Elf jaar geleden overleed de man van Marian de Bont, de vader van Jehan. Een hersenbloeding. Martin was orgaandonor en hij stond dus zijn organen af. Maar de manier waarop dat gebeurde, was traumatisch voor de nabestaanden.

Martin overleed uiteindelijk aan een hersenbloeding en in het ziekenhuis lag hij nog aan de beademing. "Je zag niet dat hij overleden was. Hij is nog gewoon warm en hij ademde nog door alle apparatuur." Volgens Marian kregen ze Martin een paar dagen later terug.

Geen tijd

De procedure voor het afstaan van organen is traumatisch geweest voor Jehan en Marian. "Ik dacht dat er nog even tijd was om het er met elkaar over te hebben, maar er werd ons wel duidelijk gemaakt dat wij hier geen invloed meer op hadden."

Jehan vertelt dat hij en zijn moeder op de hoogte werden gesteld door een donorteam over de procedure. "Over hoe en wat ze gingen doen vooral", vertelt Jehan. "Ik vond dat er maar heel weinig gezegd werd", vult Marian aan. "Nee, er was geen interactie", antwoord Jehan.

Wrang gevoel door mededelingen

"Mijn vader heeft die keuze gemaakt. Waarschijnlijk bewust. Dus daar hoef ik niet heel erg over na te denken, maar de wijze waarop dingen werden medegedeeld en gezegd door het ziekenhuis en het donorteam, daar kreeg ik een heel wrang gevoel bij", vertelt Jehan.

"Zo van: Jullie hebben er niks over te zeggen. Dit gaan we doen en zo is het klaar. En toen werd mijn vader meegenomen."

Niet meer thuis opgebaard

Toen Marian haar man terugkreeg, schrok ze. "Hij was spierwit, want al het bloed was eruit." Marian heeft voor haar gevoel niet echt afscheid genomen. "Toen bijvoorbeeld mijn vader overleed, zag ik dat het helemaal afgelopen was. Bij een donorprocedure heb je dat niet. Iemand is eigenlijk nog gewoon in leven."

Haar zoon Jehan had meer moeite met het feit dat zijn vader niet meer thuis konden worden opgebaard. "Daar ben ik erg van geschrokken, omdat dat voor mij bij het afscheid en bij het rouwproces hoorde."

Dilemma over donor zijn

Afgelopen tijd is bij veel huishoudens een paarse folder op de deurmat gevallen, waarin uitgelegd staat dat je voor 1 juli 2020 je keuze in het donorregister kunt invullen. Vul je niks in, dan ga je na die datum akkoord met orgaandonatie. Jehan zit in een groot dilemma. Hij wil de procedure die hij meemaakte met zijn vader, niemand aan doen. Maar als zijn 8 maanden oude dochter een orgaan nodig heeft, wil hij natuurlijk wel het beste voor haar.

"Dat zet je wel weer aan het denken." Jehan denkt dat zijn vader wel bewust donor was, maar dat zijn vader er niet voor had gekozen als hij wist hoe de procedure zou zijn. En hoe traumatisch dat voor de nabestaanden was.

De Zaanse Schans is populair onder buitenlandse toeristen en dagjesmensen. Tot nu toe is een bezoek aan de twaalf molens gratis, maar gemeente Zaanstad en het Zaans Museum willen daar verandering in brengen. "Noodzakelijk om erfgoed in stand te houden."

Vooral ondernemers zijn niet blij met dit besluit. Zij zijn bang dat bezoekers, die straks 17,50 euro per persoon moeten betalen om de toeristische attractie te bezoeken, weg zullen blijven. 'Deze plannen zullen desastreuse gevolgen hebben', zeggen zij in een persbericht.

'Bijdrage is noodzakelijk'

Maar juist om ervoor te zorgen dat het culturele erfgoed - en de omringende winkels en restaurants - in de toekomst nog bezocht kunnen worden, vragen de gemeente en het museum een bijdrage van de bezoekers, legt algemeen directeur van het Zaans Museum Marieke Verweij uit.

