Hele systemen worden platgelegd door gijzelingssoftware en online fraude neemt toe: cybercrime is een ingewikkelde en oprukkende vorm van criminaliteit. Hoe wapenen we ons hiertegen? Vooral de mens zelf is een zwakke schakel, blijkt uit nieuw onderzoek.

Rutger Leukfeldt is lector aan de Haagse Hogeschool en senior onderzoeker bij NSCR, en onderzocht samen met zijn team hoe veilig mensen zich gedragen in een online omgeving. De respondenten gaven aan van zichzelf te denken dat ze meestal veilig handelden. Leukfeldt onderzocht of dit ook écht zo was. "We zien dat er een heel groot verschil is tussen wat mensen denken dat ze online doen en wat ze daadwerkelijk doen", vertelt hij.

Zwakke wachtwoorden

Met een wachtwoord dat niet zo sterk is ben je als internetgebruiker al snel kwetsbaar. "60 procent van de mensen gebruikt zwakke wachtwoorden", vertelt Leukfeldt. "En zelfs met de meest strenge criteria is nog steeds 40 procent van die wachtwoorden zeer zwak. Het gaat dan om bijvoorbeeld wachtwoorden van vier letters. Ook verontrustend is dat 40 procent klikt op een pop-up om iets te downloaden, zonder dat duidelijk is of het veilig is of niet."

De onderzoeker vindt dat zorgwekkend. Onlangs lag de Universiteit van Maastricht een week plat. "Die hebben echt wel een gedegen beveiligingssysteem. Maar als een medewerker of een student op een verkeerd linkje klikt, kan zomaar fatale ransomware binnenkomen." Dat kan dan betekenen dat de software die onbedoeld wordt binnengehaald het hele systeem blokkeert en pas ontsluit na betaling van losgeld.

De zwakste schakel is de mens

Uit het onderzoek onder 2500 personen blijkt dat ongeveer 20 procent bereid is persoonlijke gegevens te verstrekken, zoals adres, mail, maar ook bankgegevens. "Ook dat gegeven vind ik verontrustend."

Als bedrijf zorg je er tegenwoordig voor dat je IT-systeem beveiligd is, en de meeste mensen hebben thuis een firewall die moet beschermen tegen virussen. "Maar de mens zelf blijft de zwakste schakel", zegt Rutger Leukfeldt. "Je kunt je systemen wel op orde hebben. Maar hoe kun je ervoor zorgen dat we ons veiliger gaan gedragen? Dát is de grootste uitdaging."

Bewustwording

Minister Grapperhaus van Veiligheid & Justitie vindt dat het recente onderzoek nog maar eens het belang bevestigt van overheidscampagnes als Alert Online. "We werken met gerichte campagnes die mensen meer bewust moeten maken over hun online gedrag." Zijn tips: "Gebruik verschillende wachtwoorden, klik niet zomaar op een link als je niet weet wat het is, download niet zomaar iets. Dubbelcheck altijd waar iets vandaan komt."

Volgens Leukfeldt kan bewustwording en kennis ook averechts werken. Want een opvallende uitkomst uit het onderzoek is dat mensen die beschikken over veel kennis en zich goed bewust zijn van de online risico's, zich online juist onveiliger gedragen. "Zij hebben zwakkere wachtwoorden en downloaden vaker uit onbetrouwbare bron." Hoe dit komt is niet duidelijk. Maar de onderzoeker heeft wel een vermoeden: "Mensen denken wellicht dat ze de risico's begrijpen en dus aankunnen."

'De aanvallen zullen toenemen'

Bijkomend probleem is dat de cybercriminelen steeds slimmer worden. Op steeds vernuftigere wijze penetreren ze onze systemen, proberen ze mensen te verleiden ergens op te klikken. Dat is ook minister Grapperhaus niet ontgaan. "Daar moet je echt rekening mee houden, dat kan iedereen gebeuren, dus wees er altijd alert op."

Het gaat allang niet meer om een slecht geschreven mail uit een ver Afrikaans land. De mails zijn niet meer van echt te onderscheiden, de afzender lijkt echt of het virus zit ergens in verborgen zonder je het doorhebt. Je drukt op een knopje om de voorwaarden te accepteren of je klikt op een bestandje dat een vriend je doorstuurt en later blijkt het iemand anders te zijn. Leukfeldt: "Er is heel veel geld mee te verdienen en de aanvallen zullen toenemen. We moeten ons wapenen."

'Laat niet mensen maar de techniek meer kiezen'

Maar het onderzoek laat nog maar eens zien hoe lastig het is om het toenemende cyberprobleem aan te pakken. Want bewustwording alleen is niet de oplossing, zegt Leukfeldt. "Het is een heel complex probleem, we weten nog te weinig waarom mensen onveilig handelen. Dat moet beter worden onderzocht."

