Om woningtekort op te lossen en nieuwe problemen te voorkomen, moet overheid beter plannen, vindt directeur PBL

Nederland heeft veel nieuwe woningen nodig. En snel. Maar waar zetten we ze neer? Marko Hekkert van het Planbureau voor de Leefomgeving weet één ding zeker: er moet centrale regie zijn. "Je hebt een overheid nodig die de puzzel probeert rond te krijgen."

Locatie, voorzieningen, toekomstbestendigheid, bereikbaarheid. Bij het bouwen van nieuwe woningen zijn dat allemaal belangrijke dingen om rekening mee te houden, weet ook Marko Hekkert. Hij is directeur van het Planbureau voor de Leefomgeving, het onafhankelijke onderzoeksinstituut dat onderzoek doet naar de natuur, het milieu en de inrichting van Nederland.

Niet één type woning

Hekkert is op bezoek in nieuwbouwwijk Westergouwe in Gouda. "Dit is een mooie wijk, heel divers. En er is in ieder geval nagedacht, waardoor er niet maar één type woning staat. Dat hebben we in het verleden wel gezien." Hij doelt daarmee op de vinexwijken, die 20 tot 30 jaar geleden werden volgebouwd met gezinswoningen.

"Typisch twee ouders, een paar kinderen, een tuintje. Heel homogeen. Op zich voor die doelgroep heel erg prettig, maar op het moment dat dingen veranderen in je leven - denk aan een scheiding, de kinderen het huis uit, ouder worden - dan wil je eigenlijk naar een ander type woning kunnen verhuizen." En het liefst in dezelfde wijk, vertelt de directeur. "Want daar ben je ook geworteld. Maar dat was in die vinexwijken eigenlijk niet te doen."

Beter gekeken naar woonbehoeften

Hij ziet dat daar in Westergouwe beter over na is gedacht. "Je ziet hier ook wat meer appartementen, meer sociale huur en appartementen voor mensen met een zorgbehoefte. Dus ik zie in ieder geval het besef dat het niet één homogene groep mensen is, maar dat mensen verschillend zijn en dat die ook verschillende woonbehoeften hebben."

Wat wel grotendeels ontbreekt in de woonwijk zijn winkels, cafés en koffietentjes. In een nieuwe wijk kunnen makkelijk veel woningen gebouwd worden, omdat er geen rekening gehouden hoeft te worden met wat er al staat. Maar om het leefbaar te maken, zijn ook andere voorzieningen nodig, vertelt Hekkert. "Als je binnenstedelijk gaat bouwen, dan heb je juist al die voorzieningen bij de hand. Dus dat heeft in dat opzicht ook grote voordelen."

Regie was even weg

Er moeten de komende jaren heel wat woningen worden neergezet in ons land. Maar waar gaan we die bouwen? En voor wie? Worden het appartementen voor starters of duurdere woningen? Tot 2010 had Nederland hiervoor het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu.

Maar dat werd tijdens het kabinet-Rutte I afgeschaft. In 2022 werd Hugo de Jonge minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, in het kabinet-Rutte IV, maar die post viel onder het ministerie van Binnenlandse Zaken. In het kabinet-Schoof is het weer een volwaardig ministerie en Mona Keijzer is de bewindsvrouw.

'Fijn als de overheid naar geheel kijkt'

Volgens Hekkert hebben we de afgelopen jaren vooral regie gemist vanuit de overheid. "Eigenlijk was het idee: nou, het is wel klaar. We weten het wel. En ik denk, als overheid is dat nooit goed. Je moet nooit je visie loslaten." De wereld blijft namelijk continu veranderen, vertelt de directeur.

"Die lange termijn moet je elke keer weer naar voren brengen. Dingen die we nu doen, hebben uiteindelijk consequenties. En dan is het toch wel fijn dat je een overheid hebt die even naar het geheel kijkt."

Veel onenigheid

Met meer regie vanuit de overheid hadden we het woningtekort beter zien kunnen aankomen en beter kunnen plannen, denkt Hekkert. "Dan hadden we nu niet in deze situatie gezeten."

Daarin noemt hij ook het veranderende klimaat. "En met de landbouw en de natuur hebben we zoveel verschillende opgaven die we allemaal bij elkaar willen brengen. Tot nu toe lukt dat dus niet heel goed, we zien dat daar ook onenigheid over ontstaat", voegt hij toe.

Voor- en nadelen

Waar vooral naar gekeken moet worden, is waar woningen het beste gebouwd kunnen worden. De wijk Westergouwe, waar Hekkert doorheen wandelt, is jong: er worden nog steeds nieuwe woningen toegevoegd. Er zijn veel redenen om daar te gaan wonen, zegt Hekkert. "Het is een mooie wijk, heel divers, het ligt dicht bij allerlei voorzieningen, grote steden, veel werk en economische activiteit. Je kan goed begrijpen dat mensen hier graag willen wonen."

Maar de wijk ligt op een van de laagste punten van Nederland, 6 meter beneden zeeniveau, iets wat met het veranderende klimaat en de extreme buien die komen weer niet heel handig is. Zo heeft de locatie dus duidelijke voor- en ook nadelen.

Andere locaties overwegen

Er is nu vooral veel groei en economische activiteit in de Randstad. "Maar de vraag is of we dit in de toekomst door willen zetten. Als het klimaat verandert, de omstandigheden veranderen, dan is dit misschien ook niet meer de beste plek", vertelt Hekkert.

Hij gaat verder: "We zullen de Randstad nooit opgeven, dit blijft voor Nederland een belangrijke plek. Maar als je denkt: waar gaan we in de toekomst bouwen, kan je andere locaties overwegen die qua klimaatverandering veel gunstiger zijn."

Van Randstad naar Zandstad

Daarbij denkt Hekkert aan een soort 'tweede ring'. "Die gaat van Breda, Eindhoven, Tilburg, Eindhoven, Apeldoorn naar Zutphen. Dat zijn allemaal heel interessante steden met heel veel voorzieningen, mooi om te wonen, maar ook beter geworteld in de regio. En", voegt hij daaraan toe, "die liggen allemaal wat hoger en op het zand, dus vandaar 'Zandstad'. Vanuit het hele idee van klimaatbestendigheid is dat natuurlijk helemaal geen gek idee."

"Dus de nieuwe woningen wil je neerzetten op plekken waar toekomstig voldoende drinkwater is, waar voldoende energie is, die goed bereikbaar zijn, waar voorzieningen zijn, je wil daar ook natuur en landbouw", somt hij op. "Dat hele plaatje, die puzzel, dat moet je gaan leggen. En dat kan het beste als je er goed geïntegreerd over nadenkt."