'Motie aangenomen.' Twee woorden die het leven van honderden ongedocumenteerde Surinamers in Nederland afgelopen week ingrijpend hebben veranderd. Ze hebben nu namelijk recht op een verblijfsvergunning: "Een last is van mijn schouders gevallen."

Afgelopen dinsdag stemde de Tweede Kamer met een ruime meerderheid in met een motie die ervoor moet zorgen dat zogenoemde 'ongedocumenteerde' Surinamers in Nederland een verblijfsvergunning krijgen. Demissionair staatssecretaris Eric van der Burg van Asiel heeft al laten weten dat er een regeling voor deze mensen komt.

'Spanning was niet te doen'

Een van hen is Joan Makosi. Zij woont al 16 jaar in Nederland en heeft nooit de mogelijkheid gehad om een verblijfsvergunning aan te vragen. Juridisch gezien was dit na 1980 niet meer mogelijk. Dinsdag zat ze op de publieke tribune toen de Kamer besloot dat ze legaal in Nederland mag blijven. "Zo, ik voel mij in één keer helemaal blij", vertelt ze opgelucht.

"De spanning was echt niet te doen, ik had zenuwen vanaf m'n tenen naar m'n hoofd", blikt ze terug. "Maar nu voelt het alsof er een last van mijn schouders is gevallen. Je weet nu dat er ergens op papier staat dat je er bent. Daar ben ik heel erg blij mee."

Opgegroeid met Nederlandse cultuur

Joan werd in 1968 geboren in Paramaribo, toen Suriname nog een Nederlandse kolonie was. De eerste jaren van haar leven had ze dus de Nederlandse nationaliteit, maar door de onafhankelijkheid in 1975 raakte zie die kwijt. Dit schepte bij haar, en veel andere Surinamers die ooit inwoners van het koninkrijk waren, verwarring over hun bestaansrecht in Nederland.

"Ik heb er nooit bij stilgestaan om gelijk papieren aan te vragen toen ik hier kwam", legt Joan uit. "Je voelt je gewoon Nederlander, je spreekt de taal." Ze vertelt dat ze toen ze nog heel klein was ze ook Sinterklaas vierden in haar familie. "Dus ik ben gewoon ook deels met Nederlandse cultuur opgegroeid."

Niet terug naar Suriname

In haar eerste jaren in Nederland was Joan zich er dan ook niet van bewust dat ze papieren nodig had om hier langdurig te mogen blijven. Ze was zelfs van plan om op een dag weer terug te keren naar haar geboorteland. "Ik praat liever niet over waarom ik Suriname heb verlaten, het is een lang verhaal."

"Maar toen mij duidelijk werd dat ik niet terug zou gaan, ben ik actief naar hulp gaan zoeken", gaat ze verder. "Ik kreeg altijd wel steun van mijn familie die hier woont, maar ook zij wisten niet helemaal hoe we het moesten aanpakken. Ik kwam in 2021 in contact met ASKV/Steunpunt Vluchtelingen en advocaat Eva Bezem en zij hebben hard gewerkt om mij te helpen. Ik ben ze heel dankbaar."

Onduidelijke regels

De regels na de onafhankelijkheid in 1975 waren voor veel Surinamers niet duidelijk, zegt advocaat Bezem. "Bij de onafhankelijkheid werd bepaald of je Surinaamse of Nederlandse nationaliteit kreeg en dat er 5 jaar een overgangsregeling was", legt ze uit.

"De Nederlandse staat dacht het probleem goed te hebben opgelost, maar er was heel veel onduidelijk", vervolgt ze. "Uit de praktijk bleek dat een hele grote groep mensen gewoon helemaal niet wist dat het zo werkte."

Surinamers uitgesloten

Bezem kwam dankzij de Regenboog Groep, een organisatie die zich inzet voor ongedocumenteerden, achter het bestaan van deze groep Surinamers zonder Nederlands paspoort. Nadat de advocaat werd aangesproken door de organisatie ontdekte zij dat de opvang en de behandeling van hen niet helemaal goed zat.

"In de Vreemdelingenwet staan regels voor oud-Nederlanders. Als jij ooit een Nederlands paspoort hebt gehad, maar je hebt een andere nationaliteit aangenomen en daardoor ben je je paspoort kwijtgeraakt, dan is er in principe kans op toelating", legt ze uit. "Maar daar werden Surinamers eigenlijk zonder goede reden van uitgesloten."

'Geschreeuwd van geluk'

Na een jarenlange lobby komt er aan die uitsluiting dus binnenkort een einde. Na jaren en soms decennia van onzekerheid heeft de groep van naar schatting 600 tot 800 Surinamers eindelijk duidelijkheid over hun toekomst in Nederland: ze mogen blijven en kunnen volgend jaar een verblijfsvergunning aanvragen.

De betrokkenen die aanwezig waren bij de stemming in de Kamer juichten en sprongen van geluk bij het horen van het goede nieuws. Zo ook Joan: "Ik heb geschreeuwd van geluk, dit hadden we eigenlijk niet verwacht en het is toch gebeurd. Echt een heel mooi moment."