En we moeten naar een beleid dat mensen deels worden ontlast, zodat ze niet zelf al die keuzes moeten maken, zegt de onderzoeker. "De security moet meer worden ingebakken in de techniek zelf, daar ligt een rol voor de industrie. Nu worden allerlei producten ontwikkeld die we online aansturen, zoals de thermostaat. Veiligheid komt dan pas op het einde aan de beurt. Misschien moet de industrie zelf eerst beginnen met 'online' beveiliging van producten."

Het wereldnieuws gaat razendsnel. Dagelijks zijn er nieuwe ontwikkelingen over Oekraïne, Rusland, de Verenigde Staten en Europa. Van de ruzie in het Witte Huis tot het stoppen van de Amerikaanse steun aan Oekraïne. We beantwoorden jullie vragen hierover.

Jullie vragen legden we voor aan Amerika-verslaggever Tom van 't Einde en aan defensie-expert Dick Zandee van Instituut Clingendael.

1. Waarvoor heeft Europa de Amerikanen eigenlijk nodig?

"We zijn voor onze veiligheid volkomen afhankelijk van de Amerikanen", begint Amerika-verslaggever Van 't Einde. "Wij hebben zelf niet de militaire macht om Rusland van ons af te houden. Als Europa dus een vuist wil maken, hebben we de Verenigde Staten echt nodig."

"De Amerikanen hebben een aantal middelen en capaciteiten die wij in Europa niet hebben", legt defensie-expert Zandee uit. "Het belangrijkste: zij zijn een grote nucleaire macht, met een zeer groot arsenaal aan kernwapens. Daarnaast leveren de Amerikanen een grote bijdrage aan de NAVO met alles wat ze in de ruimte hebben: vliegtuigen, satellieten, verdedigingssystemen tegen inkomende raketten", somt hij op.

"Het is stiekem natuurlijk heel raar dat we 80 jaar afhankelijk zijn geweest van de Amerikanen", zegt Van 't Einde. "Maar Europa vond het prima, want we hadden gewoon een hartstikke goede relatie. Zoals een huwelijk, waarin natuurlijk weleens wat gebeurde, maar waar we uiteindelijk altijd samen uitkwamen. Nu zijn we verwikkeld in een soort echtscheiding, wat Europa maar moeilijk wil beseffen."

2. Kan Europa niet meer Amerikaanse wapens kopen en die aan Oekraïne geven, of is het verstandiger niets meer van hen te kopen?

"Naarmate Trump feller anti-Europese geluiden uit, zijn er mensen die vanuit een soort emotionele reactie zeggen: 'Dan hoeven we jullie materieel ook niet meer'", merkt Zandee. "Maar of dat verstandig is? Eigenlijk niet, vanuit de behoeftes die we hebben, maar ook om de band met de Verenigde Staten te kunnen behouden."

"Trump ziet graag dat Europa Amerikaans materieel koopt. In Europa zijn er wel enkele landen, zoals Frankrijk, die liever zien dat wij Europees materieel aan Oekraïne leveren. Maar het is ook zo: als wij Amerikaanse wapens willen kopen, en we kunnen Trump die vraag bieden, dan is dat nou juist het 'ticket' wat we hebben in de relatie met hem", legt de defensie-expert uit

3. Waarom is er in Europa geen eenheid?

Dat heeft ermee te maken dat Europa een lappendeken van landen is, verklaart Zandee. "Puur feitelijk zijn er 1,7 miljoen militairen in Europa - Turkije met een groot aantal soldaten meegerekend - maar die zijn allemaal verdeeld over nationale strijdkrachten. We hebben niet zoals de Verenigde Staten één leger, met één taal, één commando en één uitrusting. Terwijl dat natuurlijk veel effectiever is."

Bovendien zijn er verschillen tussen al deze legers, vertelt Van 't Einde: "Er zijn te veel verschillende wapensystemen, waardoor we op dit moment niet de mogelijkheid hebben om onszelf effectief te verdedigen tegen een invasie vanuit Rusland. Daarbij mist coördinatie. Voordat Europa een eigen leger heeft opgebouwd met dezelfde wapensystemen en een goede coördinatie, zijn we misschien wel 10 tot 20 jaar verder."

"Ook heb je voor grote beslissingen als het opzetten van één Europees leger een akkoord nodig van alle lidstaten", gaat hij verder. "Hongarije is meer Russisch-gezind en denkt hier heel anders over dan bijvoorbeeld Nederland. Maar de EU kan zo'n beslissing niet nemen zonder dat Hongarije aan boord is. Dat is op dit moment een grote uitdaging. Unanimiteit vormt een groot probleem en verzwakt Europa ook."

