Acteur en komiek Volodymyr Zelensky ligt ruim aan kop in de strijd om het presidentschap van Oekraïne. Hij lijkt daarbij in de voetsporen te treden van komiek Beppe Grillo, die in 2013 met zijn Vijfsterrenbeweging de grooste werd in Italië.

Het lijkt te onwaarschijnlijk om waar te zijn: een komiek die in een tv-serie een ontevreden leraar speelt die wordt verkozen tot president, wordt vervolgens in het écht president. Het is nog maar de vraag of dit scenario ook werkelijkheid wordt, maar de Oekraïense acteur Volodymyr Zelensky uit de serie 'Dienaar van het volk', is in ieder geval hard op weg.

Zelensky en Grillo

Tijdens de eerste stemronde van afgelopen zondag, wist de acteur ruim 30 procent van de stemmen te halen. Zijn belangrijkste uitdager, de huidige president Petro Porosjenko, haalde 18 procent van de stemmen. Tijdens de tweede verkiezingsronde op 21 april nemen de twee het direct tegen elkaar op.

Zelensky's verhaal toont veel gelijkenissen met die van Beppe Grillo, oprichter en gezicht van de populistische Italiaanse Vijfsterrenbeweging. Grillo is een populaire activist, komiek en acteur. Uit onvrede over de politieke koers van Italië, zette hij in 2009 de beweging op. Vanachter zijn computer voerde hij campagne en organiseerde hij talloze bijeenkomsten.

Comedy als campagne

Grillo en de Oekraïense presidentskandidaat Zelensky zijn beide komiek, acteur en politieke buitenbeentjes. Zelfs de manier waarop de twee campagne voeren komt overeen: geen speeches met politieke plannen, maar comedyshows met grappen over hun tegenstanders.

Arthur Weststeijn is historicus en schreef, samen met Pepijn Corduwner, eind vorig jaar het boek 'Proeftuin Italië'. Hij was in 2013 bij een optreden van Grillo aanwezig. "Dat was de eerste keer dat hij meedeed aan de verkiezingen. Aan de vooravond van de verkiezingen hield hij een bijeenkomst op een plein in Rome, waar zeker zo'n 100 duizend mensen bij aanwezig waren. Hij maakte constant grappen en maakte de regerende politici belachelijk."

'Grillo sprak het onderbuikgevoel aan'

Zo speelde Grillo in op de onvrede bij de burgers. "De crisis van 2009 heeft het land hard geraakt. Hij sprak mensen aan vanuit een onderbuikgevoel en zag dat het werkte."

In 2013 werd de Vijfsterrenbeweging uit het niets de grootste en sinds de verkiezingen van vorig jaar, bestuurt de partij samen met de rechtse anti-immigratiepartij Lega, het land. Grillo zelf heeft nooit in de regering gezeten en laat de leiding van de partij sinds 2017 over aan Luigi Di Maio.

Minister-president Lubach?

Ondanks de grote winst, laat de huidige stand van zaken zien dat het moeilijk is voor de partij om verantwoordelijkheden te dragen, vertelt Weststeijn. "Het is heel moeilijk geworden voor de Vijfsterrenbeweging om daadwerkelijk te regeren en dat komt niet alleen door gebrek aan politieke ervaring."

"Als je eenmaal zelf iets geworden bent, waar je eerst tegen was," vervolgt Weststeijn, "dan moet je wel van hele goede huize komen om die boodschap aan de verkiezer te blijven verkopen. Zo kan het niet nakomen van verkiezingsbeloftes of het maken van kleine fouten, ervoor zorgen dat kiezers ontevreden blijven en naar een andere partij overstappen."

Weststeijn sluit niet uit dat ook in Nederland een komiek aan de macht kan komen. "Italië loopt in politiek opzicht voor op de rest van Europa. In Italië is het politieke spel wat extremer. Ze komen daar met heftigere oplossing voor problemen. Maar, als Arjen Lubach besluit om zich over een paar jaar zich verkiesbaar te stellen, zou het me niks verbazen als hij het in Nederland heel goed zou doen."

Apple en Meta krijgen van de Europese Commissie samen een boete van zo'n 700 miljoen euro voor het overtreden van de Digital Markets Act. Deze wet richt zich op techbedrijven die zo groot zijn dat ondernemers en consumenten bijna niet zonder hen kunnen.

Het geplande topoverleg in Londen tussen de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Oekraïne over het beëindigen van de oorlog tussen Oekraïne en Rusland is tot op het laatste moment uitgesteld.

Het overleg van vandaag ging wel door, maar zonder de ministers van Buitenlandse Zaken van de meeste landen. De Oekraïense ministers van Buitenlandse Zaken en Defensie namen wél deel aan de gesprekken. Zij reisden af naar Londen om zich, volgens presidentieel stafchef Andriy Jermak, in te zetten voor 'een compleet en onvoorwaardelijk staakt-het-vuren als eerste stap op weg naar een oplossing'.

