Het eigen risico afschaffen: regelmatig komt dat plan voorbij. Zo ook in de afgelopen verkiezingsperiode. Maar hoeveel zou het kosten? Een bedrag van 3,4 miljard wordt wel genoemd, maar ook 6 miljard komt voorbij. We vroegen experts wat er klopt.

In een opinieartikel in het AD sprak voormalig hoofd Financiën van de Gemeente Amsterdam, Liesbeth van den Berg, over een bedrag van 3,4 miljard. Zoveel zou het kosten om het eigen risico af te schaffen. Volgens haar klopt het cijfer van 6 miljard niet, waar bijvoorbeeld minister Ernst Kuipers van Volksgezondheid het over heeft.

Zorg mijden

Een reden dat het veel gaat over afschaffen, is dat mensen met een kleine portemonnee zorg mijden door het eigen risico. Dit kunnen zij simpelweg niet altijd betalen. Toch heeft het eigen risico drie functies, legt hoogleraar gezondheidseconomie Wim Groot uit. "Ten eerste gaat het om de vraag of het redelijk is dat mensen die zorg gebruiken, ook een deel van die kosten uit eigen zak betalen."

"De tweede functie is dat het onnodig zorggebruik voorkomt. In België noemen ze de eigen bijdrage niet voor niets 'remgelden'. De derde reden is dat het eigen risico niet tot de collectieve lastendruk behoort. Als je het eigen risico afschaft en de premies verhoogt dan betekent dat dat de collectieve lastendruk omhoog gaat."

Hogere premie bij afschaffen

Kortom: zou het eigen risico er niet meer zijn, dan moet iedereen maandelijks een hogere premie betalen. Zorgverzekeraars Nederland laat in een schriftelijke reactie weten hoeveel dat zou zijn. "Als de Tweede Kamer besluit dit via de premie te verrekenen, dan betekent dat voor elke premiebetaler minimaal 20 tot 35 euro premieverhoging per maand. Wat de implicaties voor zorgverzekeraars zijn moet bij afschaffing worden bekeken."

De extra kosten die nu door het eigen risico worden gedekt, maar bij afschaffing niet meer, daar gaat het eerder genoemde bedrag van 3,4 miljard over.

Waarom beide bedragen kloppen

Dat bedrag klopt dus, maar tegelijkertijd geldt dat volgens Groot óók voor het bedrag van 6 miljard. "Als het eigen risico wordt afgeschaft, dan verwacht het CPB dat mensen meer van zorg gebruik zullen maken, omdat de financiële rem op zorggebruik wegvalt. Mensen zullen dus vaker naar de dokter of het ziekenhuis gaan, of meer geneesmiddelen gebruiken."

De kosten van dat zorggebruik schat het CPB op zo'n 2,5 miljard. Tel je dat op bij de eerder genoemde 3,4 miljard, dan komt het totaal aan extra kosten dus op ongeveer 6 miljard. En zo kan het dus dat beide bedragen kloppen.

9 procent eigen bijdrage

Maar is het bedrag dat Nederlanders nu aan het eigen risico betalen eigenlijk hoog? Volgens hoogleraar Wim Groot komt bij ons zo'n 9 procent van de totale zorgkosten uit eigen zak. "Overigens is dat niet alleen het eigen risico, maar bijvoorbeeld ook de eigen bijdrage die mensen betalen voor het verpleeghuis of voor andere vormen van zorg."

Vergeleken met andere landen is dat percentage niet overdreven hoog, legt hij uit. "In vergelijking met andere, met name Europese landen, zijn de eigen bijdragen in Nederland laag. Samen met Frankrijk zijn wij het land met de laagste eigen bijdrage. In Duitsland ligt het op 12 procent, in België op 18 en in Zwitserland zelfs op 22 procent."

'Non-discussie'

De discussie over het afschaffen van het eigen risico valt dan ook niet bij iedereen in goede aarde. Zorgeconoom Marcel Canoy hoopt dat die discussie voor eens en altijd begraven kan worden. "Het is kennelijk erg populair om hiervoor te pleiten en dat zal in de toekomst niet anders zijn."

"Maar ik vind het wel een beetje jammer, want er zijn veel grotere, urgentere problemen in de zorg waar oplossingen voor gevonden moeten worden. Het is jammer dat er zo veel tijd verspild wordt aan een non-discussie."

6 jaar na de geruchtmakende 'stikstofuitspraak' van de Raad van State ligt er sinds een kleine week eindelijk een pakket aan plannen op tafel. Maar onder juristen, milieuactivisten én boeren zijn er twijfels. "Nederland komende 5 jaar nog niet van slot."

"Het is een enorme draai en een mooie stap", zegt boerin Chantal Farjon. Haar melkveebedrijf met 160 koeien in het Overijsselse Bruchterveld zou gered zijn als de stikstofregels worden opgerekt zoals landbouwminister Femke Wiersma nu voorstelt. "Maar ik denk dat het venijn in de details zit."