Toewerken naar toekomst

"Je kan nu naar iets toewerken. Er is nu vrijheid om een plan te maken, om na te denken over wat ik wil gaan doen", legt ze het belang van de beslissing uit. "Je kan je verleden niet inhalen, maar wat er nog rest, daar ga ik echt mijn best voor doen om er iets moois van te maken."

Een van de eerste dingen die Joan op haar lijstje heeft staan, is het zoeken van werk. "Ik heb niets kunnen opbouwen al die jaren en ik word natuurlijk ook een dagje ouder", vertelt ze. "Maar ik wil nu gaan werken, mijn eigen huisje en iets voor de maatschappij betekenen. Ik wil mijn dankbaarheid tonen aan iedereen die heeft geholpen."

Weer op vakantie

Verder zou Joan ook graag weer een keer op vakantie willen. Dat kon al die jaren niet, omdat ze niet de juiste papieren had om op reis te gaan. Tot groot verdriet van haar kleinkinderen, die ook in Nederland wonen.

"Ze vragen altijd of ik mee op vakantie ga. Ik moest dan altijd uitleggen waarom dat niet kon." Nu kijkt Joan er naar uit om wél mee te gaan met haar familie. "Ze willen met mij naar Mallorca", glundert ze.

Naar graf van ouders

Joan heeft dus veel om naar uit te kijken in Nederland. Tegelijkertijd er is ook nog iets wat haar verbindt aan Suriname: de rest van haar familie. Haar broer, zus en twee van haar drie kinderen wonen namelijk nog in het land. Ze heeft hen niet meer gezien sinds haar vertrek in 2008.

"Mijn beide ouders zijn in die tijd ook overleden en ik kon toen niet bij het afscheid zijn", vertelt ze. "Wanneer ik naar Suriname kan, is het eerste wat ik ga doen het graf van mijn ouders bezoeken." Ze kan dan eindelijk op een gepaste manier afscheid nemen van haar ouders.

'Ketting nu echt gebroken'

De afgelopen 16 jaar heeft Joan dus veel moeten inleveren om als ongedocumenteerde - met de hoop ooit de juiste papieren te krijgen - in Nederland te verblijven. Dit zorgde voor veel angst, ze had het gevoel dat ze altijd achterom moest kijken. "Je wilt deel uitmaken van de maatschappij, maar je bent bang, je voelt je niet vrij."

"Maar nu denk ik: die ketting is echt gebroken." Daarmee verwijst ze naar de kettingen en ketens die de tot slaafgemaakten op 1 juli in 1863 verbroken: Keti Koti. De afschaffing van de slavernij en daarmee een nieuw, vrij leven wordt morgen gevierd. "En zo voelt het voor mij ook echt", vertelt Joan tot slot. "Ik kijk ernaar uit."

Asielzoekers die in een ander Europees land zijn aangekomen, mogen hier worden geweigerd door de IND. Als ze na 1,5 jaar niet zijn teruggestuurd, mogen ze blijven. "Er zijn in ons land heel veel mensen die deze mensen helpen onderduiken."

Mohammad uit Iran is opgelucht. Hij heeft van zijn advocaat te horen gekregen dat de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) zijn asielprocedure in behandeling heeft genomen. Hij is een politieke vluchteling en loopt gevaar in zijn geboorteland. Hij moest volgens de Dublinverordening zijn asielaanvraag eigenlijk in Kroatië afwachten.

'Ik wilde niet terug naar Kroatië'

Daar werd hij, voordat hij bijna 2 jaar geleden in Nederland aankwam, door de Kroatische politie opgepakt en voor het eerst geïdentificeerd. Toen hij vervolgens naar Nederland doorreisde en bij de IND asiel aanvroeg, kreeg hij daar te horen dat ze zijn aanvraag niet in behandeling zouden nemen.

"Ik moest terug naar Kroatië", vertelt Mohammad. "Daar zouden ze mijn asielaanvraag in behandeling nemen. Maar ik wilde niet terug naar Kroatië. Ik heb hier in Nederland familie wonen en ben nierpatiënt. Hier heb ik mensen die mij kunnen helpen, in Kroatië niet."

Dublinverordening

De Dublinverordening bepaalt dat het land waar een vreemdeling Europa binnenkomt, verantwoordelijk is voor de behandeling van zijn of haar asielverzoek. Deze regels werden in 2003 ingevoerd om te voorkomen dat asielzoekers Europa rondreizen om in verschillende lidstaten een procedure te beginnen. Maar ook om te zorgen dat niet ieder land zijn handen van een zaak af kan trekken.

Zodra iemand in Nederland asiel aanvraagt, wordt in verschillende databases gecontroleerd of diegene eerder in een andere EU-lidstaat is geweest. Als dat zo is, gaat de IND niet verder met de asielprocedure. Nederland verzoekt de andere lidstaat dan om de asielzoeker terug te nemen. Dat wordt een 'Dublinclaim' genoemd.

