Tijdens de chaotische brexit-onderhandelingen hield Barnier het hoofd koel: 5 lessen van een meesteronderhandelaar

Michel Barnier onderhandelde 4 jaar lang namens Europa over de brexit. Onkreukbaar, onverstoorbaar en onvermoeibaar bracht hij met een chaotische onderhandelingspartner een brexit-deal tot stand. Welke lessen kunnen we van hem leren?

Barnier heeft graag de controle en is ijdel, wordt gezegd. Voor het interview wil hij graag van de rechterkant gefilmd met het vuistdikke brexit-verdrag voor zich op tafel. Hij is de man die voor de EU de monsterklus klaarde. Op het nippertje, na vier turbulente jaren. Nu oogt hij aimabel en ontspannen. Of hij tevreden is? "Moet je iemand feliciteren na een scheiding? Ik vind van niet."

Les 1: Een gesloten front

Barnier zijn allergrootste uitdaging was dat hij namens 27 landen moest onderhandelen: "Om iedereen op één lijn te houden was onze moeilijkste, maar tegelijk onze belangrijkste opdracht. Daarom hebben we een, in de EU eigenlijk ongebruikelijk, transparant model gebruikt waarbij álle lidstaten op hetzelfde moment álle beschikbare informatie gaven. Dus geen gesloten deuren en geen deals op grote lijnen met de 'grote landen' waarna 'de kleintjes' achteraf bijgepraat worden."

De EU-onderhandelaar investeerde hier enorm veel in. Hij ging op bezoek bij álle regeringsleiders en sprak in alle landen met vakbonden en bedrijven. Barnier: "We hebben hier een paar honderd meter verderop een kantoor waar ook alle landen een 'brexit-gedelegeerde' hadden. Wij praatten al die gedelegeerden twee keer per week over alles bij. Dat kostte enorm veel tijd, maar het was de enige manier om het vertrouwen van de lidstaten te winnen en te behouden. Het was de sleutel. Ieder land had namelijk andere belangen, maar omdat ze ook alles van elkaar wisten bleven ze solidair."

Les 2: Stapje voor stapje

Het is een publiek geheim dat toen de Britse onderhandelaars na een jaar voorbereiding in juni 2017 aanschoven bij Barnier, ze nauwelijks of geen concrete voorstellen hadden. Ze zouden zelfs met een volledig leeg kladblok zijn aangetreden. Dat laatste wil Barnier niet bevestigen. "De Britten bleven wel erg steken in campagne-retoriek en ik weet ook niet goed wat zij in de voorbereiding gedaan hebben, maar ze hadden grofweg het idee dat ze brexit moesten 'leveren' en vooral het beste van twee werelden willen hebben. Én volledige zelfstandigheid én volledige toegang tot de interne markt. Maar zoals de Duitsers zeggen: je kan niet dansen op twee bruiloften tegelijk."

En dus moest Barnier ze uitleggen dat de interne markt een zeer complex systeem is dat over jaren is ontstaan. Met regels, normen, rechten voor burgers, regels en wetgeving. "Dus véél meer dan een vrijhandelsverdrag", vertelt hij. "En die kan je niet verlaten en doen alsof t 'bizniz as usual' is. De Britten dachten dat eerst wel. Ik kon dat alleen maar duidelijk maken door alles in stukjes op te delen om daarover overeenstemming te krijgen. 'Sequencing' noemen we dat." En hierbij heeft diegene die de stukjes kan opdelen het voordeel dat de tegenhanger nog niet in kaart heeft wat de belangrijke deelonderwerpen zijn.