"Op dit moment is de toegang gratis, wat maakt dat bezoekers eigenlijk een minimale bijdrage leveren aan het erfgoed. Maar om de molens, de monumentale panden en de museale collecties in stand te houden is een bijdrage noodzakelijk", zegt Verweij.

'Wat is de Zaanse Schans waard?'

En dus gaat de toegangsprijs binnenkort van gratis naar 17,50 euro. "We hebben een onderzoek laten uitvoeren door Motivaction (een onderzoeksbureau, red.) en zij hebben een uitvraag gedaan onder 3.500 respondenten, internationaal. Ze vroegen: wat vind je de Schans op dit moment waard? En wat zou je er voor over hebben om de Zaanse Schans te bezoeken?"

Uit dat onderzoek kwam dat mensen de Schans zo'n 20 euro per persoon waard vinden. "Het college van Zaanstad heeft besloten om daar dus 17,50 van te maken. Precies een beetje eronder gaan hangen, conservatief beginnen en kijken wat het wordt."

Ook bezoeker niet blij

"En als je het vergelijkt met andere attracties is het naar mijn mening ook een heel redelijke, marktconforme prijs", gaat Verweij verder. Maar niet iedereen is het daarmee eens. Naast ondernemers zijn ook bezoekers niet enthousiast over het idee dat ze straks moeten betalen voor een bezoek aan de Schans.

Zo zegt een mevrouw die tijdens de meivakantie een bezoekje aan de Schans brengt: "Ik betaal nu al 15 euro voor de parkeerplaats en ik had begrepen dat dat ook gelijk voor de onderhoud van het gebied is. Ik vind het behoorlijk veel geld. Maar ja goed, alles wordt duur."

Gratis voor Zaandammers

Hoe zit het dan met de inwoners van Zaanstad? Moeten die straks ook betalen voor een wandeling in hun eigen buurt? "Voor die mensen en inwoners van Wormerland blijft de Schans gratis toegankelijk", antwoord de directeur.

Ook mensen met een museumkaart, Vriendenloterijpas of die lid zijn van de Vereniging Zaanse Molens hoeven in de toekomst niet te betalen voor een bezoek aan de toeristenattractie, belooft Verweij.

Goede keuze voor toekomst

Voor de ondernemers heeft ze begrip. "Ik denk dat het heel belangrijk is dat iedereen hier zijn onderneming kan blijven draaien zoals dat op dit moment gebeurt."

Ze heeft er dan ook vertrouwen in dat de Schans niet zal leiden onder het besluit om geld te vragen voor een bezoekje, ook niet voor ondernemers. "De Zaanse Schans is bewezen succes. Wat ook maakt dat we er veel vertrouwen in hebben dat dit een goed besluit is en dat we het voor de toekomst beter kunnen regelen met elkaar."

Drugsbendes zetten gespecialiseerde, eigen spionageteams in om politici, advocaten en journalisten in de gaten te houden. Daardoor zijn criminelen beter in staat aanslagen te plegen, schrijft de AIVD. "Dit is een bedreiging voor de nationale veiligheid."

De vaardigheden en technische mogelijkheden van deze criminele inlichtingenteams zijn volgens de Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst (AIVD) op onderdelen zelfs te vergelijken met opsporingsdiensten van de overheid. "Criminele netwerken hebben vergaande, professionele capaciteiten om informatie te verzamelen over mensen die zij als een bedreiging zien", schrijft de AIVD in haar jaarverslag.

Eigen volgteams

Met behulp van eigen volgteams en geavanceerde apparatuur brengen criminelen woonadressen, werklocaties en sociale netwerken van hun doelwitten in kaart. "Dat kunnen criminele rivalen zijn, maar ook steeds vaker ambtenaren, politici, journalisten en advocaten", zo stelt de AIVD vast.

"Deze criminele organisaties hebben blijkbaar een heel groot vermogen ontwikkeld om informatie te verzamelen", zegt hoogleraar strafrecht Sven Brinkhoff in een reactie. "Dat is iets wat de overheid normaal doet bij de georganiseerde misdaad. Als het ware is het de wereld op zijn kop. Dat is zorgwekkend en een bedreiging voor de rechtsstaat."

