Miljoenen mensen gaan ‘m weer halen deze periode. De griepprik. Ondanks de discussie over de nut en noodzaak die ieder jaar weer wordt gevoerd. Want slechts in de helft van de gevallen wordt griep voorkomen na zo’n prik. In totaal krijgen zo’n zes miljoen mensen in Nederland een oproep om het griepvaccin te halen. Het gaat dan om zestigplussers en mensen met een chronische aandoening.

Ook onder artsen en wetenschappers is er veel te doen over de effectiviteit van de vaccinatie. Zo zou het nut zou gering zijn, sluit regelmatig de prik niet aan bij het heersende virus en werkt de prik het slechtst bij mensen die hem het hardst nodig hebben: de zestigplussers. Goed handen wassen zou net zo effectief zijn. Bovendien zou de griepprik vooral de portemonnee van de huisarts spekken. De vaccinatie kost jaarlijks zo’n 37 miljoen euro. Dat is elf euro per prik. Feit is dat steeds minder mensen zich melden voor de griepprik. Tijdens de hoogtij-jaren was de dekking nog bijna tachtig procent. Maar sinds 2005 zet de daling in tot ruim 50 procent vorig jaar.  Jaap van Dissel, directeur infectieziektenbestrijding van het RIVM: “Wat we als wetenschappers het liefst willen hebben, is een vaccin dat tegen elke griep helpt. En dat je maar een keer in je leven hoeft te zetten. Zover is het helaas niet omdat het griepvirus elk jaar van jasje verandert en je ieder jaar weer een ander soort vaccin moet samenstellen.” 

Daar wordt hard aan gewerkt in laboratoria, maar het is nog onvoldoende succesvol om de jaarlijkse griepprik te vervangen. Robbert de Vries, universitair hoofddocent moleculaire pharmacie van de Universiteit Utrecht doet onderzoek naar de antigene drift van influenza. “Het griepvirus kunnen we niet zoals het poliovirus uitroeien, maar we kunnen wel onderzoeken hoe we slim met die antigene drift om kunnen gaan.” Dat onderzoekers daarbij steeds een stapje achter het griepvirus lopen, is niet anders. “Het is beter iets dan niets. Dat het vaccin het ene jaar beter werkt dan het andere jaar, maakt niet ineens dat het een minder goed vaccin is.” 

Dit kost tientallen miljoenen euro's per jaar

Huisarts en adjunct-hoofdredacteur van het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde Joost Zaat denkt daar anders over. “We hebben niet zoveel bewijs ervoor. Dat is eigenlijk in de afgelopen twintig jaar ook niet heel veel sterker geworden en we blijven dus in een welles-nietesdiscussie.” Volgens hem moet er veel meer op een maatschappelijke manier gekeken worden. “Dit kost tientallen miljoenen euro’s per jaar. De vraag is of we daar nou de meeste gezondheid voor kopen. Daar zou de discussie over moeten gaan.”

Zaat ziet liever dat huisartsen met oudere mensen gaan praten over zaken als levenseinde of leefstijlverandering. “Stoppen met roken bijvoorbeeld. Het is een veel effectievere strategie om sterftecijfers naar beneden te krijgen dan de griepprik. Per jaar gaan er meer mensen dood aan roken dan aan de griep.”

De griepprik is niet verplicht. In 2016 kregen 5,8 miljoen Nederlanders een oproep om zich in oktober of november zich te laten vaccineren. Daarvan hebben 3,1 miljoen mensen ook daadwerkelijk de prik gehaald. Dat is 53,5 procent. Ieder jaar beschermt de prik tegen een andere variant van influenza. Het virus wordt opgekweekt in bebroede kippeneieren. Soms is er een mismatch, dan breekt er toch een ander griepvirus uit dan waartegen de prik bescherming biedt. Jaarlijks krijgen tussen de 10 en 15 procent van de Nederlanders griep. Afgelopen winter zijn 500.000 mensen ziek geworden door de griep. 

Het is nog niet duidelijk hoe het gisteravond uit de hand heeft kunnen lopen in Scheveningen. Honderden jongeren raakten in gevecht met elkaar en keerden zich tegen de politie toen die ingreep.