Zandee ziet dat toch anders. "Over de eenheid van Europa binnen de NAVO maak ik me niet zo'n zorgen", zegt de defensie-expert. "Het echte probleem zit 'm in de transatlantische relatie tussen de Verenigde Staten en de Europese NAVO-landen."

Bron: EenVandaag

4. Wat als Amerika uit de NAVO stapt?

"Zonder de Verenigde Staten bestaat de NAVO niet meer", zegt Van 't Einde stellig. "Natuurlijk kunnen we zonder Amerika nog gezellig met elkaar verder gaan met de goedbedoelende landen die dezelfde waarden hebben, maar de afschrikwekkende werking van de NAVO is dan weg. De tanden zijn we kwijt."

Dat kan volgens hem grote gevolgen hebben. "Op dit moment heeft Rusland niet de mogelijkheid om meteen door te stoten en heel Europa in te nemen. Maar stel dat ze over een paar jaar wel weer alle voorraden hebben aangevuld, dan zijn we heel erg kwetsbaar als Europa."

Toch vindt Zandee dat we de Europese tak van de NAVO niet moeten onderschatten. "Die loopt nu van de Noordkaap in Finland tot aan de Turks-Syrische grens, dat is niet niks", benadrukt hij. "Als Amerika uit de NAVO zou stappen, houden we nog steeds de commandostructuren, de ervaringen en de doelstellingen voor standaardisatie." De uitdagingen zitten volgens hem dus vooral in het opvangen van het gat dat de Amerikanen achterlaten, zowel op het gebied van mankracht als investeringen.

Bron: EenVandaag

5. Waar is Canada? Dat is toch ook onze transatlantische bondgenoot, maar je hoort er zo weinig over?

Canada is volgens Van 't Einde nog steeds een heel belangrijke bondgenoot. "Premier Justin Trudeau staat vierkant achter de NAVO en Europa, die heeft ons nog geen minuut in de steek gelaten", weet de Amerika-verslaggever. "Het land sluit zich nu ook veel meer aan bij de Europese NAVO-landen, omdat die dezelfde democratische waarden blijven delen en tegelijkertijd omdat de verhoudingen met de Verenigde Staten zijn verslechterd met de invoerheffingen."

"Maar Canada is een mug vergeleken met de Verenigde Staten als je kijkt naar de grootte van hun leger", gaat hij verder. "Het aantal militairen is misschien vergelijkbaar met sommige andere Europese NAVO-landen, maar dat is dus lang niet zo hoog als de Verenigde Staten. Ook Canada kan het gat wat Amerika dreigt achter te laten dus niet vullen."

"Bovendien staat Trudeau ook niet echt op goede voet met Trump", voegt hij daaraan toe. "Terwijl je eigenlijk in Canada iemand nodig zou moeten hebben die ook het oor van Trump heeft, en die ons op die manier dichter bij de Amerikaanse president kan brengen."

6. Waar blijft de VN als het gaat om de escalatie van het conflict tussen Oekraïne en VS?

Zandee antwoordt duidelijk: "Die komt niet. Omdat we in een structuur zitten van de VN-Veiligheidsraad zoals die na de Tweede Wereldoorlog is opgericht. Die bepaalt dat de Veiligheidsraad nooit iets kan besluiten zonder dat alle vijf de permanente leden het eens zijn." Dat zijn de Verenigde Staten, Rusland, China, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk.

"Je kunt alleen iets van de Verenigde Naties verwachten in het scenario van een staakt-het-vuren", denkt de defensie-expert. "Misschien dat de Russische president Vladimir Poetin wel akkoord gaat met wat blauwhelmen." Maar Zandee betwijfelt of een vredesmacht onder VN-vlag uiteindelijk een vruchtbare oplossing zal zijn.

7. Wat willen de VS onder Trump met Rusland, en misschien ook met China?

"De werkelijkheid is dat niemand weet wat Trump precies wil. Zouden we het maar weten", zegt Van 't Einde. "Normaal legt iemand tijdens onderhandelingen z'n kaarten op tafel. Maar nu doet Trump dat niet en dus blijft iedereen maar gissen. Dat maakt het natuurlijk voor de Oekraïense president Volodymyr Zelensky en voor Europa heel moeilijk. Wat moeten we hem geven voordat hij tevreden is?"

"In het slechtste scenario wil Trump Oekraïne weggeven om de banden met Rusland aan te halen, zodat hij met Poetin een front kan vormen tegen China", vervolgt hij. "Een andere theorie is dat Trump gewoon de wereld wil verdelen in drie grote machtsblokken: de Verenigde Staten, Rusland en China. En West-Europa is in dat geval dan wel een bondgenoot van Amerika, maar Oost-Europa mag bij Rusland horen. Maar we weten het niet, het kan alle kanten op."

