Ongelukkige start en nog maar weinig 'nieuw elan': de eerste 2 weken kabinet-Rutte IV door de ogen van de politieke redactie

Alweer 2 weken is er een nieuw kabinet: Rutte IV. Boeiende weken voor politiek duiders Joost Vullings, Remko Theulings, Marc Belinfante en Marloes Lemsom van EenVandaag. Hoe ging die nieuwe coalitie van start? Ze vertellen wat hen opviel.

"Vier woorden: toch weer Mark Rutte", vat politiek verslaggever Remko Theulings zijn gevoel over de eerste twee weken samen. Na twee weken kun je zeggen dat het kabinet goed en wel uit de startblokken is. "Wat mij nog het meest opviel, zijn toch wel de wat bijzondere nieuwe bewindslieden", zegt Marc Belinfante, ook verslaggever.

'Geen nieuw elan'

Theulings zag vooral de in zijn ogen ouderwetse manier waarop Rutte door het debat over de regeringsverklaring slalomde. "Terwijl de oppositie er geen vat op krijgt. Wat dat betreft was het echt 'old school' en geen 'nieuw elan', laat staan een 'nieuwe bestuurscultuur."

"Het is een parapluterm geworden, dat nieuwe elan", zegt Lemsom. "Je kunt bij die term denken aan de aanstelling van een ander type bewindspersonen, aan meer menselijk contact met grote instanties als bijvoorbeeld de Belastingdienst, of de manier waarop de politiek met WOB-verzoeken van journalisten omgaat."

De klassieke Rutte

"Nieuwe bewindspersonen zeggen steeds dat ze pas afgerekend willen worden als er daadwerkelijk iets te zien valt van het nieuwe beleid. Maar inderdaad Remko, vooralsnog hebben we inderdaad vooral de klassieke Rutte gezien", zegt ze. "Goedlachs het debat ingaan en uiteindelijk weinig harde toezeggingen doen aan de oppositie."

"Inderdaad. Als er al sprake is van nieuw elan, dan hebben ze dat goed verborgen gehouden!", lacht Theulings. "Voorlopig is er niks nieuws aan het optreden van premier Rutte en is de coalitie als gesloten blok het eerste grote debat doorgekomen. Of er werkelijk iets gaat veranderen op de punten die je noemt Marloes, zal de tijd leren."

Taai proces

Vullings daarop: "Het nieuwe elan komt niet van Rutte, die is geen spat veranderd. Het elan moet komen van de nieuwe gezichten en vooral van de inhoud. Mensen moeten het gevoel krijgen dat dit kabinet echt werk maakt van de grote problemen van ons land", zegt Vullings.

"Ik twijfel er ook zeer aan", zegt Belinfante over of het nieuwe elan er nog komt. "Hoe verander je iets wat jaren en jaren lang als normaal werd gezien? Het is een taai proces. Belangrijker is dat dit kabinet problemen als de wooncrisis, de stikstofcrisis en de klimaatcrisis weet op te lossen. Als dat lukt mogen we onze handen dichtknijpen."

Problemen oplossen

"Ja", reageert Lemsom. "Het nieuwe kabinet kondigde enorme potten geld aan voor het oplossen van het stikstofprobleem, de woningcrisis, en het halen van de klimaatdoelen. Aan de andere kant bleken de doorrekeningen minder positief. De vraag is of het geld op tijd uitgegeven kan worden in verband met grote personeelstekorten, en ook werd voorspeld dat toekomstige generaties opdraaien voor de hoge leningen. Zeker nu de rente weer oploopt, wordt dat interessant."

"De start is al gelijk ongelukkig door het geblunder met de uitkering van 10.000 aan inwoners van het aardbevingsgebied in Groningen", zegt Vullings. "De grote opgaven die er liggen op het terreinen klimaat en stikstof vergen een lange adem. Wij mogen niet verwachten dat dit kabinet binnen een paar jaar oplost. Het is de taak beleid te maken dat vertrouwen wekt voor de toekomst."

Als Alice in Wonderland door Den Haag

Een korte analyse over de eerste weken van vier mensen die 24/7 de politiek volgen: het is eigenlijk onbegonnen werk. Want de nieuwe mensen in het kabinet móéten ook besproken worden. Ook voor de verslaggevers zijn die nieuwe gezichten even winnen.

"Op de dag van de installatie van het nieuwe kabinet volgde ik de nieuwe staatssecretarissen Maarten van Ooijen van de ChristenUnie en Gunay Uslu van D66", vertelt Lemsom. "Die eerste dagen zijn altijd bijzonder, omdat nieuwe bewindspersonen als een soort Alice in Wonderland door Den Haag lopen."

Verantwoordelijk als er wat misgaat

"Ik zag bijvoorbeeld hoe Uslu voor de eerste keer haar nieuwe werkkamer binnenkwam en haar collega's ontmoette. Je voelt de druk die op nieuwe bewindspersonen ligt, want ze zijn vanaf dag één verantwoordelijk voor alles wat er mis kan gaan op het gebied van hun portefeuille."

"Er zijn meerdere bewindspersonen zonder politieke ervaring. Naast Uslu zijn dat Ernst Kuipers, de nieuwe minister van Volksgezondheid en Robbert Dijkgraaf, de nieuwe minister van Onderwijs."

