Nadenken over ouderenzorg: het is niet iets waar veel jongeren mee bezig zijn, maar Beejan (25) heeft ervoor gekozen er zijn carrière van te maken. Net als studiegenoten Emma (24) en Ariz (23). "Er is niet één simpele oplossing voor."

De maatschappij vergrijst snel. Daarom is de juiste zorg voor ouderen een groot vraagstuk. Bij de masterstudie Health, Ageing and Society aan de Universiteit Leiden worden jonge mensen opgeleid om daarover na te denken.

Ervaring in ouderenzorg

Net als zijn medestudenten richt Beejan Hosainy zich in de opleiding vooral op de beleidskant, maar hij kent de problematiek ook vanuit de praktijk. Eerst als vestigingsassistent bij een thuiszorgorganisatie, daarna zelf in de thuiszorg en ook nog als praktijkondersteuner ouderen.

En ver daarvoor, op de middelbare school, liep hij al eens een maatschappelijke stage in een verpleeghuis. Ervaring genoeg dus om zelf te zien waar de verbeterpunten in de ouderenzorg, en vooral in de thuiszorg voor ouderen, liggen.

Verhalen uit praktijk

De verhalen die hij tijdens zijn werk tegenkwam hebben indruk gemaakt. "Zo was er een mevrouw van achterin de 80 die nog graag thuis wilde wonen in haar appartement van vier hoog", vertelt hij. "Ze was slecht ter been maar wilde nog wel boodschappen blijven doen en vroeg daarvoor hulp vanuit de gemeente. Maar de Wmo (Wet maatschappelijke ondersteuning, red.) verschilt regionaal en gemeentelijk qua inhoud, dus kon haar gemeente dat niet bieden."

Een lastige situatie om op te lossen, maar ook een interessante uitdaging, zegt Beejan enthousiast. "Toen moesten we sparren met sociaal werkers, maar ook met mensen binnen de gemeente: hoe gaan we dit vormgeven? Wat kunnen mantelzorgers betekenen? Wat voor sociaal netwerk is er? Dat soort verhalen, die je hoort wanneer je bij die ouderen op de stoep staat, hebben impact gemaakt in hoe ik daarover wil nadenken."

Ouderen willen best meedoen

Het beeld dat 75-plussers niet meer zo deelnemen aan de samenleving is volgens Beejan een beperkte weergave van de werkelijkheid. "Dat is ageism (negatieve stereotypering van ouderen red.). Iedereen heeft het recht om een stap terug te doen."

"Ik speelde lang bij een voetbalclub waar nog steeds ouderen zijn die een bardienst draaien en technisch inhoudelijke zaken op zich nemen. Dat komt heel vitaal over en vitaliteit benoemen wij binnen de opleiding onder meer als zingeving."

Met ouderen in gesprek

Daarom is het goed als ook ouderen zelf meedenken, ziet Beejan. Bij de opleiding wordt dat ook gedaan door ouderen uit te nodigen voor gesprekken en als spreker bij colleges. "Ouderen hebben allemaal een eigen levenservaring en kunnen goed vertellen wat er nodig is. Sommigen zijn intelligent en analytisch, anderen zijn wijs op het gebied van keuzes maken in het leven."

De zelfredzaamheid van ouderen wordt volgens hem op dit moment niet genoeg ondersteund en aangemoedigd. Hij vindt vooral het tijdstekort storend waar wijkverpleegkundigen mee kampen en de lange wachtlijsten voor huishoudelijke hulp en hulp bij dagelijkse dingen zoals koken. "Als je geen hulp kunt krijgen, dan is langer thuis wonen echt lastig."

Naar oplossingen zoeken

De ouderenzorg staat bol van de misconcepties, problemen én potentiële problemen: er is momenteel al te weinig personeel en bovendien vergrijst de bevolking waardoor er ook steeds minder werkende ouderen zijn.

Dat is ook voor studenten die zich inzetten om de situatie te verbeteren nog wel een opgave. "We noemen het bij de studie een 'wicked problem', een probleem waar niet één simpele oplossing voor is", vertelt Emma van Dam, die ook de opleiding volgt.

Nadenken over later

Na haar bachelorstudie verpleegkunde wilde Emma graag doorstuderen. Ook zij heeft altijd al een klik met ouderen gehad: eerder deed ze vrijwilligerswerk in een instelling voor mensen met dementie.

Nu houdt de student zich bezig met andere dingen, zoals 'pro-actieve zorgplanning'. "Dat is een gespreksopzet waarbij mensen van tevoren moeten nadenken over 'wat wil ik nog' en 'wat vind ik nog belangrijk in het leven qua zingeving'. Juist bij kwetsbare ouderen kan dat een belangrijk gesprek zijn."

