielzoekers verdwijnen in de illegaliteit

Volgens migratiedeskundige aan de Universiteit Leiden Mark Klaassen, die ook lid is van de Adviesraad Migratie, is het voor het kabinet geen prioriteit om deze groep te volgen of te dwingen te vertrekken. "Daar is nu geen effectief beleid voor", zegt hij.

"De overheid zou beter haar best moeten doen om mensen in een opvangvoorziening te houden."

Asielzoekers die in een ander Europees land zijn aangekomen, mogen hier worden geweigerd door de IND. Als ze na 1,5 jaar niet zijn teruggestuurd, mogen ze blijven. "Er zijn in ons land heel veel mensen die deze mensen helpen onderduiken."

Mohammad uit Iran is opgelucht. Hij heeft van zijn advocaat te horen gekregen dat de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) zijn asielprocedure in behandeling heeft genomen. Hij is een politieke vluchteling en loopt gevaar in zijn geboorteland. Hij moest volgens de Dublinverordening zijn asielaanvraag eigenlijk in Kroatië afwachten.

'Ik wilde niet terug naar Kroatië'

Daar werd hij, voordat hij bijna 2 jaar geleden in Nederland aankwam, door de Kroatische politie opgepakt en voor het eerst geïdentificeerd. Toen hij vervolgens naar Nederland doorreisde en bij de IND asiel aanvroeg, kreeg hij daar te horen dat ze zijn aanvraag niet in behandeling zouden nemen.

"Ik moest terug naar Kroatië", vertelt Mohammad. "Daar zouden ze mijn asielaanvraag in behandeling nemen. Maar ik wilde niet terug naar Kroatië. Ik heb hier in Nederland familie wonen en ben nierpatiënt. Hier heb ik mensen die mij kunnen helpen, in Kroatië niet."

Dublinverordening

De Dublinverordening bepaalt dat het land waar een vreemdeling Europa binnenkomt, verantwoordelijk is voor de behandeling van zijn of haar asielverzoek. Deze regels werden in 2003 ingevoerd om te voorkomen dat asielzoekers Europa rondreizen om in verschillende lidstaten een procedure te beginnen. Maar ook om te zorgen dat niet ieder land zijn handen van een zaak af kan trekken.

Zodra iemand in Nederland asiel aanvraagt, wordt in verschillende databases gecontroleerd of diegene eerder in een andere EU-lidstaat is geweest. Als dat zo is, gaat de IND niet verder met de asielprocedure. Nederland verzoekt de andere lidstaat dan om de asielzoeker terug te nemen. Dat wordt een 'Dublinclaim' genoemd.

Lastig in de praktijk

Vervolgens heeft de andere lidstaat 2 maanden om op dat verzoek in te gaan. Is er na die periode nog geen reactie, dan geldt: wie zwijgt, stemt toe. De asielzoeker kan dan worden overgedragen.

Dat is de bedoeling, zegt universitair docent migratierecht Mark Klaassen, maar de praktijk is vaak anders. "De Dublinverordening werkt tussen lidstaten, en de effectiviteit hangt dus af van de bereidwilligheid van de verschillende landen. In de praktijk komt er van de Dublinregels niet veel terecht, omdat het andere land niet meewerkt. Of omdat de asielzoeker niet meewerkt."

Een op zes Dublinclaims ingewilligd

Dat blijkt ook uit cijfers die EenVandaag bij de IND heeft opgevraagd. Slechts één op de zes Dublinclaims die Nederland in de afgelopen 5 jaar heeft gedaan, heeft geleid tot overdracht van een asielzoeker naar een ander land.

Het valt op dat er tussen de verschillende lidstaten grote verschillen zijn in bereidwilligheid. Zo neemt Duitsland asielzoekers bij bijna de helft van de claims daadwerkelijk terug, terwijl Italië nauwelijks op dit soort verzoeken reageert. In de afgelopen 3 jaar is geen enkele asielzoeker vanuit Nederland teruggestuurd naar Italië, ondanks de ruim 4.000 verzoeken die er zijn gedaan.

Termijn van 1,5 jaar

Daar kunnen asielzoekers gebruik van maken. 'Dublin' houdt een land namelijk niet voor eeuwig verantwoordelijk voor de opvang: als iemand na 18 maanden niet is overgedragen aan de verantwoordelijke lidstaat, verloopt de claim en kan hij of zij alsnog ergens anders een asielprocedure beginnen.

Klaassen: "Je ziet bij de cijfers vaak staan: 'Met onbekende bestemming vertrokken.' Dat zijn mensen die uit de asielzoekerscentra zijn vertrokken en uit het zicht van de overheid zijn geraakt. In de Dublinverordening staat dat na 18 maanden de Dublinclaim vervalt. Als iemand dan nog niet naar het land van aankomst is teruggestuurd, kan Nederland niet langer iemand weigeren. En wordt dan alsnog verantwoordelijk voor de asielprocedure."

Asielzoekers duiken onder

Volgens asieladvocaat Sonya Taheri weten veel asielzoekers precies hoe dat werkt, en anticiperen ze er ook op. "Ze hebben een paar maanden om een netwerk op te bouwen. Dan vertel ik ze op een zeker moment: het is nu het moment om uit het centrum te vertrekken. Dan duiken ze onder."

"Er zijn veel mensen in Nederland die deze groep willen helpen, omdat ze begrijpen dat ze hier willen blijven", ziet Taheri. "Omdat ze hier familie hebben, of omdat de landen waar ze naar terug moeten veel slechtere omstandigheden hebben."

Organisaties helpen 'Dubliners'

EenVandaag sprak meerdere kerkelijke organisaties die deze 'Dubliners' helpen. Geen van de organisaties wil hiermee in de publiciteit treden. Ze geven aan kwetsbare asielzoekers te helpen om die 18 maanden door te komen, en zo te voorkomen dat ze op straat moeten zwerven.

De gemeente Amsterdam helpt een deel van deze groep asielzoekers in hun opvang voor ongedocumenteerden. "We willen voorkomen dat kwetsbare mensen op straat moeten slapen, want dat is het alternatief", zegt verantwoordelijk wethouder Rutger Groot Wassink. "Dat vinden wij voor die mensen onwenselijk, en het zorgt uiteindelijk voor meer overlast voor de stad."

Drie jaar ook overbruggen

Groot Wassink maakt zich zorgen over de nieuwe regels die volgend jaar zomer van kracht gaan. Dan wordt de termijn voordat een Dublinclaim vervalt 3 jaar in plaats van 18 maanden. "Dat zal betekenen dat mensen nog langer in de illegaliteit moeten leven, met alle gevolgen van dien. Wij zien als gemeente in de praktijk wat het gevolg is van regels die niet goed werken."

Asieladvocaat Taheri maakt zich er geen zorgen over dat asielzoekers die hier willen blijven met een Dublinclaim die 3 jaar niet zullen weten te overbruggen. "Er zijn hele Facebookgroepen waarin mensen in het geheim mensen tijdelijk opvangen. Het zal misschien net wat lastiger worden, maar mensen laten zich niet zo gemakkelijk afschrikken als ze duidelijk hun toekomst in Nederland voor zich zien."