'Rechtszaken beangstigend'

Chantal is een van de 2.500 zogeheten PAS-melders. Dat zijn boeren die onder het oude Programma Aanpak Stikstof (PAS) geen natuurvergunning hoefden aan te vragen voor activiteiten met een beperkte stikstofuitsoot. Chantal breidde haar boerderij in 2015 uit, maar na de stikstofuitspraak van de Raad van State in 2019 werd haar bedrijf in één klap illegaal.

De overheid zoekt al jaren naar een manier om de PAS-melders te 'legaliseren', omdat het buiten hun schuld gebeurde. Maar milieuorganisaties als Mobilisation for the Environment (MOB) denken daar anders over en proberen via de rechter boeren als Chantal te laten stoppen. "Beangstigend", noemt ze de dreiging die nog altijd boven haar hoofd hangt.

Minister wil regels oprekken

Minister Wiersma presenteerde eind vorige maand haar langverwachte stikstofbeleid. In 2035 moet de hoeveelheid stikstof die boeren, bedrijven en het verkeer uitstoten zijn gehalveerd ten opzichte van 2019. Er komen vrijwillige regelingen voor boeren, een nieuw vergunningstelsel en verduurzaming in de industrie en het verkeer.

Ook wil ze de stikstofregels oprekken, de zogeheten rekenkundige ondergrens. Daarmee zijn veel PAS-melders in één keer geholpen. Strenger wordt Wiersma bij kwetsbare natuurgebieden zoals de Veluwe en De Peel. Daar komt een regionale aanpak, met onder meer een regeling voor boeren om vrijwillig te stoppen en 'extensivering', oftewel minder dieren per hectare.

Stikstofexpert is kritisch

Ralph Frins is universitair hoofddocent omgevingsrecht aan Tilburg University en een van de stikstofexperts in Nederland. Hij is kritisch: "De recente uitspraken van de Raad van State en de rechtbank in de Greenpeace-zaak maken duidelijk dat er nu stappen gezet moeten worden. We weten al decennia dat er maatregelen nodig zijn, maar de stappen tot nu toe zijn veel te klein."

Volgens hem lijkt het erop dat Wiersma het laat aankomen op nieuwe rechtszaken. En dan moet je, zo zegt Frins, kunnen aantonen dat je als overheid voldoende stappen zet. "De landsadvocaat zegt zelf dat dit pakket hooguit in een paar gebieden kan werken. Nota bene de landsadvocaat, die de overheid ook heeft verdedigd in de recente Greenpeace-zaak, waartegen het kabinet in beroep gaat."

'Dit is nieuw kleuterplan'

Milieuactivist Johan Vollenbroek oordeelt vernietigend over de plannen. Het was zijn organisatie MOB die de zaak aanspande tegen het PAS-systeem, waarin de Raad van State de ingrijpende 'stikstofuitspraak' deed. "Ook dit nieuwe kleuterplan is in strijd met de habitatrichtlijn. De eerstkomende 5 jaar gaat Nederland niet van het slot, omdat er gewoon geen stikstofruimte is om vergunningen te verstrekken."

Hij noemt het 'bizar' dat het kabinet de eisen van de rechter negeert. De rechtbank heeft volgens hem duidelijk gemaakt dat Nederland in 2030 de helft minder stikstof moet uitstoten, en niet pas in 2035. Minister Wiersma laat hem geen andere keuze dan een juridische weg te bewandelen, vindt Vollenbroek. "Onze intentie is simpel: we willen de natuur redden."

'Chantage door MOB'

Maar volgens melkveehouder Chantal gaat de wens om de natuur te redden ten koste van bedrijven zoals die van haar. "We hebben het idee dat wij heel goed bezig zijn. We hebben extra land per koe en we doen aan natuurbeheer, met drones vliegen we over het land om nesten te beschermen."

De boerin vindt het daarom onbegrijpelijk dat Vollenbroek en zijn milieuorganisatie via de rechter probeert af te dwingen dat zij moet stoppen haar bedrijf. "Ze zijn niet tevreden over het pakket van de minister. En dan chanteren ze de minister door boeren aan te pakken. En de natuur is er nog steeds helemaal niks mee opgeschoten."

Bij kabinet aankloppen?

"Zij moet met haar zorgen bij zowel de provincie als het kabinet aankloppen", reageert Vollenbroek. "Ik hoop dat zij gaat inspreken in de Tweede Kamer, laat weten dat dit plan het niet gaat redden. Ik hoop dat ze dat gaan doen, want dat betekent dat als er echt een goede oplossing komt, wij kunnen stoppen met al onze procedures."

Hij zegt dat MOB jaren geleden al een plan heeft ingediend voor 'een complete herstructurering van de landbouw, waarbij de stikstofuitstoot fors omlaag gaat'. Dat zou volgens hem 24 tot 30 miljard euro kosten. "Economisch gezien levert het winst op. Nederland zou volgens een economische studie welvarender zijn met een veel kleinere veestapel. Je moet eventjes flink investeren, maar dan hebben we ook wat. En dan komen we van het stikstofslot."

Friese verzetstrijders brachten tijdens de Tweede Wereldoorlog talloze, vaak Amsterdamse, Joden naar de dorpen Bontebok en De Knipe. 80 jaar later leeft de geschiedenis daar nog enorm, vooral bij mensen die de oorlog zelf hebben meegemaakt.