Net als bij de arbeidsongeschiktheidsuitkering (WIA) zijn er door het UWV ook veel fouten gemaakt rond de Wajong. Hierdoor hebben mogelijk duizenden jonggehandicapten onterecht wel of geen uitkering gekregen. Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag en AD.

De minister en het UWV weten van de fouten. Uit een interne steekproef van een paar maanden geleden blijkt namelijk dat maar 58 procent van alle onderzochte beoordelingen klopt. 1 op de 10 gevallen is zeker verkeerd. Van de rest van de beoordelingen is het onduidelijk, die kunnen dus ook onjuist zijn.

Jongeren wanhopig en bang

Dat terwijl een onterechte afkeuring - of toewijzing - grote gevolgen kan hebben voor de vaak kwetsbare aanvragers. Eerder dit jaar melden tientallen mensen zich bij EenVandaag met verhalen over de procedures rondom de afwijzing van hun Wajong-aanvraag. Ze voelen zich niet serieus genomen door het UWV en velen zijn wanhopig en bang. Het gaat om ouders, maar ook om jongeren zelf.

Er zitten veel overeenkomsten in hun ervaringen. De ziekte wordt niet serieus genomen, sommigen hebben zelfs te horen gekregen dat ze klachten verzinnen. Medische dossiers en gegevens worden genegeerd en er worden fouten gemaakt bij beoordelingen en berekeningen. Bij al deze voorbeelden leidt dit tot een afwijzing, soms gevolgd door een jarenlange juridische strijd.

'Kommer en kwel'

De binnengekomen meldingen staan niet op zichzelf, blijkt uit informatie die in handen is van EenVandaag en AD. Zowel uit onderzoeken en rapporten als uit ervaringen van (oud-)medewerkers van het UWV blijkt dat er veel mis gaat met de Wajong. Zo noemde de interne controleafdeling van de uitvoeringsorganisatie de bevindingen in een aantal regio's eerder dit jaar 'kommer en kwel', vertelt een medewerker.

Het kunnen zeer ingrijpende fouten zijn, want in de Wajong wordt beoordeeld of een persoon de rest van zijn of haar leven wel of niet kan werken. "Ik word daar wel een beetje wanhopig van", zegt GroenLinks-PvdA-Kamerlid Mariëtte Patijn als reactie op ons onderzoek naar de misstanden. "Het is eigenlijk heel kwalijk. Omdat je, als er fouten zijn - en de mensen ervaren dat ook - je de gevolgen daarvan aan den lijve ervaart."

Indicaties voor meer fouten?

Minister Eddy Van Hijum van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft de afgelopen maanden zeker tot drie keer toe herhaald dat 'hij geen indicaties heeft' dat de fouten zoals bij de WIA zich ook op die schaal ook voor hebben gedaan bij de Wajong, de Ziektewet en werkloosheidsuitkeringen (WW).

"Maar volgens mij zijn daar genoeg aanwijzingen voor te vinden", trekt Michiel Slot de inschatting van de minister in twijfel. Hij is voormalig UWV-medewerker en is tegenwoordig als jurist gespecialiseerd in beroepszaken tegen het UWV. Er is volgens hem nog wel te weinig informatie en goed onderzoek, maar wat er wel bekend is, is volgens hem ernstig: "Wat ze nu bekeken hebben is heel beperkt, maar geeft al heel veel afwijkingen."

Al jaren geleden signalen

Als het om de Wajong gaat, zijn er dus wel degelijk signalen dat het niet goed gaat. Al uit interne onderzoeksrapporten vlak na aanscherping van de wet in 2015 bleek dat er veel fout gaat. Zo staat in een rapport uit 2017: "Bij de helft van de onderzochte dossiers bleken de tekortkomingen zodanig dat er een gerede kans bestond op een onjuiste uitkomst ten aanzien van recht, duur en hoogte van de toegekende Wajong-uitkering."

