Als de kinderopvangtoeslag verandert in 2025, kunnen de prijzen flink stijgen. Dat blijkt uit nieuw onderzoek in opdracht van de Branchevereniging Maatschappelijke Kinderopvang (BMK). Voorzitter Loes Ypma beantwoordt een aantal van jullie vragen.

Vanaf 2025 moet de kinderopvang bijna gratis worden, als het aan het kabinet ligt. Na de toeslagenaffaire moest het systeem simpeler: iedereen krijgt evenveel toeslag. Ouders moeten in de plannen van der regering straks 4 procent van de kosten voor de kinderopvang zelf te betalen.

Alarmerend rapport

Waar rijke ouders in het huidige systeem soms de helft zelf moeten betalen, blijft daar in het nieuwe stelsel dus nog 4 procent van over. Doordat veelverdieners straks geld overhouden, kunnen ze hun kinderen meer dagen naar de opvang sturen. Dat betekent dat de vraag toeneemt, wat de prijs opdrijft. De kans is groot dat de kosten hierdoor enorm zullen stijgen voor iedereen, dus ook voor lagere inkomens.

Branchevereniging BMK heeft dit laten onderzoeken door een onafhankelijk onderzoeksbureau. Daaruit komt naar voren dat de prijzen voor kinderopvang enorm kunnen stijgen. "Een prijsplafond is een voorwaarde om te zorgen dat dit gaat werken."

1. Waarom wordt de koppeling tussen de hoogte van het inkomen en de hoogte van de toeslag losgelaten?

"Op dit moment is de kinderopvangtoeslag inkomensafhankelijk. Als je meer of minder gaat verdienen, moet je dat doorgeven bij de Belastingdienst afdeling Toeslagen. Dat is heel foutgevoelig en ingewikkeld voor ouders", vertelt voorzitter Ypma van BMK. "De Raad van State adviseerde daarom ook na het kinderopvangtoeslagschandaal om het eenvoudiger te maken. Door de toeslag helemaal inkomensònafhankelijk te maken, is dat hele probleem weg. Er wordt alleen nog maar getoetst of je werkt. Hoeveel uur en hoeveel geld je verdient doet er niet meer toe."

"Daarnaast geldt in Nederland dat we publieke voorzieningen die we belangrijk vinden met belastinggeld betalen. De sterkste schouders betalen daar al de zwaarste lasten, want mensen met een hoger inkomen betalen al meer inkomstenbelasting. Daarom is er nu voor gekozen om de koppeling tussen de hoogte van de kinderopvangtoeslag en de hoogte van je inkomen los te koppen. Iedereen krijgt straks evenveel toeslag, maar rijkere ouders betalen indirect via belastingen nog steeds wat meer."

2. Welke groepen hebben hier voordeel van, mensen met een hoog of een laag inkomen?

"In het nieuwe stelsel wordt de kinderopvangtoeslag evenveel voor iedereen. Nu betalen ouders met een hoger inkomen een groot deel zelf, in het nieuwe stelsel moet iedereen 4 procent van de kinderopvang zelf betalen en wordt het dus bijna gratis. Zij gaan er dus op vooruit. Wel zal je moeten werken om de toeslag te kunnen krijgen."

"Niemand gaat erop achteruit als er een prijsplafond komt. Er is voor 96 procent vergoeding van de kosten gekozen, omdat de laagste inkomens deze vergoeding al krijgen. Het wordt dus gelijkgetrokken voor iedereen. Als er gekozen zou worden voor 0 procent eigen bijdrage, gaan de laagste inkomens er ook op vooruit. Nu gaan vooral de midden- en hoge inkomens er het meeste op vooruit, maar die betalen ook de meeste inkomstenbelasting om hier dan weer voor te betalen."

3. Blijft het lonen om (extra) te werken?

"Dat ligt er aan of er een prijsplafond komt. Als er prijsregulering komt, gaat het zeker lonen om meer te gaan werken. Je kunt voor hetzelfde of minder geld je kinderen meer dagen naar de opvang sturen. De extra uren die je hierdoor kunt werken leveren meer op omdat je niet meer geld kwijt bent aan de extra uren aan kinderopvang. Maar dit geldt dus alleen als de prijzen niet zullen stijgen."

4. Waarom moeten de armsten hier überhaupt iets voor betalen?

"Wat wel interessant is: in het nieuwe stelsel wordt meegenomen dat de werkgever, de gemeente of een ander die 4 procent mag betalen als ouders dat zelf niet kunnen opbrengen. Dat is nieuw, want dat mag nu niet. Nu moeten ouders het eigen deel echt zelf betalen."

