Kinderen in Afrika kunnen ingeënt worden tegen malaria. Een grote doorbraak, want malaria is op het Afrikaanse continent nog steeds de dodelijkste ziekte. Malaria-expert Bart Knols snapt de blijdschap, maar vreest voor een juichstemming.

Malaria is geen virus, zoals corona, maar komt in je lichaam door een parasiet, zoals de mug. Al sinds 1978 wordt er gewerkt aan een effectief vaccin om de dodelijke gevolgen van malaria te beschrijden. Vooral voor baby's en kleine kinderen is dat gevaar groot. Een vaccin kan nu, zes jaar na de officiële goedkeuring, op grote schaal toegediend worden. Eerst is het vaccin nog getest op zo'n 800.000 kinderen in Malawi, Ghana en Kenia.

Bescherming is beperkt

Toch is de effectiviteit van het vaccin niet te vergelijken met de coronavaccins die we nu in Europa gebruiken. Waar een Moderna en Pfizer na twee prikken een beschermingsgraad hadden van meer dan 90 procent in het begin, ligt dat bij het malariavaccin, genaamd RTS,S, rond de 30 procent.

Bart Knols, medisch entomoloog en vectorbioloog gespecialiseerd in muggen en malaria, vreest vooral voor teveel juichverhalen over dit malaria vaccin. "Dit is niet de magic bullet tegen malaria. Je hebt vier shots nodig om die 30 procent bescherming te halen, en als je met de laatste dan net te laat bent zakt de bescherming meteen weer naar 0. Desondanks is het wél een stap voorwaarts."

Klamboe blijft ook nodig

"Als je te hoge verwachtingen wekt nu, dan loop je het risico dat de bevolking die gevaccineerd wordt, ook te hoge verwachtingen krijgt. Maar op het moment dat er dan weer kinderen overlijden zal het vertrouwen dalen. Dan heb je een averechts effect, dan zal het vertrouwen in het vaccin dalen."

Ook vreest Knols dat de inzet van de effectieve klamboe zal dalen nadat kinderen gevaccineerd zijn. "Als ouders denken: 'mijn kind is gevaccineerd, dus die kan wel weg', want het is echt flink warmer met zo'n klamboe, dan ben je verder van huis. Dan kan het aantal overlijdens zelfs eerder stijgen dan dalen."

Juichverhalen vanwege miljardeninvestering

"Welk vaccin je ook maakt, je krijgt altijd te maken met uitbraken. Het gele koorts-vaccin is het beste vaccin dat we ooit ontwikkelden. Eén prik en de rest van je leven ben je heel erg goed tegen gele koorts beschermd. Maar er blijven uitbraken komen zo nu en dan. En dit malariavaccin werkt een aantal jaar, er zijn vier prikken nodig, logistiek gezien is het heel erg lastig met vier prikken."

Toch snapt Knols wel waarom er zoveel juichverhalen de ronde doen over het malariavaccin: "De Gates Foundation heeft heel veel geld in de ontwikkeling van het vaccin gestoken. En dat er nu toch resultaten worden geboekt is natuurlijk mooi. Maar het risico bestaat dat wanneer de effectiviteit niet voldoende blijkt te zijn, er een soort malaria-bestrijdingsmoeheid optreedt. Waardoor financiers mogelijk afhaken om nog effectievere medicatie of vaccins te ontwikkelen."

Miljoenen infecties per jaar

En dat zou zonde zijn, want per jaar zijn er nog zo'n 229 miljoen malaria-infecties. 94 procent van die miljoenen vinden plaats op het Afrikaanse continent. Ruim 400.000 mensen overlijden daar jaarlijks aan malaria. In totaal zijn er wel zo'n 100 varianten van malaria. Het vaccin dat nu groots wordt ingezet bestrijdt de meest voorkomende en ook dodelijkste variant.

"Al met al verwacht de wereldgezondheidsorganisatie dat er door het vaccin enkele tienduizenden levens per jaar worden gered. Het gaat dus om vier prikken die nodig zijn voor het vaccin om de optimale bescherming te bieden. De eerste drie prikken ieder een maand uit elkaar, maar tussen prik drie en vier (de boosterprik, red.) zit nog 11 maanden."