En in 2019 meldde Trouw al over de vele fouten bij de goedkeuring of afwijzing van Wajong-aanvragen. Dat nieuws leverde toen veel commotie op, want de alarmerende interne rapporten werden niet actief naar buiten gebracht door het UWV, maar werden pas bekend toen Trouw een beroep deed op de toenmalige Wet openbaarheid van bestuur (Wob).

Niet gedeeld met Kamer

Die zwijgzaamheid door de uitkeringsinstantie herhaalt zich en het lijkt er niet op dat de problemen in de tussentijd zijn opgelost door het UWV. Opmerkelijk genoeg hebben verschillende verantwoordelijke ministers tussen 2019 en 2023 geen Wajong-kwaliteitsonderzoeken, die gaan over de kwaliteit van de beoordelingen, meer gedeeld met de Tweede Kamer.

Dat blijkt uit antwoorden van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid op vragen die EenVandaag en AD hierover hebben gesteld. Wel is er volgens het ministerie informatie over de achterstanden verstrekt aan het parlement.

Minstens 1 op 10 onjuist

De beperkte informatievoorziening over de kwaliteit van de Wajong-beoordelingen duurt tot een maand geleden. In een UWV-onderzoek over de eerste helft van 2024 komt een vergelijkbaar beeld naar boven als uit de rapporten van vlak na aanscherping van de wet in 2015.

Controleurs constateren in dit nieuwe onderzoek dat in een steekproef met 110 dossiers dat in iets meer dan de helft van de gevallen zeker de juiste beslissing is genomen. In 1 op de 10 gevallen is de beoordeling sowieso onjuist, bij de rest van de dossiers is het onduidelijk.

UWV erkent fouten

Het UWV erkent dat er 'met enige regelmaat fouten worden gemaakt', zo staat in het stuk. Deze fouten kunnen ertoe leiden dat kwetsbare jongeren een uitkering mislopen of ze krijgen die juist onterecht. Ook kan het gevolgen hebben voor de hoogte en/of de duur van de uitkering.

Een UWV-medewerker die dossiers controleerde voor de steekproef zegt dat de eindconclusies van het rapport 'nooit met hem zijn gedeeld'. "Met dit soort percentages zouden in de organisatie alle alarmbellen af moeten gaan. Ik heb inhoudelijk genoeg dingen gezien waarvan ik denk: dat deugt niet. Zeker bij mensen die op latere leeftijd een Wajong-uitkering aanvragen zag ik dingen die gewoon niet kunnen kloppen."

'Weinig zelfreflectie'

"Het is gewoon bijna niet meer uit te leggen welk doel de regels hebben. Wij zijn vergeten dat het hier gaat om mensen", benadrukt jurist en oud-UWV-medewerker Slot. "Tussen verschillende kantoren en artsen zit een wereld van verschil. Het is soms totale willekeur." Hij betwijfelt of de rapporten wel het volledige beeld geven. "Ik denk dat we gaan schrikken van wat we tegenkomen. Er zijn al genoeg rode vlaggen, maar er wordt nog zo lang mogelijk een rookgordijn opgehouden."

Slot heeft naar eigen zeggen 2 jaar lang met onder meer de UWV-directie gekeken hoe het beter kon, maar dat heeft volgens hem niets opgeleverd. "Het is doodgebloed en er is niks uitgekomen. Dus ook de zelfreflectie van het UWV vind ik wel een dingetje. Ze mogen best veel kritischer zijn op zichzelf."

Alarmerend rapport in voetnoot

Minister Van Hijum kent dit nieuwe rapport en deze cijfers over de Wajong ook. Toch schrijft hij op 23 oktober in een uitgebreide Kamerbrief niets over de uitkomsten van het onderzoek naar de kwaliteit van de Wajong-beoordelingen. Hij verwijst alleen in een voetnoot naar het rapport waar de Kamerleden deze informatie zelf kunnen vinden.

Tegelijk vertellen bronnen binnen het UWV aan EenVandaag en AD dat in de bestuurskamer van de uitvoeringsorganisatie iedereen al weet dat er veel meer gerepareerd moet worden dan alleen de inmiddels bekende fouten bij de WIA-uitkering. Ook bij de Wajong, de Ziektewet en de WW zijn mensen gedupeerd, en Van Hijum is hierover bijgepraat. Een woordvoerder van de minister laat weten dat in de Kamerbrief vooral de focus op kwantiteit lag en dat in de brief gesteld wordt dat nader onderzoek nodig is.