Laatste wensen

In het publieke debat worden dat soort gesprekken vaak in één adem genoemd met 'de zorgkosten', maar dat is niet meteen waar Emma aan denkt. "Die gesprekken zijn bijvoorbeeld in de wijkkliniek waar kwetsbare ouderen met acute problemen worden opgenomen. Een plek tussen het ziekenhuis en het verpleeghuis, of langdurige zorg thuis, in."

"Iemand heeft bijvoorbeeld een longontsteking of chronische longproblemen die veel erger zijn geworden, dan is het soms een kwestie van een paar maanden dat iemand nog zal leven. Dan ga je zo'n gesprek voeren", legt ze uit. Daaruit blijkt soms dat ouderen bang zijn voor de dood, of bijvoorbeeld waar iemand wil sterven: in een hospice of thuis. "Als je deze gesprekken niet voert, belandt iedereen in dezelfde molen terwijl iedere oudere een eigen behoefte heeft."

Van lab naar ministerie

Maar ook het gesprek met de zorgverleners zelf is belangrijk, want alleen op die manier is het mogelijk om erachter te komen wat zij nodig hebben om betere zorg aan ouderen te bieden. Dat is iets waar student Ariz Farhan zich mee bezighoudt. Hij loopt stage bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, op de afdeling langdurige zorg.

Ariz heeft al de nodige ervaring opgedaan in de zorgsector: eerder werkte hij, tijdens de coronapandemie, als teamleider bij de GGD en deed hij een biomedische bachelor. Wel vooral laboratoriumwerk dus, iets wat hij nu veel minder doet.

Interesse gewekt

Dat Ariz in de ouderenzorg belandde, kwam door een project rond dataverzameling van ouderen. Daar werd zijn interesse gewekt. "Dat waren vragenlijsten met vragen als: 'Is de informatie die u van de huisarts krijgt duidelijk?', vertelt hij over het onderzoek.

"Ik kwam erachter dat ouderen regelmatig de informatie niet duidelijk vinden, en dacht: misschien is dat leuk om mee bezig te zijn", vervolgt hij. "Als je de informatie van de huisarts niet begrijpt, heeft dat effect op de kwaliteit van leven. Dat kan dus beter."

Scriptie over verpleeghuizen

Daarom doet Ariz nu voor zijn masterscriptie onderzoek naar zorgtechnologie in de verpleeghuizen. De student ziet namelijk dat medewerkers soms moeite hebben met het inzetten van (nieuwe) technologieën bij zorg.

"Ze lopen met verschillende soorten tablets, op één apparaat krijgen ze een melding dat een bewoner is gevallen, op een ander apparaat dat iemand medicijnen moet krijgen. Het is dus niet geïntegreerd", legt hij uit. "Ik onderzoek wat ze prettig vinden, één systeem of verschillende systemen naast elkaar."

Voor of achter de schermen?

Beejan krijgt positieve reacties op zijn keuze om op zijn leeftijd aan het beleid in de ouderenzorg te werken. "Maar ik hoor wel dat het afwijkend is vergeleken met andere banen of beroepen binnen de ouderenzorg." Zo ziet hij veel leeftijdsgenoten die als zzp'er meer 'hands-on' werken, in plaats van 'achter de schermen' zoals hij.

Toch past dit een stuk beter bij hem, zegt de student. "Ik vind het hele plaatje leuk. Hoe kunnen we achter de schermen ervoor zorgen dat ouderen vitaal oud kunnen worden, met ook hun mantelzorgers in gedachten?"

Zorgen voor elkaar

Hoe belangrijk een netwerk rondom ouderen is, is iets wat Beejan ook van huis uit heeft meegekregen: "Ik ben van Afghaanse afkomst en opgevoed met islamitische normen en waarden. Ik merk wel dat er binnen mijn cultuur en religie veel affiniteit en begrip is voor dingen als voor elkaar zorgen en naar elkaar omkijken."

"Mijn moeder reed wekelijks van Arnhem naar Oosterhout toen het minder goed ging met mijn opa en mijn vader bezoekt mijn oma elke week", vertelt hij over zijn eigen familie. Al beseft de twintiger ook dat dit niet bij iedereen mogelijk is.

De Consumentenbond doet vandaag een oproep in de Tweede Kamer: verlaag de btw op elektriciteit om de energierekening financieel behapbaar te houden. Maar is dat de oplossing? "Tijdelijke pleister."

De energierekening: voor veel mensen is het een grote zorg. Daarom roept de Consumentenbond op om het btw-tarief voor energie van 21 procent naar 9 procent te verlagen.