Wat betekent dit voor Oekraïne?

"Eigenlijk is dit weer een stap in een behoorlijk schimmig proces waarin Oekraïne en Rusland beide proberen te doen alsof ze echt vrede willen om op die manier de Amerikanen aan boord te houden", zegt Oost-Europa expert van Instituut Clingendael Bob Deen.

De onderhandelingen vinden plaats terwijl Rusland recent, ook tijdens het paasbestand, meerdere drone-aanvallen uitvoerde. "Ze zijn erg bezig met naar elkaar te wijzen. De Oekraïners zeggen: de Russen willen helemaal geen vrede, die blijven gewoon aanvallen, zelfs tijdens het staakt-het-vuren. En de Russen proberen zo redelijk mogelijk over te komen naar de Amerikanen met allemaal eisen die voor Oekraïne eigenlijk onbespreekbaar zijn."

'Diefstal van Oekraïnes grondgebied'

Een van de eisen van Rusland is dat Oekraïne de Krim 'inlevert'. En dat is vernederend, zegt Deen. "Het moeten opgeven van de Krim is eigenlijk voor geen enkele Oekraïense president acceptabel. Dat kan je ook niet aan de Oekraïense bevolking uitleggen. Het lijkt alsof deze deal bewust geformuleerd is zodat Zelensky het er mee eens moet zijn."

"Wat er nu op tafel ligt is een 'typisch Russische geste', waarin je eigenlijk onredelijk veel claimt en daarna redelijk probeert over te komen door te zeggen dat je alleen maar wilt houden wat je al bezet hebt", gaat de expert verder. "Maar eigenlijk blijft het nog steeds diefstal van Oekraïens grondgebied."

Amerika gefrustreerd

Niet alleen met de deal, maar ook met hun afwezigheid wil vooral de Verenigde Staten een statement maken. Zo benadrukt Amerika-verslaggever Tom van 't Einde het belang van de afwezigheid van de Amerikaans minister van Buitenlandse Zaken, Marco Rubio.

"De Amerikanen zijn echt ontzettend gefrustreerd dat er zo weinig ontwikkeling in de onderhandelingen zitten, president Trump voorop", zegt Van 't Einde. "Hiermee willen ze een duidelijk statement naar Oekraïne afgeven. Ze verwachten veel meer beweging vanaf hun kant."

Onredelijke verwachtingen van Trump

President Trump voerde sinds het begin van zijn presidentschap zware druk op het vredesproces. Tijdens zijn campagne zei hij binnen 24 uur een einde aan deze oorlog te willen maken, later stelde hij dit bij naar 100 dagen. "Het was onredelijk om te verwachten dat hij het in 24 uur of 100 dagen zou kunnen beëindigen en daar loopt Trump nu tegenaan", merkt Deen op over de tijdsruk die de president op de onderhandelingen zet.

Van 't Einde vult aan: "Hij wil laten zien aan zijn kiezers dat hij deze oorlog tot een goed einde kan brengen. Of hij daar nou een stuk Oekraïne voor moet opofferen of niet, dat maakt voor hem eigenlijk niet veel uit."

Hoop op beweging

Toch is dit overleg niet geheel zinloos. "Er zit echter wel degelijk beweging in", zegt Deen. "Het is niet alleen maar nep. De Amerikaanse gezant Steve Witkoff is vorige week uit Rusland gekomen met een aantal ideeën waar hij Trump van heeft weten te overtuigen. Die zijn vorige week al aan de Oekraïners en Europeanen gepresenteerd."

"Een staakt-het-vuren zou in het voordeel van Oekraïne zijn. Ze weten dat ze het niet heel lang meer vol kunnen houden, zeker als de Amerikaanse wapenleveringen stoppen", aldus Deen.

Serieuze bedreiging

Van een stop in wapenlevering heeft Oekraïne al eerder last gehad, weet Van 't Einde.

"We moeten het dreigement van Trump dat hij de onderhandelingstafel verlaat heel serieus nemen. Hij heeft al eerder alle steun aan Oekraïne 10 dagen lang stilgezet."

'Beide partijen staan onder druk'

Wat is er dan echt nodig om een einde te maken aan deze oorlog? "De Russen hopen dat ze dit conflict op militaire wijze kunnen beslechten en willen dus iets terug voor een staakt-het-vuren", antwoordt Deen.

"Beide partijen staan onder druk om toch een beetje te bewegen, maar ze zijn nog niet echt klaar voor een duurzame oplossing. Het lijkt er dus op dat ze er deze week niet definitief uit zullen komen", zegt de expert tot slot.