'Zorgwekkend dat we niets weten'

"Als wij het rapport achter iedere voetnoot moeten gaan lezen, zonder dat we getriggerd zijn en dus even uitgelegd hebben wat er zo belangrijk aan is, dan wordt het wel ingewikkeld", reageert Kamerlid Patijn van GroenLinks-PvdA. "Nou ja, het is eigenlijk wel onfatsoenlijk om het niet te vermelden. Want het gaat hier echt om veel mensen, en zeker mensen die ook nog eens heel erg kwetsbaar zijn."

Ze verwacht ook niet dat het tussen 2019 en 2023 ineens wél goed is gegaan. "Ik durf het niet zomaar te zeggen, maar het lijkt wel voor de hand liggend dat in die tussenliggende periode het percentage van dingen die misgingen niet heel erg veranderd zal zijn. In ieder geval is het zorgwekkend dat we het niet weten. En we willen het dus wel echt boven water krijgen."

Extern onderzoek naar problemen

Het zou Patijn niet verbazen als de fouten die worden gemaakt bij Wajong-aanvragen vergelijkbaar zijn met de eerder bekend geworden problemen rond de WIA-uitkeringen. Ze wil daarom dat minister Van Hijum de Wajong-uitkeringen ook meeneemt in het externe onderzoek dat hij heeft aangekondigd naar de problemen bij het UWV.

"Dan willen we met de minister in debat gaan over hoe dit opgelost gaat worden", zegt het Kamerlid. "Dat is belangrijk en het allerbelangrijkste dat er zo snel mogelijk goed herstel komt voor de mensen die hierdoor geraakt zijn."

Minister komt met nieuwe brief

Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid laat tot slot weten dat er op dit moment samen met UWV wordt bekeken en onderzocht welke informatie en documenten het UWV zelf bezit over de kwaliteit van Wajong-beoordelingen en op welke manier dit gedeeld is met het ministerie.

Mogelijk wordt daar later deze week al meer over bekend in een brief die minister Van Hijum aan de Kamer wil sturen. Hij zal daarin een oplossing moeten schetsen voor de grote problemen bij het UWV en duidelijkheid moeten geven over een eventuele hersteloperatie voor de fouten bij tienduizenden WIA-uitkeringen.

Bijna 20.000 Oekraïense kinderen zijn sinds de invasie door de Russen ontvoerd. President Zelensky wil geen vredesakkoord voordat alle gedeporteerde burgers teruggekeerd zijn, terwijl Rusland ontkent. "Ze beroven ons van onze toekomst."

Twee van deze kinderen zijn Veronika en Sasha. Hun verhaal wordt verteld in de documentaire 'After The Rain: Putin's Stolen Children Come Home' van de Brits-Oekraïense regisseur Sarah McCarthy. "Sasha werd als kleuter bij een Russische controlepost van haar vader gescheiden", vertelt McCarthy.

Ontvoerd op zomerkamp

"Haar vader kwam in een detentiekamp terecht en Sasha belandde met haar broertjes en zusjes in een tehuis in Moskou. Na zijn vrijlating moest haar vader zelf uitzoeken waar zijn kinderen waren. Ook Veronika, de dochter van een Oekraïense soldaat, werd gedeporteerd."

''Ze namen ons mee naar een soort kamp in Rusland. De politie pakte onze telefoons af. Ik huilde constant, omdat ik bang was dat ik mijn familie nooit meer zou zien'', vertelt Veronika in de film. McCarthy, die zelf een Oekraïense moeder heeft, reist met haar documentaire nu de wereld rond om zoveel mogelijk mensen te laten zien wat er gebeurt. "Dit is de keiharde realiteit voor duizenden Oekraïense gezinnen."

