Het is onrustig op de terroristenafdeling van de zwaar beveiligde gevangenis in Vught. Aanleiding is de behandeling van twee gedetineerde moslimvrouwen. Begin deze maand komt de chaos tot een gewelddadige uitbarsting: Mohammed Bouyeri, moordenaar van Theo van Gogh, sloopt dan een keuken. 

Met zijn actie komt neemt Bouyeri het op voor twee moslima’s die vastzitten voor het  uitreizen naar Syrië en Irak en steun aan Islamitische Staat. Het gaat om een vrouw uit de Haagse Schilderswijk en Lieke “Hayat” S. uit Eindhoven.

Vastgezet met rechts-extremisten

Zij protesteren al weken tegen het feit dat ze zijn vastgezet met rechts-extremisten, drie mannen uit Enschede die zijn veroordeeld tot vier jaar cel voor brandstichting in een moskee.

De vrouw uit de Schilderswijk is nu ruim een week op vrije voeten. Ze mag haar vonnis van de rechter in vrijheid afwachten. In EenVandaag doet ze voor het eerst haar verhaal:

'Een moslimvrouw plaatsen bij drie rechts-extremistische mannen die een moskee in Enschede in de fik hebben gestoken. Ik had zelf ook in die moskee kunnen zitten! Ja, het heeft mij heel boos gemaakt. Echt heel boos.'

Mannen en vrouwen niet samen vast

Het is zeer opmerkelijk dat mannen en vrouwen in de terreurgevangenis samen vastzitten, stelt de advocaat van haar, Yasar Özdemir:

'Mannen en vrouwen moeten sowieso niet bij elkaar op de afdeling zitten. Dat gebeurt nergens ter wereld. En voor zover ik weet is er in Nederland geen epidemie, zijn er genoeg cellen. Er zijn genoeg middelen om mannen en vrouwen op een humane manier in detentie te plaatsen. Dat gebeurt niet.'

Geen privacy

Ook Lieke “Hayat” S. schrijft meerdere klachten aan de gevangenisdirectie. Niet alleen over de mannen op haar afdeling, maar ook over de privacy in haar eigen cel. Zo schrijft ze in een brief, in bezit van EenVandaag:

'Mannen van buiten de terroristenafdeling kunnen ons zien in onze cel. Ze vertellen dat aan elkaar door. Met als gevolg: een groep ongelovige mannen die staat  te roken en te roepen voor onze cel.'

Net als Lieke voelt ook de andere vrouw zich lange tijd bespied door andere gedetineerden:

'Die keken in mijn cel en riepen allerlei respectloze dingen. Alsof ze gek werden. Ik was toen de enige vrouw. Heel interessant natuurlijk. Ik heb gezegd: ik voel mij hier niet prettig bij: lastig worden gevallen in mijn cel, waar ik 22 uur doorbreng.'

Actie Bouyeri effectief

De incidenten leiden tot steeds meer spanningen. De klagende moslima’s voelen zich niet serieus genomen door de gevangenisdirectie. De onrust neemt toe. Op 1 maart vernielt Mohammed Bouyeri een keuken, omdat de directie niet met hem in gesprek wil over de behandeling van zijn vrouwelijke medegedetineerden. Een dag na de actie van Bouyeri worden Hayat en de andere vrouw op een aparte afdeling geplaatst.

De moslimvrouwen zijn Bouyeri zeer erkentelijk voor zijn protestactie. Hayat S. schrijft in een brief:

'Ik begrijp dat onze broeder deze keuze heeft gemaakt. Dit uit bescherming naar ons, vandaar dat ik niets dan dankbaarheid voel. Allah is groot en alle lof voor hem.'

Volgens de vrouw uit de Schilderswijk was de actie van Bouyeri zeer effectief:

'Je raadt het niet: de volgende dag al werden wij overgeplaatst naar een andere afdeling. Terwijl de dagen daarvoor het nog een vastbesloten zaak was: dat kon helemaal niet.'

In totaal zitten in ons land 31 veroordeelde terroristen en terreurverdachten vast op speciale afdelingen. Het gaat nu om 29 mannen en 2 vrouwen. De meesten zitten vast in de PI Vught, op vijf vleugels met verschillende “vrijheidsgraden”. De rest zit in De Schie in Rotterdam. 13 terroristen zijn inmiddels veroordeeld, 18 verdachten zitten nog in voorlopige hechtenis.