Nederlandse kersentelers maken zich zorgen om hun oogst dit jaar. Ze zijn bang dat die ten onder gaat aan de 'suzuki-fruitvlieg'. De oogst is volgens de telers nog te redden, maar dan moet het gewilde bestrijdingsmiddel wel op tijd goedgekeurd worden.

De kersentelers wachten op een verlossend bericht van landbouwminister Femke Wiersma. Zij moet bepalen of gebruik van het bestrijdingsmiddel Tracer dit jaar wordt toegestaan, En dat wordt nog spannend, want toenmalig minister Piet Adema zei vorig jaar dat het toen de laatste keer was dat een uitzondering gemaakt werd voor het bestrijdingsmiddel.

Al 10 jaar uitzondering

Het bestrijdingsmiddel Tracer is namelijk nog altijd niet goedgekeurd door het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb). Die instantie beoordeelt of een bestrijdingsmiddel gebruikt mag worden.

Zolang het Ctgb zijn oordeel nog niet heeft gegeven, kan de verantwoordelijk minister een vrijstelling voor gebruik geven. En dat gebeurt in dit geval al 10 jaar op rij.

Perfect jaar voor kersen

Kersenteler Arie Hakkert uit de Betuwe vertelt dat het tot nog toe een perfect jaar is voor de kersenteelt: "We hebben prachtig weer gehad in de bloeiperiode. Weinig nattigheid en de temperatuur was goed. Dus we verwachten een goede oogst dit jaar."

Volgens Arie is de ideale temperatuur voor de kers tussen de 20 en 25 graden. De kersen hangen er nu nog groen bij, maar uiteindelijk krijgen ze de bekende rode kleur. "We hopen half juni te beginnen met oogsten. De kersen zullen waarschijnlijk begin juni een gele kleur krijgen en gaan dan over naar rood."

Suzuki-fruitvlieg

Maar ondanks dat het zo'n goed jaar is voor de kers, is Arie bang voor zijn oogst. De Nederlandse kers heeft er sinds een jaar of 10 namelijk een nieuwe vijand bij: de suzuki-fruitvlieg. Een beestje dat oorspronkelijk afkomstig is uit Zuidoost-Azië en in 2008 voor het eerst werd opgemerkt in Europa.

Vooral kersentelers hebben last van de fruitvlieg. "Deze fruitvlieg kan door de schil van het fruit kruipen en legt daar eitjes onder. Daar komen larven uit die de vrucht van binnenuit opeten. Vervolgens gaat de vrucht rotten en is die onverkoopbaar", legt onderzoeker Herman Helsen uit.

Kersentelers zijn bang voor verlies oogst door suzuki-vlieg: 'Het is 2 voor 12'

Net niet voldoende

Kersenteler Arie gebruikt nu een speciaal net om de fruitvliegjes buiten te houden: "Het is een heel fijnmazig net waar in principe geen vliegjes doorheen kan komen. Het hele veld moet ermee worden ingepakt."

Maar alleen een net is niet voldoende, vertelt hij: "De suzuki-fruitvlieg is zo klein dat het 'm toch lukt om ergens binnen te komen. Bovendien moeten we nog steeds zelf bij de kersen kunnen. Dus als het net omhoog gaat of waait, gaat de fruitvlieg ook naar binnen."

Wesp tegen vlieg

In een lab van de Wageningen University & Research (WUR) wordt daarom gewerkt aan een andere oplossing, namelijk de sluipwesp. Dat is een natuurlijke vijand van de suzuki-fruitvlieg, vertelt onderzoeker Helsen. "De sluipwesp legt haar eieren in de larven van de suzuki-fruitvlieg en kan zo de enorme toename verminderen."

Toch is de sluipwesp vooralsnog geen vervanging voor het bestrijdingsmiddel. "We hebben er nu enkele honderden, daar kunnen we de oogst niet mee redden", zegt Helsen. En dus wacht kersenteler Arie in spanning af op het besluit van Landbouwminister Wiersma. "Als we het middel niet meer krijgen, dan is het einde kersenteelt. Het is echt twee voor twaalf."