De nog steeds stijgende prijzen in de supermarkt hebben potentieel grote gevolgen voor de volksgezondheid, denkt hoogleraar Jaap Seidell. "Meer mensen zullen naar ongezond voedsel gaan grijpen."
Seidell is hoogleraar Voeding en Gezondheid aan de Vrije Universiteit en maakt zich vooral zorgen om mensen die al een laag inkomen hebben.
Levensvoorzieningen
"Er is nog nooit zo'n grote stijging geweest van de prijzen, voor zover wij weten. Het gaat om basisvoedsel dat duurder wordt, de echte levensvoorzieningen voor mensen", zegt Seidell. "Mensen met een laag inkomen besteden nu al ongeveer al hun geld aan huur, brandstof en voedsel."
Stijgen de prijzen nog meer, dan zal ook daar volgens de hoogleraar op ingeleverd moeten worden. "Je ziet echt excessen. Sommige gezinnen hebben geen geld meer voor voedsel en kinderen gaan zonder eten naar school."
Volgens de brancheorganisatie van de levensmiddelenorganisatie zullen veel bedrijven in de knel komen en komt daarmee de continuĂŻteit van ons voedsel in gevaar. "Als er niks verandert, dan moet je denken aan een prijsstijging van 30 procent", zegt directeur Timo Hoogenboom van HAK, bekend van de groenten in pot en blik. Die kunnen nu wel 45 cent per potje duurder worden.
De hoge energiekosten maken het voedselproducenten lastig, vertelt Hoogenboom. "Er zijn drie dingen die zouden helpen: energie besparen, een plafond dat de overheid neerzet, maar ook onoverkomelijk is dat de consument meer gaat betalen."
Niet met verlies verkopen
HAK gaat voor de productie een pauze inlassen van 6 weken om de winter door te komen. "We verwachten dat de prijzen deze winter nog verder stijgen. Zo'n pauze is nog nooit eerder voorgekomen."
In de hele keten ziet de directeur dat de hoge energiekosten problemen veroorzaken. "Je gaat zien dat producenten gaan kiezen om niet te produceren. Ze gaan niet met verlies iets verkopen. Het is zorgelijk of de beschikbaarheid niet een probleem gaat worden."
Door dit soort situaties worden producten die er wel zijn, alleen maar duurder. Hoogleraar Seidell ziet dat in de afgelopen jaren de prijzen van gezond voedsel sneller stegen dan die van ongezonde producten. "Ongezonde producten zijn relatief goedkoper. Je ziet dat gezonder eten elk jaar weer duurder is geworden dan ongezond eten. Wanneer je moet besparen op voedsel, dan ga je dus sneller van gezonde naar minder gezonde keuzes.
"Mensen die het niet kunnen betalen gaan over naar goedkope, inferieure voedingsproducten met veel calorieën en weinig voedingswaarde."
Luisteren
Hoogleraar Voeding en Gezondheid Jaap Seidell vertelt in EenVandaag op NPO Radio 1 over de gevolgen van het stijgen van de voedselprijzen
Kinderen de dupe
Volgens Seidell zijn met name kinderen de dupe van toenemende armoede en hoge voedselprijzen. ''Zij zijn echt een kwetsbare groep." Ze hebben gezond voedsel nodig om te groeien en slecht eten heeft voor hen grote gevolgen. "Voor hersenontwikkeling heb je veel voedingstoffen nodig. Als die er niet zijn, dan krijg je blijvende achterstanden in de ontwikkeling die je nooit meer kunt inhalen. Dit gaat echt over de toekomst van de volgende generaties."
Hij is daarom een groot voorstander van gezonde maaltijden op scholen. Op deze manier zorg je volgens hem voor gelijkheid en zorg je dat elk kind genoeg eten krijgt. "Gezonder eten en meer bewegen op school heeft een duidelijke positieve invloed op de schoolprestaties. Dus er zijn veel redenen om dit te doen. Als dit in Frankrijk, Zweden en Polen kan, dan moet dat ook hier kunnen."