Lastig in de praktijk

Vervolgens heeft de andere lidstaat 2 maanden om op dat verzoek in te gaan. Is er na die periode nog geen reactie, dan geldt: wie zwijgt, stemt toe. De asielzoeker kan dan worden overgedragen.

Dat is de bedoeling, zegt universitair docent migratierecht Mark Klaassen, maar de praktijk is vaak anders. "De Dublinverordening werkt tussen lidstaten, en de effectiviteit hangt dus af van de bereidwilligheid van de verschillende landen. In de praktijk komt er van de Dublinregels niet veel terecht, omdat het andere land niet meewerkt. Of omdat de asielzoeker niet meewerkt."

Een op zes Dublinclaims ingewilligd

Dat blijkt ook uit cijfers die EenVandaag bij de IND heeft opgevraagd. Slechts één op de zes Dublinclaims die Nederland in de afgelopen 5 jaar heeft gedaan, heeft geleid tot overdracht van een asielzoeker naar een ander land.

Het valt op dat er tussen de verschillende lidstaten grote verschillen zijn in bereidwilligheid. Zo neemt Duitsland asielzoekers bij bijna de helft van de claims daadwerkelijk terug, terwijl Italië nauwelijks op dit soort verzoeken reageert. In de afgelopen 3 jaar is geen enkele asielzoeker vanuit Nederland teruggestuurd naar Italië, ondanks de ruim 4.000 verzoeken die er zijn gedaan.

Termijn van 1,5 jaar

Daar kunnen asielzoekers gebruik van maken. 'Dublin' houdt een land namelijk niet voor eeuwig verantwoordelijk voor de opvang: als iemand na 18 maanden niet is overgedragen aan de verantwoordelijke lidstaat, verloopt de claim en kan hij of zij alsnog ergens anders een asielprocedure beginnen.

Klaassen: "Je ziet bij de cijfers vaak staan: 'Met onbekende bestemming vertrokken.' Dat zijn mensen die uit de asielzoekerscentra zijn vertrokken en uit het zicht van de overheid zijn geraakt. In de Dublinverordening staat dat na 18 maanden de Dublinclaim vervalt. Als iemand dan nog niet naar het land van aankomst is teruggestuurd, kan Nederland niet langer iemand weigeren. En wordt dan alsnog verantwoordelijk voor de asielprocedure."

Asielzoekers duiken onder

Volgens asieladvocaat Sonya Taheri weten veel asielzoekers precies hoe dat werkt, en anticiperen ze er ook op. "Ze hebben een paar maanden om een netwerk op te bouwen. Dan vertel ik ze op een zeker moment: het is nu het moment om uit het centrum te vertrekken. Dan duiken ze onder."

"Er zijn veel mensen in Nederland die deze groep willen helpen, omdat ze begrijpen dat ze hier willen blijven", ziet Taheri. "Omdat ze hier familie hebben, of omdat de landen waar ze naar terug moeten veel slechtere omstandigheden hebben."

Organisaties helpen 'Dubliners'

EenVandaag sprak meerdere kerkelijke organisaties die deze 'Dubliners' helpen. Geen van de organisaties wil hiermee in de publiciteit treden. Ze geven aan kwetsbare asielzoekers te helpen om die 18 maanden door te komen, en zo te voorkomen dat ze op straat moeten zwerven.

De gemeente Amsterdam helpt een deel van deze groep asielzoekers in hun opvang voor ongedocumenteerden. "We willen voorkomen dat kwetsbare mensen op straat moeten slapen, want dat is het alternatief", zegt verantwoordelijk wethouder Rutger Groot Wassink. "Dat vinden wij voor die mensen onwenselijk, en het zorgt uiteindelijk voor meer overlast voor de stad."

Drie jaar ook overbruggen

Groot Wassink maakt zich zorgen over de nieuwe regels die volgend jaar zomer van kracht gaan. Dan wordt de termijn voordat een Dublinclaim vervalt 3 jaar in plaats van 18 maanden. "Dat zal betekenen dat mensen nog langer in de illegaliteit moeten leven, met alle gevolgen van dien. Wij zien als gemeente in de praktijk wat het gevolg is van regels die niet goed werken."

Asieladvocaat Taheri maakt zich er geen zorgen over dat asielzoekers die hier willen blijven met een Dublinclaim die 3 jaar niet zullen weten te overbruggen. "Er zijn hele Facebookgroepen waarin mensen in het geheim mensen tijdelijk opvangen. Het zal misschien net wat lastiger worden, maar mensen laten zich niet zo gemakkelijk afschrikken als ze duidelijk hun toekomst in Nederland voor zich zien."

De teelt van lelies op landbouwgrond in het Gelderse Lochem veroorzaakt grote onrust. Bewoners zijn bang dat de bestrijdingsmiddelen die daarbij gebruikt worden, schadelijk zijn voor hun gezondheid. Omwonenden hopen dat de teelt verboden wordt.