De Britse prins Charles vroeg zich eergisteren af op werkbezoek bij een bedrijf dat ruimtepuin opruimt, of een klimaatakkoord speciaal voor de ruimte een goed idee is. Het zal er in elk geval niet van komen, zeggen experts.

"Op zich een goed plan, maar het zal er niet van komen", reageert hoogleraar ruimterecht Tanja Masson-Zwaan van de Universiteit Leiden op het idee van prins Charles. Landen willen liever geen bindende afspraken ondertekenen waarbij ze soevereiniteit inleveren. Maar echt schoon is de ruimte allang niet meer.

Ruimtepuin

Landen, bedrijven en organisaties realiseren zich de noodzaak van het verantwoordelijk omgaan met ruimtepuin wel. Het wordt steeds drukker in de ruimte, want naast landen zijn er ook commerciële partijen als SpaceX en Virgin Galactic actief. Er hangen al bijna 4000 overbodig geraakte satellieten, naast de vele miljoen brokstukken die op hoge snelheid rond de aarde razen en ruimteveren kapot kunnen maken.

"En dus is het belangrijk dat men zijn best doet het een beetje schoon te houden. Op den duur zullen er ook verkeersregels moeten komen en een ruimteverkeersleiding. Het kan niet zo zijn dat een land zijn satellieten links wil laten gaan, terwijl SpaceX zelfstandig het tegenovergestelde besluit", zegt Masson-Zwaan. Hoewel het laatste nog wel 10 jaar op zich kan laten wachten.

Verdragen

Ondanks dat landen geen bindende afspraken willen maken over de ruimte, betekent het niet dat er níets gebeurd. Het heelal is namelijk niet een grote ruimte waar geen enkele regel geldt.

Er is een handvol verdragen. In 1967 werd in het Ruimteverdrag bepaald dat niemand op aarde zich de ruimte mag toe-eigenen. De Amerikanen hebben er dan wel een vlag geplant, maar een stuk maan claimen is er niet bij.

Rusland en Amerika

De meeste verdragen zijn afkomstig uit de jaren 60 en70, de tijden van de space race tussen Amerika en Rusland. Aan die strijd zat een voordeel, zei Frans von der Dunk, de Nederlandse hoogleraar Space Law aan de universiteit van Nebraska, in 2019 tegen de VPRO.

"Ruimterecht is uiteindelijk internationaal recht. De staten van de wereld sluiten verdragen af. In de ruimtevaart had je toen die twee machtige landen die met elkaar overeenstemming bereikten over een paar grondbeginselen. Toen dachten de andere landen: 'wie zijn wij om daar tegen in te gaan?, en die sloten zich er toen ook maar bij aan."

Duurzaam gebruik van de ruimte

Want afspraken maken is moeilijk. Na 10 jaar onderhandelen kwamen er in 2019 twintig richtlijnen over duurzaam gebruik van de ruimte. "Dat is dus niet bindend, niet afdwingbaar, maar dat is op dit moment het hoogst haalbare, hoewel het op nationaal niveau vaak wel bindend recht wordt, omdat landen het als voorwaarde aan vergunningen stellen", zegt Masson-Zwaan.

Zo moeten satellieten die aan het einde van hun leven komen hun laatste energie gebruiken om zich naar de dampkring te bewegen, zodat ze verbranden en niet rond blijven zweven.

Waar begint de ruimte?

Mocht je je afvragen waar de lucht eindigt en de ruimte begint, dan is het antwoord heel duidelijk: dat weet niemand. Daar zijn nog geen afspraken over gemaakt. Landen hebben soevereiniteit over het luchtruim boven hun land, maar wanneer dat overgaat in de ruimte, waar niemand soeverein is, is onbekend.

"Tot nu toe was het onderscheid tussen lucht- en ruimtevaat heel duidelijk en leverde het geen problemen op, maar met de opkomst van suborbitale* vluchten wordt de noodzaak groter daar duidelijkheid over te krijgen", legt Masson-Zwaan uit. Zo'n vlucht is een ruimtevlucht waarbij het ruimtevaartuig wel de ruimte bereikt, maar weer terugkeert naar de aarde voordat het één omloop rond de planeet heeft uitgevoerd. Dus verticaal op en neer.

Buitenaards leven

Ook werpt de vraag zich op of wij als aardbewoners wel wetten kunnen maken voor de ruimte en of die rechtsgeldig zijn. "Dat is een goede vraag inderdaad. Kijk, de afspraken die we maken bepalen hoe we als gebruikers op aarde met de ruimte omgaan."

"Maar ja, stel dat er buitenaards leven is, dan zijn die natuurlijk niet geboden aan onze wetten en regels", zegt Masson-Zwaan met gevoel voor eufemisme.

Hevige stortbuien, toenemende hitte en wegzakkende grond. Steeds meer woningen in Nederland beschadigen door klimaatverandering. Het overkwam ook de Rotterdamse Quintus. "Heb hier lang met veel plezier gewoond, maar dit huis is niet toekomstbestendig."