Statiegeld Nederland opent deze maand twee winkels waar mensen hun blikjes en flessen kunnen inleveren. De winkels moeten het makkelijker maken om de lege verpakkingen weg te brengen. Dat gaat met het huidige systeem in grote steden niet altijd goed.

Vooral in supermarkten staan nog lange wachtrijen voor statiegeldmachines. Dit zorgt soms voor irritaties tussen klanten en 'statiegeldverzamelaars'. De twee winkels in Rotterdam en Amsterdam moeten het begin zijn van een oplossing voor dit probleem. Maar hoe realistisch is die?

'Niet genoeg'

"Die twee statiegeldwinkels zijn een mooie service voor de supermarkten. Die worden zo ontlast. Maar verder lossen ze helemaal niks op van het probleem waar we nu mee zitten", zegt Dirk Groot, die met zijn stichting Zwerfinator zwerfafval probeert te verminderen. Hij vindt de nieuwe winkels een 'stap in de juiste richting', maar merkt op dat er nog veel moet gebeuren.

Volgens hem zijn er vooral in de grote steden te weinig inleverpunten. En dat is hét grote probleem. "Je kunt overal blikjes en flesjes kopen, maar je kunt ze bijna nergens inleveren. En voor een zo'n winkel ga je niet van Amsterdam-West naar het centrum lopen om je blikje in te leveren", denkt hij.

Geen innameplicht

Het kleine aantal innamepunten waar hij zo kritisch over is, zou vooral komen doordat er geen innameplicht is. Mensen zijn het namelijk niet verplicht om gebruikte blikjes, flesjes en kratten in te leveren. Het wordt niet gestimuleerd, zegt Groot.

"De verhouding tussen statiegeld en het product dat je koopt is helemaal zoek. Heel veel mensen vinden het gewoon niet de moeite waard." Juist doordat die stimulans uitblijft, wordt er weinig gedaan om meer innamepunten te creëren. En de drukte echt onder controle te krijgen.

'Hoe slechter ze het doen, hoe meer ze verdienen'

Bedrijven als Statiegeld Nederland maken winst op elk blikje en flesje dat niet wordt ingeleverd, legt Groot uit. "Ze doen niet meer dan nodig is. Ze verdienen er juist aan als er minder wordt ingeleverd."

"Al die miljoenen aan statiegeld die niet worden ingeleverd, dat blijft gewoon bij statiegeld Nederland", vervolgt hij. "Ze zeggen dat ze investeren in allerlei nieuwe innamepunten, verbetering van het systeem, enzovoort, maar daar zien we weinig van. Hoe slechter ze het doen, hoe beter ze verdienen."

Overlast en ongedierten

Een gevolg van dit systeem is dus dat de groep mensen die niet in een lange rij in de supermarkt wil staan, de statiegeldproducten in een normale prullenbak in huis of op straat gooit.

Bij dat laatste komen vervolgens 'verzamelaars' of 'jagers' kijken, die de afvalbakken op straat niet altijd even netjes achterlaten wanneer ze klaar zijn, volgens Groot. In grote steden zoals Rotterdam en Amsterdam zorgt dat voor overlast en soms ongedierten.

Wettelijk verplichten

Ook stevige hulp van de politiek om dit probleem op te lossen blijft uit, zegt Groot. Hij vindt dat er meer kan worden gedaan. "Een statiegeldplicht en innameplicht, dat kun je gewoon wettelijk afdwingen. In Duitsland doen ze dat ook. Daar hebben ze het zelfs op zuivelverpakkingen."

"Er worden steeds redenen verzonnen waarom het niet kan", gaat hij verder. "Maar dat is als je iets niet wil. Als je iets wel wil, dan zoek je naar oplossingen."

'Ze hebben de kennis niet'

Wat zouden de bedrijven zelf dan moeten doen om dit op te lossen? "Meer inleverpunten", herhaalt Groot. "Maar ook moet het statiegeldbedrag omhoog en moeten platte blikjes en flessen zonder etiket worden geaccepteerd. Die mag je nu niet inleveren."

Groot roept dit vanuit zijn expertise al langer, maar volgens hem is dit nog niet doorgevoerd omdat er vaak aan de verkeerde knoppen wordt gedraaid. "Ze hebben niet de kennis van de straat, maar alleen de kennis van kantoor."