WhatsApp is al jaren de populairste berichtenapp in Nederland. Maar de app staat nu ineens behoorlijk ter discussie. Steeds meer mensen twijfelen over het gebruik ervan. Maar wat ga je dan gebruiken? En hoe weet je of je dan de juiste keuze maakt?
"Als je WhatsApp gebruikt, blijf je bijdragen aan de data-infrastructuur van big tech. Wie nu zegt: 'ik wil van WhatsApp af', neemt ook afstand van de invloed van tech-miljonairs", zegt directeur Marleen Stikker van Waag Futurelab en De Digitale Stad (DDS), een van de eerste online gemeenschappen ter wereld.
Gebrek aan factchecking
Volgens Stikker is een van de redenen waarom mensen WhatsApp verlaten de invloed van Meta, het bedrijf achter WhatsApp, Facebook en Instagram. "Zuckerberg heeft vanaf het begin laten zien weinig respect te hebben voor privacy en gebruikersrechten", zegt ze. "Toen hij merkte hoeveel persoonlijke data hij in handen kreeg, was zijn reactie: 'dumb fucks'. En bij het Cambridge Analytica-schandaal rond brexit werd die data zelfs gebruikt voor politieke manipulatie."
Ook het gebrek aan factchecking op Facebook en Instagram - ook van Meta - speelt mee, vertelt Stikker. "Zuckerberg heeft aangekondigd dat hij daar in Amerika mee stopt en dat is een zorgwekkende ontwikkeling. Wie nu zegt: 'ik wil van WhatsApp af', neemt dus afstand van de invloed van tech-miljonairs die in het gevlei willen komen van Trump."
Signal als alternatief
WhatsApp versleutelt berichten, maar verzamelt nog steeds metadata. "Ze kunnen niet zien wat je zegt, maar wel veel andere informatie verzamelen", legt Stikker uit. "Denk aan je contactenlijst, met wie en hoe vaak je communiceert en vanaf welke apparaten. Die metadata wordt bijgehouden en verhandeld."
Daarom zoeken veel mensen een alternatief, en Signal is daarbij favoriet. Volgens de Consumentenbond is het momenteel de meest gedownloade berichtenapp en de beste keuze voor wie privacy belangrijk vindt.
Signal werkt bijna hetzelfde als WhatsApp. "Je installeert de app, koppelt je telefoonnummer en ziet direct welke contacten ook Signal gebruiken", staat op de website van de Consumentenbond. "Je kunt berichten sturen, bellen, foto's delen en groepschats starten."
Toch is er een belangrijk verschil: Signal bewaart geen gegevens over gebruikers. "Het grote voordeel is dat Signal geen metadata bijhoudt", zegt hoogleraar nieuwe media en digitale cultuur Richard Rogers. "Bij WhatsApp en Telegram moet je extra stappen nemen om je chats te beveiligen. Bij Signal is dat standaard ingeschakeld."
Geen commercieel bedrijf
Signal is geen commercieel bedrijf, maar een stichting. "Het is ooit opgezet door hacker-activisten", vertelt Rogers. "Ook de voormalige CEO van WhatsApp was erbij betrokken, maar Signal heeft altijd vastgehouden aan zijn non-profitmissie."
De stichting wordt geleid door Meredith Whittaker, een voorvechter van online privacy. "Dat betekent dat er geen commerciële aandeelhouders zijn die winst willen maken op jouw data", legt Stikker uit. "Signal is een zeldzaam voorbeeld van een techbedrijf dat niet draait om geld, maar om privacy."
info
Functies van Signal
Signal en WhatsApp bieden vergelijkbare manieren om te communiceren. Je kunt gesproken berichten versturen, korte video's opnemen met de selfiecamera en live bellen of videobellen via het telefoonsymbool in de app.
Met Signal kun je eenvoudig een Tikkie-betaalverzoek versturen. In plaats van te kiezen voor 'Deel via WhatsApp', druk je op het pijltje omhoog en selecteer je Signal als verzendoptie.
Een handige functie van Signal is dat je berichten kunt laten verdwijnen na een bepaalde tijd. Binnen elk gesprek kun je via het stopwatch-icoon instellen hoe lang een bericht zichtbaar blijft.