In EenVandaag een uitgebreid interview met de terreurverdachte en haar advocaat Yasar Özdemir. Ook publiceren we uit brieven van Hayat S. en spreken we haar advocaat Burhan Kaya. Daarnaast een gesprek met Robert Speijdel, advocaat van Jeroen B., veroordeeld tot 4 jaar cel voor brandstichting in een moskee in Enschede. In de studio reageert Bart Nooitgedagt, advocaat van Mohammed Bouyeri.

Ruim 180 Surinamers hebben een verblijfsvergunning gekregen die ze na de onafhankelijkheid in 1975 zijn kwijtgeraakt. Maar door strenge eisen zijn er ook afwijzingen. Dat moet anders, vindt gemeente Amsterdam. "Het leidt tot schrijnende situaties."

Naast de verblijfsvergunningen die zijn afgegeven, zijn er nog ongeveer 25 in behandeling. Een van de mensen die nu al succesvol gebruik heeft kunnen maken van de regeling is Jayant Ganesh uit Den Haag. Hij woonde bijna 25 jaar zonder papieren in Nederland, maar krijgt nu een verblijfsvergunning.

'Ik kon die beslissing niet zelf nemen'

"Ik ben er heel erg blij mee, het neemt alle angst en stress weg. Ik hoef niet meer op de straat te lopen en bang te zijn dat ik word opgepakt en uitgezet", vertelt hij. "Het is een opluchting en het geeft ons ook de erkenning die wij verdienen, gezien het feit dat wij ons Nederlandschap nooit hebben afgestaan."

Ganesh was nog een kind toen Suriname onafhankelijk werd. "Ik kon dus niet de beslissing nemen of ik Nederlander wilde blijven of Surinamers wilde worden."

25 jaar ongedocumenteerd

In 2000 komt hij op zijn 29ste naar Nederland, maar papieren krijgt hij niet. "Gelukkig had ik hier een netwerk van familie en vrienden die mij opvingen. Ik heb meerdere keren bij de IND aangeklopt de afgelopen 25 jaar, maar steeds zonder succes."

Nu Ganesh wel een verblijfsvergunning heeft, voelt hij zich weer een vrij mens: "Ik kan nu legaal werk zoeken, ik kan in aanmerking komen voor een huurwoning en het belangrijkste, ik kan nu gewoon over straat lopen zonder dat ik bang ben dat er iets gebeurt."

Eenmalige speciale regeling

Om Surinamers als Ganesh tegemoet te komen, kwam voormalig staatssecretaris Van der Burg afgelopen jaar met een eenmalige, speciale regeling, waar Surinaamse oud-Nederlanders tussen 1 januari en 1 juli van dit jaar gebruik van kunnen maken.

Iedereen die geboren is voor 25 november 1975, de dag dat Suriname onafhankelijk werd, en die kan aantonen dat hij of zij langer dan 10 jaar in Nederland woont, komt in aanmerking voor een verblijfsvergunning.

500 zaken afgewezen

Maar die laatste eis, 10 jaar onafgebroken in Nederland wonen, zorgt er nu voor dat ruim 500 zaken van Surinaamse oud-Nederlanders zijn afgewezen. Zij konden niet bewijzen dat ze meer dan 10 jaar in Nederland woonden.

"Veel mensen vallen hierdoor buiten de boot", merkt wethouder van Amsterdam Rutger Groot Wassink. Zijn gemeente is verantwoordelijk voor de uitvoering van de regeling.

'Historisch onrecht'

Om deze groep mensen toch te helpen, pleit hij voor het verkorten van de eis, van 10 naar 5 jaar: "Zodat meer mensen gebruik kunnen maken van deze regeling."

"We hebben het hier over Nederlanders die ten onrechte niet de Nederlandse status hebben gekregen", gaat de wethouder verder. "Ik vind dat historisch onrecht en dat kunnen we nu rechtzetten."

Schrijnende situaties

Hij voorziet grote problemen voor deze groep als ze ongedocumenteerd blijven. "Het is voor die mensen buitengewoon vervelend en het leidt ook tot schrijnende situaties."

"Ze moeten dan illegaal wonen, illegaal werken en ze hebben geen toegang tot zorg. Het is een buitengewoon ingewikkeld bestaan voor deze mensen", aldus Groot Wassink.

Na de afgelaste verkiezingscampagne van vorig jaar wegens corruptie, manipulatie en mogelijk Russische inmenging, gaan de Roemenen morgen opnieuw naar de stembus. "Ik maak me zorgen over de toekomst van mijn land. Mensen zijn makkelijk te manipuleren."