Hoge rekening profiteert

Dat er iets moet gebeuren is duidelijk, ook volgens energie-expert bij Milieu Centraal Gwen Jansen. Maar het voorstel van de Consumentenbond is volgens haar maar 'een tijdelijke pleister'. Daarbij is het vooral voordelig voor mensen die al veel stroom gebruiken, en niet voor mensen die juist proberen de energierekening laag te houden omdat ze al moeite hebben met betalen.

"Dit voorstel is eigenlijk vooral goed voor de mensen met een hoge energierekening, want die profiteren het meest", vertelt ze. "Maar juist de mensen die het heel hard nodig hebben, maar een lagere energierekening hebben, profiteren minder. Dus wij zijn voorstander van meer structurele maatregelen."

Beter isoleren

Minder btw betalen klinkt als een goed idee, maar houdbaar is het niet volgens Jansen. "Want uiteindelijk gaat die btw weer omhoog, dus je kan beter kijken hoe deze mensen op de langere termijn geholpen kunnen worden."

Maar er zijn volgens de energie-expert wel andere maatregelen die genomen kunnen worden om de energierekening betaalbaar te houden. "Verreweg op één staat het beter isoleren en ventileren van de woningen. Energie die je niet verbruikt hoef je ook niet te betalen. 2 op de 3 woningen zijn nog slecht geïsoleerd en 9 op de 10 slecht geventileerd. Dat zorgt voor veel hogere kosten dan nodig is."

Inzet energiecoaches

Maar volgens Jansen kunnen zogenaamde energiecoaches ook een groot verschil maken. Dat terwijl in bijvoorbeeld de gemeente Amsterdam de huis-aan-huisbezoeken met de energiecoaches worden stopgezet. "Uit onderzoek van TNO blijkt heel duidelijk dat energiecoaches, heel goed werk leveren en dat zij de maatschappelijke kosten ook op termijn heel erg laag kunnen houden. Ook voor de gezondheid van heel Nederland is dat goed."

Het is een laagdrempelige manier om mensen te helpen, zegt Jansen. "Je ziet dat heel veel energiehulp mensen nog niet bereikt. De deuren blijven dicht, vooral bij mensen die de energierekening niet kunnen betalen. Daar is schaamte en wantrouwen. Hoe kom je daar wel binnen? Door heel dicht bij deze mensen te staan." Volgens de experts is dat het geval met energiecoaches. "Die werken ook vaak met vrijwilligers uit de buurt, die wel binnenkomen bij deze mensen."

Radiatorfolie, douchetimers en tochtstrips

Claar Wachter is zo'n energiecoach bij organisatie !WOON die bewoners in Amsterdam bijstaat. Zij weet precies waar ze op moet letten als ze bij mensen over de vloer komt, en heeft een aantal trucjes die ze altijd aanbeveelt. Bijvoorbeeld een timer voor in de douche: "Na 5 minuten geeft die een geluid als een sirene." Of folie achter de verwarming: "Dat zorgt dat je niet de buitenmuur verwarmt, maar dat alles binnen blijft."

En zo kan ze nog even verder gaan: tochtstrips, de instellingen van de cv-ketel en zelfs de brievenbus komen aan bod bij haar huisbezoeken. Daar ziet ze ook wat de hoge rekening met mensen kan doen. "Ik kom ook wel bij mensen die hun verwarming niet aan durven te zetten vanwege de energierekening. Dat is ook niet goed voor de gezondheid."

'Het is altijd zinvol'

Het werk van Claar wordt gewaardeerd door de mensen die het nodig hebben. "Mensen zijn blij als ik uitleg hoe de verwarming werkt: dat je niet de radiatoren aan en uit moet doen, maar de thermostaat moet gebruiken. Of mijn uitleg over de radiatorfolie of over ventileren. Het is altijd zinvol, ook als het alleen is om mensen gerust te stellen dat ze het meeste goed doen."

Een lagere btw is volgens Claar helemaal niet zo'n slecht idee. "Er zit nu wel heel veel belasting op voor de consument, dus ik ben het wel eens met de redenatie." Verder is de energiecoach het met Milieu Centraal eens dat goede isolatie in woningen de meest duurzame oplossing is. "Dat scheelt enorm."

Investeren in energiehulp

Helemaal tegen het idee van de Consumentenbond is Jansen van Milieu Centraal overigens niet. "Elke poging om te zorgen dat die energierekening betaalbaar wordt, is hartstikke goed want het is heel erg nodig. Maar", gaat ze verder, "wij denken dat er een betere maatregel is."

"Wij zijn er groot voorstander van dat het energiehulp-werkveld eigenlijk versterkt wordt om hun werk nog beter te kunnen doen. Dat ze de tools krijgen, de content, de kennis om de mensen ook structureel te kunnen helpen", sluit ze af.