Wil je een bericht direct verwijderen? Dat kan zowel bij jezelf als bij de ontvanger(s) door het bericht ingedrukt te houden en op de verwijderknop te klikken
Telegram wordt ook vaak genoemd als alternatief, maar heeft een minder goede reputatie. "Het wordt bijvoorbeeld veel gebruikt door extremistische groepen, omdat de moderatie zwak is", zegt Rogers. "Signal wordt juist veel gebruikt door journalisten en mensenrechtenorganisaties vanwege de sterke beveiliging."
"Bij WhatsApp en Telegram moet je zelf extra beveiliging inschakelen, terwijl Signal standaard alles goed regelt." Maar volgens Rogers is Signal minder geschikt voor grote groepen. "Bij WhatsApp en Telegram kunnen groepschats honderden mensen bevatten, bij Signal ligt die grens lager."
Volgens Stikker zijn er verschillende redenen waarom mensen overstappen naar Signal. "De meest principiële gebruikers zitten er al langer. Andere mensen vonden het eerst te ingewikkeld, maar willen nu bijdragen aan alternatieven."
Een groeiende groep maakt de overstap niet per se uit gemak, maar omdat ze een maatschappelijke verantwoordelijkheid voelen. "Als werkgevers, universiteiten of vriendengroepen Signal als norm gaan zien, volgen anderen vanzelf. We zitten nu in een transitie."
Rol van de overheid
Volgens haar is het niet alleen een persoonlijke keuze, maar ook een collectieve. "Als Europa en Nederland willen we niet afhankelijk zijn van grote techbedrijven. Door WhatsApp te verlaten en alternatieven te steunen, verander je het speelveld. Blijf je, dan blijft big tech bepalen hoe we communiceren."
De overheid kan een belangrijke rol spelen in de overstap naar privacyvriendelijke alternatieven, volgens Rogers. "Als zij zelf apps zoals Signal gebruiken, geven ze een krachtig signaal af." Daarnaast kunnen ze wetgeving maken om de bescherming van data en privacy te versterken. Door normen te stellen, bijvoorbeeld door WhatsApp te weren uit ambtelijke communicatie, kunnen ze helpen om veiligere alternatieven de standaard te maken.
De overstap: makkelijk of lastig?
Het overstappen naar Signal vergt wat moeite. "Je moet nieuwe groepen aanmaken en mensen uitnodigen", zegt Rogers. "Maar het werkt verder hetzelfde als WhatsApp, dus als je eenmaal bent overgestapt, merk je weinig verschil."
Daarnaast biedt Signal extra privacyopties. Je kunt bijvoorbeeld berichten automatisch laten verdwijnen, een pincode instellen en zelfs je telefoonnummer verbergen, staat op de website van de Consumentenbond.
De vier grote steden hebben grote zorgen over de enorme toename van woningvervuiling en hoarding, het obsessief verzamelen van spullen. In Amsterdam, Rotterdam en Den Haag wordt dagelijks melding gemaakt. "Vervuiling is een symptoom van iets anders."
Brandgevaar in propvolle huizen, vloeren die dreigen te bezwijken onder het gewicht van metershoge troep. In Amsterdam wordt zelfs om de week een woning ontruimd omdat het door vervuiling onleefbaar is geworden, blijkt uit cijfers uit de vier grote steden die EenVandaag in handen heeft.
Bergen vuil
Soms heeft Ruud Janssen van het team Woningvervuiling in Rotterdam maar een 'heel klein kiertje' waar hij zich doorheen moet wringen om ergens binnen te komen. "Dan moet je over een berg vuil heen klimmen om te kijken wat de rest van de woning is", vertelt hij.
Wanneer er een melding komt, gaat Janssen erop af. Hij schat vervolgens in welke hulp er nodig is en of een huis opgeruimd moet worden.
'Je komt van alles tegen'
"Meestal neemt het op orde brengen van een woning een dag in beslag", vertelt hij. Maar dat kan in gevallen ook 3 dagen duren.
Hij treft in zo'n woning van alles aan. "Vuilzakken tot aan het plafond, vieze toiletten, vieze keukens, het ongedierte dat erdoorheen loopt, ratten, muizen, je komt van alles tegen."