"Niet iedereen heeft door hoe belangrijk deze verkiezingen zijn voor ons land", zegt de 22-jarige Lavinia Duman. "De internationale banden, economie en democratie staan onder druk. Ik maak me grote zorgen; mensen in mijn land zijn makkelijk te manipuleren."

Verkiezingen afgelast wegens misleiding

Afgelopen jaar werden de verkiezingen in Roemenië afgelast nadat de radicaal-rechtse politicus Calin Georgescu tot ieders verrassing de eerste verkiezingsronde won. Volgens het Constitutionele hof was er sprake van corruptie en manipulatie. Zo zou de pro-Russische politicus geprofiteerd hebben van een wijdverspreide campagne op TikTok.

"Iedereen was in shock dat Georgescu de eerste ronde had gewonnen", vertelt Lavinia, die sinds 2021 studeert aan de Universiteit van Amsterdam. "Mensen kenden hem alleen via TikTok, niemand wist hoe hij er uitzag. Op de app plaatsten mensen hoe geweldig hij was, en dat hij zou zorgen voor verandering. Ik ben nog nooit zo bang geweest voor de toekomst van mijn land. Het was één grote manipulatie."

Populaire vanwege armoede

De reden dat de radicaal-rechtse Georgescu populair is in Roemenië, heeft volgens Lavinia te maken met financiële problemen. "Veel mensen leven in armoede, zijn laag geschoold en hebben moeite eten op de tafel te krijgen", vertelt Lavinia. "Mensen zijn klaar met rijke politici en willen wat anders. Georgescu vulde dit gat."

"Georgescu wilde uit de Europese Unie stappen en nauwere banden aangaan met Rusland, en beloofde dat daardoor alles beter zou worden. Volgens hem zou Rusland ons kunnen 'redden'", vertelt Lavinia. "Door jarenlange corruptie, kunnen mensen in Roemenië niet juist van het onjuist onderscheiden. Men geloofde hem."

Radicaal-rechts opnieuw op de loer

In de aankomende verkiezingen is Georgescu uitgesloten van deelname, vanwege het overtreden van de democratische regels. Desondanks ligt de ruk naar extreem-rechts opnieuw op de loer. Politicus George Simion staat op de eerste plek in de peilingen.

"Simion is minder extreem dan Georgescu, maar ook hij streeft naar een conservatief beleid. Simion is tegen abortus, wil de Europese Unie verlaten en streeft naar hechtere banden met Rusland. Het zou het slechtste scenario zijn als Simion wint", gaat de student verder. "Ik wil er niet over nadenken."

Extra maatregelen

Campagnevoering via TikTok is in Roemenië van groot belang. Zo telt de Chinese app 9 miljoen gebruikers, in een land met 19 miljoen inwoners. Volgens strategisch analist bij The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS) Laura Jasper telt dit zwaar, gezien maar 30 procent van de inwoners de traditionele nieuwsoutlets vertrouwt.

Om tijdens de verkiezingen desinformatie te bestrijden zijn extra maatregelen genomen. De app heeft, onder leiding van de Europese Commissie, al meer dan 27.000 nepaccounts verwijderd. Ook zijn extra mensen aangenomen om de content te controleren. Toch blijft campagnevoering via TikTok populair, ziet ook Lavinia.

Invloed TikTok

"In deze TikTok zegt politicus Simion dat mensen niet naar de pers moeten luisteren en dat de pers onbetrouwbaar is", zegt de student, terwijl ze op haar iPad door TikTok scrollt. "Ook zegt Simion dat hij er alles aan doet om Georgescu terug aan de macht te krijgen, aangezien hij de échte winnaar is van de verkiezingen. Maar dat klopt niet."

Volgens de 22-jarige student is deze manier van campagnevoeren effectief. "Mensen in Roemenië zijn boos dat ze opnieuw naar de stembus moeten", zegt Lavinia. "Ook is er veel onduidelijkheid. Simion speelt hier handig op in."

Hoop voor Roemenië

Maar toch heeft de Roemeense student hoop. "Roemenië is een prachtig land en heeft veel potentie", vertelt ze trots. "Ik ben blij dat er nieuwe verkiezingen zijn, en dat er een goede kanshebber is. Nicuşor Dan pleit voor democratie en een Europees beleid."

Toch sluit Lavinia niet uit ooit het heft in eigen handen te nemen. "Vanwege deze chaos wil ik zelf de politiek in. Ik denk dat ik het beter kan", zegt Lavinia tot slot. "In plaats van de corrupte politici die Roemenië alleen maar schade aanrichten."