Plannen van geweld

De AIVD maakt zich grote zorgen over de dreiging die uitgaat van het inlichtingenwerk van criminelen. "Het vergroot hun mogelijkheden om geweld te plannen en te organiseren tegen advocaten, rechters, officieren van justitie, journalisten, bestuurders en politici."

Omdat de inlichtingendienst de nationale veiligheid beschermt, ziet de AIVD het als haar taak om dit soort criminele aanslagen te voorkomen. "In het belang van de rechtsstaat moeten mensen in zulke beroepen hun werk ongehinderd en veilig kunnen doen."

Drugscriminelen infiltreren bij de overheid

Criminele inlichtingteams infiltreren soms ook in het overheidsapparaat om via ambtenaren aan waardevolle gegevens te komen, schrijft de geheime dienst. "Het maakt dat burgers er minder op kunnen vertrouwen dat die overheidsorganisaties hun taak goed uitvoeren."

Soms halen drugscriminelen ook informatie uit overheids- en bedrijfsdatabanken met persoonsgegevens. "Daarvoor kopen ze medewerkers om of zetten die onder druk."

Andere landen werken samen met criminelen

Door deze goede informatiepositie van criminele netwerken, wordt het voor landen die de nationale veiligheid van Nederland bedreigen, interessant om met ze samen te werken, aldus de AIVD. "Bijvoorbeeld voor inlichtingen-operaties, sabotageactiviteiten of moordaanslagen."

Zo werd in juni 2024 in Haarlem een liquidatiepoging gedaan op een Iraanse activist en publicist. Een aanslag die past in de werkwijze van Iran, blijkt uit onderzoek van de inlichtingendienst. "Iran maakt gebruik van criminele netwerken in Europa om veronderstelde tegenstanders van het regime het zwijgen op te leggen."

AIVD onderzoekt ondermijning

De AIVD doet sinds 2022 onderzoek naar ondermijning van de democratische rechtsorde door criminele netwerken. "Enkele criminele netwerken hebben de afgelopen jaren nietsontziend geweld gebruikt in de openbare ruimte", schreef de AIVD destijds.

In het liquidatieproces Marengo tegen de bende van drugsbaron Ridouan Taghi werden tussen 2018 en 2021 drie wraakaanslagen gepleegd. De moorden op de broer van kroongetuige Nabil B., zijn advocaat Derk Wiersum en vertrouwenspersoon Peter R. de Vries worden ook wel gezien als aanvallen op de rechtstaat.

Kritiek van toezichthouders

Er is ook kritiek op het onderzoek dat de AIVD doet naar criminele ondermijning van de democratische rechtsstaat. Twee toezichthouders concludeerden vorige maand dat de inlichtingendienst zich daarbij niet altijd aan de regels houdt. "Door de vermenging tussen opsporing en inlichtingen komen fundamentele rechten van burgers in het geding."

In de wet staat namelijk dat de AIVD criminelen alleen mag onderzoeken als ze een bedreiging vormen voor de nationale veiligheid. Maar volgens de toetsingscommissies doet de inlichtingendienst soms ook onderzoek naar 'gewone' criminele activiteiten, terwijl dat een taak is van politie en Openbaar Ministerie (OM). "Door de AIVD lijken bredere activiteiten te worden ondernomen dan de activiteiten die passen onder de taakomschrijving."

'Hele machtige overheid'

Hoogleraar Brinkhoff is het eens met die kritiek. "Dat is gevaarlijk en riskant. Dan krijg je namelijk parallelle onderzoeken. De politie kan dan bijvoorbeeld opsporingsbevoegdheden uitbesteden aan de AIVD. Dan krijg je een hele machtige overheid die van alles kan."

De AIVD zegt daar in het jaarverslag over: "Als het ernstige vermoeden bestaat dat een crimineel netwerk de nationale veiligheid schaadt, of nog kan en wil schaden, kan de AIVD zo'n netwerk onderzoeken. De AIVD heeft daarbij een eigen, afgebakende taak. Het opsporen (en vervolgen) van strafbare feiten is de taak van OM en politie."