Het komt in alle lagen van de bevolking voor, vertelt Janssen. "Van geschoolde mensen, mensen met een voldoende baan tot het onderste van de maatschappij."
Hij ziet wel dat het vaak gaat om wat oudere mensen, vaak mannen. "Die thuis moeten blijven in hun uppie en er niet meer uitkomen. En er zijn ook andere mensen die problemen hebben, uit verslavingszorg en dat soort dingen. Die hebben ook psychische problemen."
Geleidelijk proces
Het is vaak een geleidelijk proces, legt hij uit. "Het is een glijdende schaal waarbij mensen zich steeds aanpassen aan de nieuwe situatie. Het begint met een verstopte wc, dan gebruiken ze de toilet boven. Die raakt ook verstopt en zo gaat het verder."
Ook heeft het vervuiling van de woning veel verschillende oorzaken. "Iemand kan psychische klachten hebben, lichamelijk niet meer in staat zijn schoon te maken, sommigen weten de weg naar de zorg niet te vinden of beginnen te dementeren."
"Of soms groeit het mensen na een scheiding, bij schulden of verslaving boven het hoofd", gaat Janssen verder.
"Uit schaamte houden ze lang hulp buiten de deur, waardoor het uit de hand loopt. Soms moet je echt je best doen om bij iemand binnen te komen. En die mensen doen ook echt hun best om mensen buiten te houden."
'Kunnen niet zelfstandig wonen'
Die groep ouderen, bij wie vervuilde woningen vaak voorkomt, ziet de GGD in Amsterdam ook, zegt coördinator van het team Zorg en Overlast Neel Schouten. De meeste meldingen zijn van mensen van de 50 plus tot en met 90 jaar.
"Ouderen en mensen met psychische klachten moeten langer zelfstandig blijven wonen. In plaats van zoals vroeger in een bejaardenhuis of instelling. Maar dat kunnen ze helemaal niet", legt Schouten uit.
Eenzaam en geĂŻsoleerd
"Het zijn wel vaak geïsoleerde mensen, dus mensen die of bewust kiezen voor isolement, die echt geen behoefte hebben aan andere mensen. Of mensen die echt eenzaam zijn geworden en geen mensen meer hebben", gaat de coördinator verder.
Ook bezuinigingen en personeelstekort in de zorg zorgen ervoor dat mensen minder snel in beeld komen en hulp krijgen. "En buren kijken minder naar elkaar om, dat alles zorgt ervoor dat het aantal meldingen fors is gestegen", zegt ze.
info
Om de week woning ontruimd
EenVandaag benaderde de afgelopen periode de vier grote steden: Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht. Alle gemeenten noteerden een stijging van het aantal meldingen over woningvervuiling.
In Utrecht steeg het aantal meldingen in een periode van 5 jaar van 72 naar 132 (+83 procent). In Rotterdam steeg het aantal meldingen met 60 procent naar 360. In Den Haag was de stijging 57 procent naar 348 en in Amsterdam ongeveer 40 procent naar 673 meldingen.
Den Haag en Rotterdam krijgen gemiddeld een melding per dag, in Amsterdam tot twee meldingen per dag. Een melding leidde in Amsterdam in 2023 nog wekelijks tot een gedwongen ontruiming, afgelopen jaar werd dat om de week. In Rotterdam werden afgelopen jaar drie woningen gedwongen ontruimd, Utrecht ontruimde afgelopen jaar vijf huizen gedwongen. Van Den Haag zijn hier geen gegevens over.
Urine uit het plafond
Het is een zorgelijke stijging zegt Schouten over de cijfers. "Het is pijnlijk om te zien hoe mensen wegkwijnen en in welke schrijnende situaties ze leven."
"En dan kan het ook onveilig zijn voor henzelf of omwonenden", gaat de coördinator verder. "We maken het mee dat we een melding krijgen omdat er urine uit het plafond komt of heel veel stankoverlast is van rot eten of ontlasting."