8. Wat vinden Amerikanen zelf van Trump?

"Democraten vinden het heel erg wat er nu gebeurt", zegt Van 't Einde. "Maar de meeste Republikeinen vinden het goed dat Trump zo duidelijk voor Amerika kiest en niet over zich heen laat lopen. Eindelijk weer een president die kracht uitstraalt en doet wat 'ie heeft beloofd: America First, vinden zij."

"Sterker nog: zelfs mensen binnen de Republikeinse partij die eerst nog kritisch op Trump waren, en bijvoorbeeld opkwamen voor steun aan Oekraïne, staan nu aan de kant van Trump", ziet de Amerika-verslaggever. "Dat zal ook wel vanuit een soort opportunisme zijn, omdat ze niet hun positie willen kwijtraken."

Voorlopig zal Trump zijn plannen vrij gemakkelijk kunnen presenteren zonder dat hij er echt minder populair door wordt, denkt hij. "Omdat de gemiddelde Amerikaan op de korte termijn weinig negatieve gevolgen zal ervaren. Op de lange termijn echter, als Europa afstand neemt van de Verenigde Staten en een eigen defensie-industrie optuigt, dan gaat dat Amerikaanse bedrijven veel geld en banen kosten. Maar dat merken ze pas over 10 of 15 jaar."

9. Wat zouden Trump en Musk allemaal kunnen uitschakelen bij ons in West-Europa?

"Sowieso zou Elon Musk zijn Starlink-systeem, voor internet via satellieten, kunnen uitschakelen. Oekraïne is daar afhankelijk van", vertelt Van 't Einde. "In West-Europa zijn we daar nu niet van afhankelijk af, maar we hebben ook nog geen Europese 'Starlink'." De Europese Unie werkt wel aan een eigen satellietnetwerk, maar daarvan staat de ingebruikname pas gepland voor 2030.

"De angst die mensen natuurlijk vooral hebben, is dat Amerikanen ons opeens in ons uppie achterlaten", zegt Zandee. "Maar veel waarschijnlijker is dat ze beperkt troepen zullen terugtrekken uit Europa. En dat er een soort onderhandelingsspel ontstaat, waarin wij daar weer op moeten reageren."

"Ik denk ook dat er vanuit de Amerikaanse strijdkrachten op enig moment tegenstand zal komen mocht Trump de defensie-samenwerking met Europa stopzetten", gaat de expert verder. "Hij heeft natuurlijk marionetten, maar zal toch op de hoogte worden gesteld dat dit zijn eigen belangen schaadt. Om maar iets te noemen: geen Amerikaanse aanwezigheid in Europa betekent ook dat de Amerikanen niet meer in Rusland kunnen kijken. Ze zouden dus veel inlichtingen kwijtraken."

10. Kan er een Europees leger komen of zijn we daarvoor te verdeeld?

"Voor de toekomst is het heel belangrijk dat we een eigen Europees defensieleger optuigen, zodat we onze eigen boontjes kunnen doppen", vindt Van 't Einde. "Dat we kunnen garanderen dat op de lange termijn bijvoorbeeld een afgesproken aantal eigen geproduceerde tanks zal worden afgenomen."

Hij denkt ook dat zoiets mogelijk is. "We hebben het eerder gedaan: in de jaren 60 en 70 waren Boeing en andere Amerikaanse vliegtuigbouwers oppermachtig. Er was geen Europees alternatief. Dat vonden we niet wenselijk, en toen is vanuit een samenwerking met meerdere Europese landen Airbus opgericht. Inmiddels is dat de grootste vliegtuigbouwer ter wereld. Ik denk dat we dit trucje opnieuw kunnen uitvoeren."

Bovendien heeft Europa volgens hem nu een wake-upcall gehad. "In een week tijd is er veel verschoven. 3 weken geleden hadden we in Europa nooit de handen op elkaar gekregen voor een grote investering in een eigen defensie-industrie. Maar door alles wat er gebeurd is, is heel Europa er opeens van doordrongen dat er echt iets moet gebeuren. En wordt er serieus gesproken over een Europees leger."

Zandee ziet een Europees leger toch niet zo snel werken. "Misschien dat het op commandoniveau wel zou werken, maar ook 'Jan Soldaat' moet met elkaar kunnen spreken. En dat werkt niet op grote Europese schaal met zoveel taalverschillen. Een ander punt: er moet voor zo'n leger één bevelvoering zijn, en die is er niet. We hebben wel structuren, maar die zijn beperkt tot de EU, en daar zitten bijvoorbeeld de Britten, Noren en Turken niet in. Er is ook geen politieke wil om tot een federaal Europa over te gaan. Dus de hele politieke structuur ontbreekt om dit militair mogelijk te maken."