"Er zijn gemeenten in Nederland die de peuteropvang al helemaal gratis hebben gemaakt, maar nog niet het kinderdagverblijf en de buitenschoolse opvang. Dat mag dus ook nog niet, maar in het nieuwe stelsel straks wel. Dan mag iemand anders de kosten die jij moet betalen van jou overnemen."

5. Kan dit zorgen voor meer gelijkheid tussen mannen en vrouwen qua werken/zorgen?

"Ja. Een van de doelstellingen van het kabinet is stimuleren dat meer mensen meer uren gaan werken, omdat we hele grote tekorten hebben op de arbeidsmarkt. In Nederland zijn we kampioen deeltijdwerken, zowel bij mannen als vrouwen. De verdeling tussen mannen en vrouwen is heel erg ongelijk. Vrouwen maken de afweging wel of niet te gaan werken. Door kinderopvang zo goedkoop mogelijk te maken, stimuleren we vrouwen om (meer) te gaan werken."

"Maar als er geen prijsregulering komt, waar wij nu dus om vragen, bereik je dat doel niet. Dan gaan juist meer mensen zich afvragen of ze moeten stoppen met werken, omdat de kinderopvang dan te duur wordt.

6. Hoe nu verder?

"Het rapport dat wij vandaag publiceren beschrijft dat de prijzen enorm kunnen stijgen, daar hebben wij geen invloed op gehad. Wij hebben alleen de vraag gesteld wat de gevolgen kunnen zijn van deze nieuwe toeslag, als er geen prijsplafond is."

"Economen zeggen ook al een jaar dat je met prijsregulering moet komen, ambtenaren waarschuwen er ook al voor dat je zonder prijsplafond enorme prijsstijgingen kan krijgen. Een prijsplafond is een voorwaarde om te zorgen dat deze regeling werkt. Dan gaat iedereen erop vooruit."

Asielzoekers die in een ander Europees land zijn aangekomen, mogen hier worden geweigerd door de IND. Als ze na anderhalf jaar niet zijn teruggestuurd, mogen ze blijven. "Er zijn in ons land heel veel mensen die deze mensen helpen onderduiken."

Mohammad uit Iran is opgelucht. Hij heeft van zijn advocaat te horen gekregen dat de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) zijn asielprocedure in behandeling heeft genomen. Hij is een politieke vluchteling en loopt gevaar in zijn geboorteland. Hij moest volgens de Dublinverordening een asielaanvraag eigenlijk in Kroatië afwachten.

'Ik wilde niet terug naar Kroatië'

Daar werd hij, voordat hij bijna twee jaar geleden in Nederland aankwam, door de Kroatische politie opgepakt en voor het eerst geïdentificeerd. Toen hij vervolgens naar Nederland doorreisde en bij de IND asiel aanvroeg, kreeg hij daar te horen dat ze zijn aanvraag niet in behandeling zouden nemen.

"Ik moest terug naar Kroatië", vertelt Mohammad. "Daar zouden ze mijn asielaanvraag in behandeling nemen. Maar ik wilde niet terug naar Kroatië. Ik heb hier in Nederland familie wonen en ben nierpatiënt. Hier heb ik mensen die mij kunnen helpen, in Kroatië niet."

Dublinverordening

De Dublinverordening bepaalt dat het land waar een vreemdeling Europa binnenkomt, verantwoordelijk is voor de behandeling van zijn of haar asielverzoek. Deze regels werden in 2003 ingevoerd om te voorkomen dat asielzoekers Europa rondreizen om in verschillende lidstaten een procedure te beginnen, maar ook om te zorgen dat niet ieder land zijn handen van een zaak af kan trekken.

Zodra iemand in Nederland asiel aanvraagt, wordt in verschillende databases gecontroleerd of diegene eerder in een andere EU-lidstaat is geweest. Als dat zo is gaat de IND niet verder met de asielprocedure. Nederland verzoekt de andere lidstaat dan om de asielzoeker terug te nemen: dat is een Dublinclaim.

Lastig in de praktijk

Vervolgens heeft de andere lidstaat twee maanden om op dat verzoek in te gaan. Is er na die periode nog geen reactie, dan geldt: wie zwijgt, stemt toe. De asielzoeker kan dan worden overgedragen.