Een flamboyante hoogleraar

Belinfante is vooral benieuwd hoe Dijkgraaf het gaat doen: "Hij is een theoretisch natuurkundige, een vak voor beta-wonderkinderen. We kennen hem ook als de flamboyante hoogleraar die bij DWDD mooi over wetenschap sprak. Maar de politiek is een vak dat onvoorspelbaar is. Ik ben zeer benieuwd of hij het gaat redden."

"Maar vergeet ook Hugo de Jonge als minister van Volkshuisvesting ook niet", zegt Belinfante. Niet nieuw, maar wel een nieuwe post. "Van coronacrisis naar wooncrisis. Blijkbaar houdt De Jonge wel van een crisis. Maar ik vermoed dat zijn ijdelheid hem daar doet gaan waar hij opvalt en in crisis sta je als bewindspersoon altijd in de belangstelling", zegt Belinfante.

Coronadebat

Het eerste corona-debat deed Ernst Kuipers handig, zegt Vullings. "Hij strooide kwistig met complimenten voor Kamerleden en hun vragen, bleef geduldig en hij had natuurlijk gezag door zijn verleden als arts."

"In dat debat reikte Rutte de hand richting de oppositie. Hij gaat minister Wiersma voor Onderwijs de opdracht geven vlot werk te maken van betere ventilatie op scholen."

Hermans en Paternotte moeten beter

Twee andere belangrijke nieuwelingen zijn volgens Belinfante toch wel VVD-fractievoorzitter Sophie Hermans en D66-fractievoorzitter Jan Paternotte: "Beiden moeten duidelijk nog wennen aan hun nieuwe rol. Ze kunnen en moeten beiden scherper en urgenter. Ze sloegen zich zonder grote fouten door de regeringsverklaring, maar er zat duidelijk best wat spanning op."

"Hermans droeg het het kabinet op de koopkracht voor alle groepen te repareren. Toen Rutte die belofte afzwakte, bleef Hermans in de bankjes. Echt doorbijten naar de baas, durft ze dus (nog) niet", zegt Vullings. "Mij valt op dat Paternotte ontspannener is dan Hermans", zegt Theulings. "Hij durft wat meer humor te gebruiken. Maar die heeft niet de druk van de grootste partij natuurlijk. Die zal Hermans zeker voelen."

Video: De eerste dag als fractievoorzitter: mee met Sophie Hermans (VVD) en Jan Paternotte (D66)

Voorzitter Vera Bergkamp

De eerste debatten zitten er op in de Kamer. Op social media ging het veel over de hardheid in die debatten en de toon waarop met elkaar gesproken wordt. "Geert Wilders ging er zoals gebruikelijk weer met de cirkelzaag in, waardoor het debat over de regeringsverklaring in de eerste uren al ontspoorde. Hoewel het wel Jan Paternotte was die het lontje aanstak", zegt Theulings.

"D66 en PVV hebben zichzelf als absolute tegenpolen al vaker aan elkaar opgetrokken. Doordat het debat zo uit de rails liep, waren de ogen ook gericht op Vera Bergkamp, de nog relatief nieuwe voorzitter. Haar werd zelfs tijdens het debat al gevraagd of ze niet wat steviger kon optreden."

'Wilders laat zich niet beteugelen'

"Nu heeft ze in het onlangs vernieuwde Reglement van Orde wel iets ruimere bevoegdheden gekregen om op te treden. Toch kun je niet alles op haar afwentelen. Iemand als Wilders laat zich niet of nauwelijks beteugelen, denk ik."

"Ze voelde zich zichtbaar ongemakkelijk met de bijdrage van PVV-leider Wilders", reageert Belinfante. "Bergkamp werd door andere Kamerleden gevraagd op te treden tegen de in hun ogen onfatsoenlijke Wilders. Maar het leek er haast op dat Bergkamp wat angstig was voor de verbaal agressieve en dwingende PVV-leider."

Forum voor Democratie

Afgelopen donderdag greep Kamervoorzitter Vera Bergkamp wél in, nadat Kamerlid voor Forum voor Democratie Gideon van Meijeren had opgeroepen tot wetteloosheid: het overtreden van de wet. Bergkamp waarschuwde hem al eerder dat hij niet moet spreken van 'crimineel beleid'.

"Je ziet bij iedereen de emoties oplopen", zegt Joost Vullings. "Op het moment dat Van Meijeren was uitgesproken, gingen andere Kamerleden daar weer op verder. In dat opzicht leek het afgelopen donderdag weer erg op het regeringsdebat eerder die week met Wilders. Je had daar Wilders tegen Rutte en Wilders tegen de rest van de Kamer. Maar zodra hij van het podium af was, was het een heel beschaafd debat."

Coronapersconferentie

De eerste twee weken van het nieuwe kabinet zijn nu voorbij. Voor volgende week staat er naar alle verwachting weer een coronapersconferentie op het programma. "Ik verwacht op zondag weer een Catshuis-overleg", zegt Vullings. "Logischerwijs is er dan maandag een overleg met de burgemeesters en hebben we dinsdag een persconferentie."

Vullings verwacht dat er wordt versoepeld. "Ik verwacht niet dat ze alle remmen losgooien, maar de ziekenhuisopnames blijven nu gelijk en daarom denk ik dat er aangekondigd wordt dat er wat meer ruimte is voor vrijheid voor ons allemaal." De versoepelingen dragen wellicht bij aan wat ontspanning in de maatschappij. Het terugwinnen van het vertrouwen gaat nu eenmaal makkelijker als de coronamaatregelen verdwijnen.