Nieuwe identiteit

Inmiddels zijn er 1.247 kinderen teruggehaald, vertelt Darya Gerasymchuk. Zij is kinderrechtencommissaris en adviseur van president Zelensky. "Maar van heel veel kinderen weten we nog niet waar ze zijn. Ze zijn ondergebracht bij Russische pleeggezinnen en hebben een nieuwe naam en identiteit gekregen.''

Het is heel moeilijk om te achterhalen waar de kinderen zich bevinden. ''Vaak begint het met een tip van een ouder, of beelden op Russische televisie waarin kinderen te zien zijn bij adopties of heropvoedingsprogramma's'', zegt Gerasymchuk. ''Ook Amerikaanse satellietbeelden hielpen bij het opsporen van kinderen. Maar de financiering van dat programma is inmiddels stopgezet door de Trump-regering."

Rusland ontkent

Zodra duidelijk is waar een kind zich bevindt, wordt er door de organisatie Save Ukraine contact opgenomen met de familie. Deze organisatie is opgericht door Mykola Kuleba, voormalig kinderombudsman van Oekraïne, en werkt om de kinderen terug te halen.

Meestal gaat er dan een moeder of oma met een medewerker op pad naar Rusland of bezet gebied, via veilige routes zoals Polen, Wit-Rusland of Turkije. Met juridische stappen, onderhandelingen of persoonlijke contacten wordt dan geprobeerd om het kind vrij te krijgen.

'Genocide op ons volk'

En dat is niet eenvoudig, vervolgt Gerasymchuck. "Want Rusland erkent zelden dat er sprake is van ontvoering en werkt vrijwel nooit actief mee aan terugkeer. Het belangrijkste doel van de ontvoering van Oekraïense kinderen door de Russen is de genocide op het Oekraïense volk. Door het Oekraïense volk kinderen te ontnemen, proberen de Russen ons van onze toekomst te beroven."

Voor Sasha en Veronika liep het goed af. Sasha woont nu in Letland, en Veronika is terug in Kyiv. Ze hebben inmiddels beiden getuigd bij het Internationaal Strafhof. Maar veel kinderen komen getraumatiseerd terug en zijn geïndoctrineerd door Russische propaganda. Duizenden kinderen zijn nog altijd vermist.

Voorwaarde voor vrede

De vredesonderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne verlopen moeizaam. Voor Oekraïne is de terugkeer van alle gedeporteerde burgers, met als prioriteit de ontvoerde kinderen, een belangrijke voorwaarde voor een akkoord. President Zelensky is stellig: alle kinderen moeten terug zijn voordat er serieus over vrede kan worden gepraat.

Het onderwerp stond bovenaan de Oekraïense agenda tijdens de besprekingen in Saoedi-Arabië eind vorige maand. Volgens de Amerikanen gold de terugkeer van de kinderen als een eerste stap om vertrouwen op te bouwen tussen de partijen, maar ook dat lijkt nog ver weg.

Meer steun nodig

Darya Gerasymchuk hoopt dat de aanklacht van het Internationaal Strafhof in het vredesproces een verschil kan maken. "De arrestatiebevelen tegen president Poetin en zijn commissaris voor de kinderrechten Maria Lvova-Belova waren historisch", zegt ze.

"Ze erkenden niet alleen het oorlogsmisdrijf van kinderontvoering, maar ook het bredere patroon van genocide: het systematisch overbrengen van Oekraïense kinderen naar Russische gezinnen.''

Juridische druk

''Hopelijk zet dit juridische druk op Rusland en helpt het ons om meer kinderen terug te krijgen. De wereld ziet nu zwart-op-wit wat wij al lang weten: wat Rusland 'redding' noemt, is in werkelijkheid gedwongen deportatie'', zegt Gerasymchuk.

Ze is ook blij met de internationale coalitie Bring Kids Back UA, een gezamenlijk initiatief van Oekraïne en Canada, waar inmiddels 41 landen aan deelnemen. "Maar we hebben meer steun nodig. Alleen met internationale druk en sancties krijgen we beweging. De terugkeer van deze kinderen is voor ons essentieel", benadrukt ze. "Zolang zij niet thuis zijn, is vrede onmogelijk."