Dat is de bedoeling, zegt universitair docent migratierecht Mark Klaassen, maar de praktijk is vaak anders. "De Dublinverordening werkt tussen lidstaten, en de effectiviteit hangt dus af van de bereidwilligheid van de verschillende landen. In de praktijk komt er van de Dublinregels niet veel terecht, omdat het andere land niet meewerkt, of omdat de asielzoeker niet meewerkt."

1 op 6 Dublinclaims ingewilligd

Dat blijkt ook uit cijfers die EenVandaag bij de IND heeft opgevraagd. Slechts 1 op de 6 Dublinclaims die Nederland in de afgelopen vijf jaar heeft gedaan, heeft geleid tot overdracht van een asielzoeker naar een ander land.

Het valt op dat er tussen de verschillende lidstaten grote verschillen zijn in bereidwilligheid. Zo neemt Duitsland asielzoekers bij bijna de helft van de claims daadwerkelijk terug, terwijl Italië nauwelijks op dit soort verzoeken reageert. In de afgelopen drie jaar is geen enkele asielzoeker vanuit Nederland teruggestuurd naar Italië, ondanks de ruim 4.000 verzoeken die er zijn gedaan.

Termijn van anderhalf jaar

Daar kunnen asielzoekers gebruik van maken. 'Dublin' houdt een land namelijk niet voor eeuwig verantwoordelijk voor de opvang: als iemand na achttien maanden niet is overgedragen aan de verantwoordelijke lidstaat, verloopt de claim en kan een hij of zij alsnog ergens anders een asielprocedure beginnen.

Klaassen: "Je ziet in de cijfers vaak staan: 'met onbekende bestemming vertrokken.' Dat zijn mensen die uit de asielzoekerscentra zijn vertrokken en uit het zicht van de overheid zijn geraakt. In de Dublinverordening staat dat na 18 maanden de Dublinclaim vervalt. Als iemand dan nog niet naar het land van aankomst is teruggestuurd, kan Nederland niet langer iemand weigeren, en wordt dan alsnog verantwoordelijk voor de asielprocedure."

Asielzoekers duiken onder

Volgens asieladvocaat Sonya Taheri weten veel asielzoekers precies hoe dat werkt, en anticiperen ze er ook op. "Ze hebben een paar maanden om een netwerk op te bouwen. Dan vertel ik ze op een zeker moment: het is nu het moment om uit het centrum te vertrekken. Dan duiken ze onder."

"Er zijn veel mensen in Nederland die deze groep willen helpen, omdat ze begrijpen dat ze hier willen blijven", ziet Taheri. "Omdat ze hier familie hebben, of omdat de landen waar ze naar terug moeten veel slechtere omstandigheden hebben."

Organisaties helpen 'Dubliners'

EenVandaag sprak meerdere kerkelijke organisaties die deze 'Dubliners' helpen. Geen van de organisaties wil hiermee in de publiciteit treden. Ze geven aan kwetsbare asielzoekers te helpen om die achttien maanden door te komen, en zo te voorkomen dat ze op straat moeten zwerven.

Ook de gemeente Amsterdam helpt deze groep in hun opvang voor ongedocumenteerden. "We willen voorkomen dat kwetsbare mensen op straat moeten slapen, want dat is het alternatief", zegt verantwoordelijk wethouder Rutger Groot Wassink. "Dat vinden wij voor die mensen onwenselijk, en het zorgt uiteindelijk voor meer overlast voor de stad."

Drie jaar ook overbruggen

Groot Wassink maakt zich zorgen over de nieuwe regels die volgend jaar zomer van kracht gaan. Dan wordt de termijn voordat een Dublinclaim vervalt drie jaar in plaats van achttien maanden. "Dat zal betekenen dat mensen nog langer in de illegaliteit moeten leven, met alle gevolgen van dien. Wij zien als gemeente in de praktijk wat het gevolg is van regels die niet goed werken."

Asieladvocaat Taheri maakt zich er geen zorgen om dat asielzoekers die hier willen blijven met een Dublinclaim die drie jaar niet zullen weten te overbruggen. "Er zijn hele Facebookgroepen waarin mensen in het geheim mensen tijdelijk opvangen. Het zal misschien net wat lastiger worden, maar mensen laten zich niet zo gemakkelijk afschrikken als ze duidelijk hun toekomst in Nederland voor zich zien."

De teelt van lelies op landbouwgrond in het Gelderse Lochem veroorzaakt grote onrust. Bewoners zijn bang dat de bestrijdingsmiddelen die daarbij gebruikt worden, schadelijk zijn voor hun gezondheid. Omwonenden hopen dat de teelt verboden wordt.