Les 3: Altijd naar het doel kijken

Barnier is geboren in Tronches, een dorpje in de Franse Alpen. Hij is een fanatiek bergwandelaar en maakt er graag vergelijkingen over: "Ik heb aan het begin tegen de Britse onderhandelaars gezegd dat we een lange weg gingen afleggen. Net als bij een grote bergwandeling moet je dan rustig beginnen, 'je adem vasthouden' zoals we zeggen. Goed kijken waar je je voeten neerzet, een rustig tempo vinden en - en dat is het mooie van de bergen- altijd blijven kijken naar de top die je wil bereiken. Politiek is voor mij altijd een kwestie geweest van langzaam vooruitgang boeken."

"Bij de brexit was er geen sprake van vooruitgang, want je bent eigenlijk bezig met een negatief proces.", legt Barnier uit. "Je breekt iets af. En het was duidelijk dat er hardcore brexiteers waren die het Europese project onderuit wilden halen. Ik ben er als Fransman, politicus en Europeaan echt van overtuigd dat we in Europa de dingen samen moeten doen. Het beschermen en het in stand houden van die interne markt met gezamenlijke regels; dat is onze grote troef. En dat doel heb ik ook altijd voor ogen gehouden en naar mijn idee ook gehaald."

Les 4: Nooit emotioneel worden

Er zijn door de Britten heel wat pogingen gedaan om onrust en verdeeldheid te zaaien in het Europese kamp. Barnier werd vaak neergezet als een typische arrogante Brusselse bureaucraat. Hij kreeg zelfs te maken met persoonlijke aanvallen toen hij ervan werd beschuldigd opzettelijk de Britse delegatie met Covid besmet te hebben. "Gelukkig heb ik een hele dikke huid", zegt Barnier daarover. "Maar het is mij niet ontgaan dat de Britten heel wat hebben gedaan om het onderhandelingsproces te ontregelen en verdeeldheid te zaaien."

Maar Barnier heeft zich heel bewust afgesloten van emotie. Barnier: "Er is echt niets geweest waardoor ik me heb laten raken. Ik heb er zelf ook op gelet dat er geen emotie in mijn aanpak zat. Het idee van revanche, of het idee dat de Britten 'gestraft' moesten worden; daar heb ik me ver van weggehouden." Maar emoties had hij wel. "Met name als ik bijvoorbeeld met Ierse moeders praatte die bang zijn dat het geweld daar weer zou losbarsten met vissers die hun bestaan bedreigd zien. Maar dat is emotie omdat je van de mensen houdt; dat je ze probeert te begrijpen, óók hun woede. Maar tegen al mijn gesprekspartners ben ik altijd respectvol en vriendelijk gebleven."

Les 5: Je team laten excelleren

"Gelukkig zit er bij de de Europese Commissie enorm veel ervaring en kennis", zegt Barnier. "Ik had een fantastisch team van 18 verschillende nationaliteiten. Je kan zo'n klus ook alleen maar klaren als je een goede teamspirit ontwikkelt." Ook hield Barnier bijna elke dag een dagboek bij. "Dat geeft veel meer grip dan alleen maar gesproken woorden." In het voorjaar wil hij zijn dagboeken publiceren. "Mensen zullen kunnen lezen hoeveel geduld, volharding en de moed om te blijven geloven het vergde om onszelf te blijven verbeteren. Daar ben ik enorm trots op."

Barnier zegt oprecht te geloven dat het uiteindelijke akkoord in overeenstemming is met het mandaat dat hij had. "Hoe het uitpakt weet je nooit, maar we hebben voor het eerst in een verdrag ook al aangegeven wat er gebeurt als de Britten in de toekomst hun zelfstandigheid gaan gebruiken om oneerlijke concurrentie te plegen. We zien al dat ze op het terrein van werktijden, de normen voor pesticiden en ook de regels voor financiële markten versoepelingen willen invoeren. Dat is hun goed recht. Maar het heeft zijn consequenties op de export naar Europa waarbij ze dan gebruik willen maken van de interne markt zonder douanetarieven en quota. Zijn de garanties daarvoor in dit verdrag genoeg? Ik weet niet. Maar er gaat van deze deal absoluut een ontmoedigende werking uit."