Gevaarlijke situaties
Ook kan het gevaarlijk zijn, weet Schouten. Bijvoorbeeld wanneer er vanwege schulden geen elektriciteit of gas meer is. "En dat zijn mensen die dan in een overvolle woning wonen, waar bijvoorbeeld heel veel papier is, en die gaan dan om verlichting te krijgen kaarsen branden of een kacheltje in huis zetten." Dan kan er brand uitbreken.
Dit gebeurt gelukkig 'echt heel weinig', zegt Schouten. "In Amsterdam gaan een handhaver en zorg samen op pad naar een melding. En als zij denken van, 'hey dit is echt gevaarlijk', dan wordt er opgeruimd," zegt ze. "Soms willen mensen ook echt zelf dat de situatie verandert."
Maar dat blijft moeilijk, weet Janssen. "Er zijn mensen die van straat halen wat de buren weggooien. Sommigen willen alles bewaren, zelfs een krant weggooien is een probleem, zeker met hoarders. Die willen nergens vanaf", schetst hij. "Voor hen is zelfs het weggooien van een pak yoghurt moeilijk."
Ze hechten zich aan spullen en kennen die emoties toe. "Zo zei iemand: 'dat is zielig voor het pak yoghurt om hem weg te gooien, dan ligt 'ie helemaal alleen in de container'. Het is allemaal belangrijk voor die mensen, die moet je natuurlijk zien te overreden om het weg te gooien. Dat kan wel eens heel lastig zijn."
In Rotterdam werken ze al zo'n 15 jaar met dezelfde aanpak die erop is gericht ontruiming te voorkomen. "Vervuiling is een symptoom van iets anders", zegt Ruud Janssen.
"Een vervuilde of volle woning is eigenlijk altijd goed op te lossen. Het gaat meer om de problematiek erachter. Die moet je goed in kaart hebben en daarmee moet je aan de gang."
Duidelijk plan nodig
Janssen signaleert wel dat de zorg enorm versnipperd is geraakt. "Terwijl het bij woningvervuiling juist heel belangrijk is om een eenduidig plan te maken", vertelt hij.
De huisarts, GGZ, en huishoudelijke ondersteuning werken vaak niet samen. "Ik zie het ook wel een beetje als onze taak om te kijken hoe we dat netwerk in kaart kunnen brengen en met elkaar kunnen laten samenwerken."
Zorgtekort
Janssen ziet woningvervuiling dus ook als een zorgtekort en niet als iets van handhaving. "Handhaving is natuurlijk het makkelijkst, maar dan heb je dus het symptoom opgelost. Maar niet het probleem daarachter", zegt hij.
"Dus gaan we schoonmaken en zorg inzetten." Afgelopen jaar had Rotterdam slechts 2 gedwongen ontruimingen.
In Amsterdam werd voorheen heel snel ontruimd. Maar dan begon het daarna weer van voren af aan, zegt Schouten. Het besef is ingedaald dat deze mensen hulp nodig hebben. Dat de focus op zorg moet liggen in plaats van op handhaving, beaamt ze.
"Een gedwongen opruiming is eigenlijk iets wat je niet wil, want je traumatiseert mensen ook heel erg. Dan kom je toch in iemand zijn levensplek, dat gaat met een container voor de deur, allemaal mannen die dat huis binnenlopen en gewoon de boel gaan leegtrekken en in die container werpen."
Landelijke gouden standaard
Mede na een rapport van de lokale Ombudsman kantelde in Amsterdam het beeld en werd naast handhaving ook zorg ingezet. Door bijvoorbeeld afspraken te maken met een woningcorporatie. Ook is er een speciaal hulpprogramma, naar die heeft helaas wachtlijsten.
Schouten pleit nu ook voor een landelijke aanpak, want hoewel alle gemeenten er doordrongen van zijn dat er met name zorg nodig is, ontbreekt een eenduidige aanpak. "Rotterdam doet het op een bepaalde manier, Utrechts doet het op een bepaalde manier, en wij ook. En eigenlijk nergens is onderzocht wat werkt; wat is de gouden standaard?"
Vuilzakken tot het plafond, vieze toiletten en ongedierte: enorme toename van vervuilde woningen