Sinds een jaar geldt er een lachgasverbod. Mensen mogen dit middel niet meer verkopen of bezitten. Toch vallen er nog steeds doden en lopen mensen er zenuwschade door op. Voor EenVandaag Vraagt vroegen we wat jullie over lachgas willen weten.

Drugsonderzoeker Ton Nabben van de Hogeschool van Amsterdam en neuroloog Marieke van Oijen geven antwoord op jullie vragen.

1. Wat is de invloed van te veel lachgas op het lichaam?

Van Oijen: "De mensen die wij behandelen, hebben vooral last van zenuwschade. Dit kan schade van het ruggenmerg zijn of van de zenuwen die naar de armen en benen lopen."

"Zij hebben daardoor bijvoorbeeld tintelingen of minder gevoel in hun handen of voeten. Dat kan zorgen voor balansproblemen omdat ze de vloer niet goed kunnen voelen. Maar ook zien we dwarslaesie-achtige klachten door beschadiging van het ruggenmerg."

"Bij sommige patiënten zorgt dat voor krachtverlies, zij kunnen dan bijvoorbeeld niet goed meer lopen en belanden in een rolstoel."

Dat gebeurt meestal niet na een paar een ballonnen, benadrukt Van Oijen. "Dit zijn mensen die regelmatig meer dan honderd ballonnen op één avond gebruiken."

2. Kan lachgasgebruik zorgen voor onomkeerbare zenuwschade?

Dat kan, zegt Van Oijen. "Er zijn mensen die echt opnieuw moeten leren lopen. Zij gaan een revalidatietraject in van een aantal maanden."

"Als mensen te veel lachgas hebben gebruikt en daardoor zenuwschade hebben, geven wij ze hoge doseringen vitamine B12. Voor een groot deel van die mensen is de prognose gelukkig dan best wel goed."

Maar het is mogelijk dat je niet helemaal opknapt, vervolgt Van Oijen. "Dan is de schade blijvend en houden patiënten klachten van minder kracht en gevoel."

3. Als de handel in lachgas verboden is, hoe komen mensen er dan aan?

Voornamelijk via social media, zegt Nabben. "Het wordt bijvoorbeeld aangeboden door lachgasdealers en bezorgdiensten op Whatsapp, TikTok, Snapchat, noem maar op."

Nabben ziet wel dat lachgasdealers sinds het verbod een stuk minder adverteren op social media. "De politie kijkt vaker mee, dus mensen zijn voorzichtiger met aanbieden." Maar dat komt niet alleen doordat dit middel sinds vorig jaar is verboden, volgens de drugsonderzoeker.

"Het heeft ook te maken met een groeiend bewustzijn van de gevaren van lachgas. Want er is steeds meer bekend over de negatieve effecten van lachgasgebruik. Dat schrikt jongeren af."

Bron: Eigen beeld

4. Wat zijn de effecten van langdurig lachgasgebruik?

Nabben onderscheidt in zijn onderzoek drie soorten effecten: geestelijke, lichamelijke en sociale. "Met geestelijke effecten, bedoel ik verwardheid en paniekaanvallen. Daarnaast kunnen er lichamelijke effecten optreden, zoals dwarslaesies en verlammingsverschijnselen."

"Een voorbeeld van een sociaal effect, is dat mensen in een sociaal isolement raken. Vaak begint het met samen feesten, gewoon gezellig, voor de lol. Maar het kan zijn dat mensen daarna steeds meer lachgas gaan gebruiken, en hun vrienden steeds minder zien. Als dat lang aanhoudt, kan dat erin resulteren dat ze hun baan verliezen, stoppen met hun opleidingen of in financiële problemen komen."

5. Wat wordt momenteel gedaan om lachgasgebruik tegen te gaan?

Als mensen kampen met een lachgasverslaving, kunnen ze onder andere naar de Druglijn bellen, legt Nabben uit. "Via die route kunnen jongerenwerkers hen doorverwijzen naar de huisarts."

Maar al met al is het moeilijk om dit probleem aan te pakken, concludeert Nabben. "Het gaat vaak om geïsoleerde vereenzaamde gebruikers, dus het is lastig om te achterhalen wie deze mensen zijn."

"Het risicoprofiel dat ik vooral in de grote steden zie, zijn jongeren uit volkswijken met een migratieachtergrond. Deze jongeren weten vaak niet waar ze hulp moeten zoeken, of wantrouwen hulpverleners vanwege culturele verschillen. Bovendien komt er ook schaamte kijken bij hulp zoeken. Mensen zijn bijvoorbeeld bang dat ze als 'gek' worden gezien door hun omgeving."

Nabben denkt dat het beter zou werken, als er aparte teams ingezet worden die naar plekken gaan waar jongeren lachgas gebruiken. "Als je eenmaal hun vertrouwen hebt, dan kan je beter tot hen doordringen en ze dus meer gericht helpen."

6. Valt het niet op te meten met de alcoholpromillage-meter?

Nee, dat is niet mogelijk. Meetinstrumenten voor een lachgastest moeten nog ontwikkeld worden. Nieuw onderzoek van TNO, de Universiteit Maastricht en Universiteit Leiden heeft wel onlangs aangetoond dat lachgas een uur na gebruik te traceren is.

Dat is een belangrijke doorbraak, maar de politie verwacht dat het nog zeker 2 jaar duurt voordat er een ademhalingstest in de praktijk kan worden gebruikt.

Het kabinet moet vaart maken met een aanpak voor personen met verward gedrag. Nu wordt er voor de zoveelste keer onderzoek gedaan, terwijl actie nodig is. "Het is wachten tot het volgende slachtoffer valt", zegt burgemeester Sharon Dijksma van Utrecht.

