Waarom werkt de regenboogvlag bij sommigen als een rode lap op een stier? 'Iemand begint en de rest gaat daarin mee'

Opnieuw zijn regenboogvlaggen het doelwit geworden van vernielingen, waaronder in Helmond, Eindhoven en Utrecht. Waarom werkt die vlag bij sommigen als een rode lap op een stier? "Dat het symbool zo bekend is geworden, zorgt voor een tegenreactie."

Dat zegt onderzoeker Hanneke Felten van kennisinstituut voor sociale vraagstukken Movisie. Volgens haar helpt het niet dat complottheorieën en desinformatie die anti-lhbti+-sentimenten bevatten in Nederland voet aan de grond lijken te krijgen.

Vlag verbrand

Jesse en zijn partner Deniz hadden vanwege de Pride-maand een regenboogvlag opgehangen aan hun gevel in Helmond. Maar toen ze dit weekend thuiskwamen, zagen ze dat de vlag er niet meer was. "Inclusief de vlaggenmast en houder waar die in zat", zeggen ze.

Wat ermee was gebeurd? Volgens een buurvrouw bleek hun vlag verbrand. "Je probeert altijd heel naïef te zijn door te denken dat zoiets niet bij mij in de buurt gebeurt: 'Dat zal mij vast niet overkomen'. Maar er is toch altijd wel ergens een angst." Ook in Utrecht was het afgelopen week raak. Daar werd een huis waar een regenboogvlag aan de gevel hing bekogeld met eieren.

Invloed van complottheorieën

Regenboogvlaggen die van gevels worden gerukt, vernield of in de fik worden gestoken, het lijkt een nieuw fenomeen, ziet onderzoeker Hanneke Felten. "We stonden, en staan nog altijd, hoog in de ranglijsten van lhbti-acceptatie. Maar dit soort regenboogacties lijkt uit de Verenigde Staten overgewaaid."

Ze doelt op de complottheorieën uit dat land, die tijdens de coronacrisis meer aandacht kregen in Nederland. "Dat is een zorgelijke ontwikkeling. Veel complotten zijn antisemitisch, of richten zich op moslims. Het lijkt erop dat dit soort complottheorieën ook anti-lhbti-sentimenten krijgen."

Broodjeaapverhaal

De groep die het daarbij het meest moet ontgelden zijn niet de homoseksuele mannen of lesbische vrouwen. "Het gaat in het bijzonder om transgender personen. Daarover gaat veel desinformatie rond. Zo hoor je vaak het verhaal dat mannen hun geslacht laten wijzigen om daarmee toegang te krijgen tot wc's en kleedkamers van vrouwen. Het broodjeaapverhaal wordt de wereld in geholpen dat de transgenderbeweging gericht is op seksueel geweld naar vrouwen."

Kolder, noemt Hanneke Felten het. "Het is een zot verhaal, niet serieus te nemen. Onderzoek naar seksueel geweld bij trans vrouwen laat zien dat juist zij vaak slachtoffer zijn. En dus niet de dader. Toch krijgt dit verhaal veel voet aan de grond in Europa. Zo is het al eens serieus besproken in het Engelse parlement."

'Regenboog roept tegenreactie op'

Het zijn dit soort ontwikkelingen die anti-regenboogacties veroorzaken, vermoedt Felten. Angst speelt daarbij een rol. "Die angst wordt gevoed door complottheorieën en de desinformatie die daarbij verspreid wordt."

Ook ziet de onderzoeker dat de regenboog algemeen bekend is geworden als symbool voor gelijkheid en diversiteit. "Er zijn zebrapaden en bankjes in regenboogkleuren, gemeenten hangen de regenboogvlag vaker uit. Dat is natuurlijk een positieve ontwikkeling, die laat zien dat er veel acceptatie is in Nederland. Maar dat roept bij sommige mensen dus blijkbaar een tegenreactie op."

Parallellen met voetbalsupporters

Of er vaker sprake is van gerichte acties op de regenboog als symbool voor de lhbti+-gemeenschap, weet Felten niet zeker. Het aantal regenboogvernielingen wordt niet bijgehouden. Ook is er nog niet eerder onderzoek gedaan naar de beweegredenen van mensen die het op de vlaggen hebben gemunt, zegt de onderzoeker.

Wel blijkt dat bij geweldsincidenten tegen lhbti+'ers het lang niet altijd zo is dat de daders ook daadwerkelijk tegen die gemeenschap zijn. "Geweld hangt af van context en de sociale normen die heersen. Dat zie je bijvoorbeeld bij voetbalsupporters. Die kunnen bij wijze van spreken in het weekend in een stadion de meest verschrikkelijke leuzen roepen ten aanzien van homo's, maar er de maandag op kantoor gezellig een bakje koffie mee drinken."

Stoerdoenerij en bewijsdrang

Anti-homogeweld gebeurt binnen een bepaalde context waarbij groepsgevoel een grote rol speelt. "Iemand begint en de rest gaat daarin mee. Het zijn vaak jonge mannen, die op een bepaalde leeftijd zijn dat stoerdoenerij en bewijsdrang naar elkaar toe een grote rol speelt."

"Vaak zijn ze onder invloed en dat wordt dat gevoel van 'kijk eens hoe cool en stoer wij met elkaar zijn' verder versterkt. Er wordt een overdreven stereotype beeld van mannelijkheid hooggehouden en dan is de regenboogvlag een makkelijk doelwit", zegt Felten.

'Ze zien hoe het ons raakt'

In Helmond kwam er een tegenreactie van buurtbewoners na de vernielingen bij het huis van Jesse en Deniz. Meerdere omwonenden plaatsten uit solidariteit met hun buren een regenboogvlag aan de gevel. "Dat is dan misschien het positieve van dit verhaal", zegt Jesse.

"Wij hangen de vlag vanuit onszelf op, maar dit zijn buurtbewoners die het voor ons doen. Het gaat niet om hen, maar ze zien hoe het ons raakt en ze gaan hiermee naast ons staan. Dat is heel belangrijk."

Belang van solidariteit uiten

Felten ziet het belang van dit soort solidariteitsacties. De onderzoeker wijst op het omstanderseffect. "Uit onderzoek blijkt dat het kan helpen als je laat zien dat je solidair bent met de slachtoffers. Discriminatie komt vaak voort uit het idee dat anderen hetzelfde vinden. Maar als daders merken dat ze door anderen op hun acties worden aangekeken, kan dat invloed hebben op hun gedrag."

Het werkt het beste als de solidariteitsacties van mensen komen die op de daders lijken of tot dezelfde groep behoren. "Dat heeft het meeste impact, blijkt uit onderzoek", zegt Felten. "Daarom is het zo goed dat er niet alleen is gereageerd door de lhbti-gemeenschap, maar ook door niet-lhbti'ers uit de buurt."