Quintus Visser woont al jaren in Rotterdam en heeft door klimaatverandering steeds vaker schade aan zijn huis. Zijn woning verzakt langzaam, omdat die op kleigrond gebouwd is en geen fundering heeft. "Een tot twee keer per jaar wordt het hier nat. In een aantal gevallen stond hier 40 centimeter water", vertelt hij.

80 centimeter verzakt

In zo'n 100 jaar is Quintus' woning in totaal 80 centimeter verzakt. "Dat kan je terugzien aan de verhoogde vloer in het souterrain", legt hij uit, terwijl hij naast de deur staat die niet verhoogd kan worden. Zijn hoofd steekt er zo'n 15 centimeter bovenuit.

De wc en douche liggen nog op het oorspronkelijk niveau, het verschil is ongeveer 40 centimeter. Wie naar de wc gaat, moet eerst een afstapje van bijna een halve meter maken. "Hier is het hemelwater en het rioolwater niet gescheiden. Bij heftige regenbuien kan het riool het niet verwerken en dan komt het water omhoog", legt hij uit. Die stortbuien komen door klimaatverandering steeds vaker voor.

Waarde gedaald

Door de verzakkingen, daalt de waarde van Quintus' huis aanzienlijk. En het laten funderen is te duur. "Ik heb zelf niet de middelen om 1 tot 1,5 ton op tafel te leggen."

Quintus is een ondernemer in theaterverlichting en een groot deel van zijn pensioen zit in zijn huis. "Ik was ervan uitgegaan dat ik geen tot heel weinig woonlasten zou hebben als ik 65 zou worden. Inmiddels is de situatie heel onzeker."

Niet toekomstbestendig

Verhuizen is vanwege de waarde van het huis dus geen optie. Mocht hij dat wel doen, denkt Quintus met de krapte op de woningmarkt niet genoeg geld te hebben om een nieuwe en betere woning te kunnen kopen.

"Als ik dit huis verkoop, dan moet ik eerlijk zijn over de fundering. Je gaat niet mensen een huis verkopen met een lijk in de kast", zegt hij. "Ik heb hier heel lang en met veel plezier gewoond. Maar als ik eerlijk ben, dan is het huis niet toekomstbestendig."

Hoogwater

De Rotterdammer is niet de enige die door de klimaatschade aan zijn huis in een lastige situatie terechtkomt. Er zijn door heel Nederland heel wat woningen kwetsbaar voor extreem weer, zoals hittegolven, bosbranden en stortbuien, die steeds vaker voorkomen.

Zo verhuisde journalist en schrijver Christel Don van Amsterdam naar het hoger gelegen Zutphen. Ze dacht op haar nieuwe plek veilig te zijn voor het zeewater, maar schrok door de hoge waterstand van de IJssel vorige winter. "Dat heeft me echt aan het denken gezet. Er is zoveel meer waar we rekening mee moeten houden dan alleen zee."

'Klimaatgetto's'

Don schreef daarom het boek 'Klimaatgetto's', dat gaat over kwetsbare wijken waar de gevolgen van klimaatverandering extra hard aankomen. De inwoners van deze 'klimaatgetto's' hebben niet de middelen om hun huis klimaatbestendig te maken óf te verhuizen. Hierdoor komen zij vast te zitten in een wijk.

"Het is een heftige titel", geeft Don toe. "En we zijn daar nog lang niet in Nederland, maar in landen zoals Indonesië en Amerika zie je dit soort wijken wel al ontstaan. We kunnen nu voorkomen dat klimaatgetto's in Nederland ontstaan."

Niet alleen, maar samen

Volgens Don is het belangrijk dat we leren leven met de pijn van klimaatverandering. Het terugdraaien kan namelijk niet. "Ik heb in het boek een waslijst gemaakt van dingen die we kunnen doen bij extreem weer", vertelt ze. "Je kan bijvoorbeeld kijken naar hoe de hitte naar binnenkomt en aan welke kanten je zonwering installeert."

Maar ze stelt dat dit soort individuele aanpassingen maar een deel zijn van de oplossing. Het is volgens Don juist belangrijk dat we samen kijken in onze buurten naar mogelijkheden, ook voor mensen die niet genoeg geld hebben. "We moeten gaan kijken wie in onze buurt kwetsbaar is onder extreme weersomstandigheden. Wie moeten we gaan bezoeken bij een hittegolf of bij een hevige regen? Samen plannen maken maakt ons weerbaar tijdens extreem weer."

Het Chinese techbedrijf Huawei is in opspraak geraakt door betrokkenheid bij een nieuw corruptieschandaal. Lobbyisten van Huawei zouden Europarlementariërs hebben omgekocht. De politie heeft inmiddels huiszoekingen gedaan en meerdere personen aangehouden.