In een maand tijd vielen er twee doden in Dijksma's regio. In Den Dolder werd een volstrekt willekeurige vrouw doodgestoken door een patiënt van ggz-instelling Fivoor. Kort erop volgde een steekpartij in Nieuwegein, waarbij de 11-jarige Sohani omkwam. "Ze zijn stuk voor stuk tragisch en hebben enorme impact", zegt Dijksma.

Nauwelijks oplossingen

"Je ziet dat dit onderwerp al een paar jaar met veel energie op de politieke agenda wordt gezet. Maar dat er tot nu toe nauwelijks oplossingen zijn", zegt burgemeester Dijksma.

Ze spreekt niet alleen namens haar stad. Ook Zeist en Nieuwegein vallen binnen haar gebied. Dijksma maakt zich veel zorgen over de aanpak van de problemen rond personen met verward gedrag.

Dood Sohani

Drie inspecties, waaronder de Inspectie Justitie en Veiligheid, doen nu 'breed onderzoek' naar ernstige, dodelijke incidenten waarbij mensen met verward gedrag de dader of verdachte waren.

Aanleiding is de dood van de Nieuwegeinse tiener Sohani, die op klaarlichte dag doodgestoken werd door een Hamza L.. Hij werd vaker veroordeeld voor geweld en er zouden in de periode voor de steekpartij meerdere meldingen over zijn gedrag zijn gedaan.

'We weten wat de uitkomst wordt'

Het is belangrijk dat het onderzoek plaatsvindt, onderstreept Dijksma. "En tegelijkertijd weten we natuurlijk ook wel wat daar de uitkomst van wordt, want dat hebben we bij eerdere situaties ook gezien."

Sinds de commissie Hoekstra, die in 2015 de moord op Els Borst onderzocht, is vaak onderzoek gedaan naar fatale geweldsincidenten door verwarde personen.

Te weinig grip op de dader

Hoekstra pleitte voor verbeterde gegevensdeling tussen politie, justitie en ggz om te weten of iemand gevaarlijk is. Kort na de commissie werd in 2017 uit het niets Joost Wolters in de Amsterdamse metro doodgestoken door een verwarde crimineel die met verlof was.

Volgens de Inspectie Justitie en Veiligheid hadden instanties onvoldoende zicht en grip op dader Philip O., terwijl hij al 10 jaar in beeld was bij meerdere partijen.

'Niet nieuw en uniek'

In het afgelopen jaar concludeerde de Inspectie Justitie en Veiligheid opnieuw dat er meer grip nodig is op mensen met verward en onbegrepen gedrag. De aanleiding was deze keer een fatale steekpartij in de Albert Heijn op de Turfmarkt in Den Haag. "De casus van Jamel L. is helaas niet nieuw en uniek", schreef de inspectie daarover.

Onderzoeker van de moord na Els Borst, Rein Jan Hoekstra, zei na de steekpartij gefrustreerd te zijn over het feit dat zijn aanbevelingen nog altijd onvoldoende opgevolgd waren. "Erkent men wel, Kamer en regering, dat hier sprake is van een vitaal probleem? Dat het echt met leven en dood te maken heeft?", zei hij toen tegen EenVandaag.

Gebrek aan opvangplekken

Volgens burgemeester Dijksma zit het probleem met name in het gebrek aan opvangplekken voor deze mensen. Of het nu personen met zware verslavingen zijn, of mensen die in een ggz-instelling zouden moeten worden opgenomen.

"De plekken zijn er niet, dus je kunt heel veel onderzoek doen, maar het is wachten tot er een volgend slachtoffer valt. Dat is het cynische van dit alles. Hoeveel Sohani's heeft men nog nodig om in actie te komen?"

'Zorg en restrictie'

Nu ziet Dijksma mensen soms letterlijk door de stad zwerven, van wie ze zich afvraagt of ze in beeld zijn en zorg krijgen. "Ze hebben vaak een combinatie van aan de ene kant zorg en aan de andere kant restrictie nodig", zegt ze.

"En van sommige mensen is het ook gewoon niet veilig dat ze alleen rondlopen in de samenleving. Zij hebben gespecialiseerde hulp nodig terwijl ze onder toezicht staan."

'Dit moet een prioriteit zijn'

De burgemeester merkt dat de druk op de plekken alleen maar groter wordt. "Het is dweilen met de kraan open. Het aantal plekken in deze regio dreigt ook echt kleiner te worden en dat baart me, vanuit mijn positie als regioburgemeester, enorm veel zorgen".

Ze beseft dat we in een tijd zitten waarbij het geld niet uit de lucht komt vallen. "Maar dit moet wel een prioriteit zijn."

'Je bent er niet met alleen de ggz'

"Ik denk dat er echt structureel meer plekken moeten komen. Ook in de zorg voor deze groep mensen, en dat zijn heel veel verschillende soorten plekken", vertelt de burgemeester. "Je bent er niet alleen met naar de ggz te kijken. Het gaat ook over verslavingsproblematiek, mensen die dakloos zijn."

"Als je niet voor deze mensen ook bereid bent je portemonnee te trekken, zodat we ze uit de samenleving halen en de zorg geven die ze nodig hebben, dan is het wachten op een volgend incident en ik denk dat we dat niet moeten willen."

In de geschiedenisboeken staat Greet Hofmans bekend als de gebedsgenezeres die in de jaren 50 de monarchie aan het wankelen bracht. Maar is dat beeld van haar wel terecht? Han van Bree schreef een biografie: "Ze was een mental coach avant la lettre."