In pionierswijk Oosterwold bepaal je zelf hoe je bouwt

Het is nog niet te vinden op de landkaart: Oosterwold. Maar deze nieuwe woonwijk in Almere wordt al wel bejubeld in de internationale pers. 

Aziatische stadsplanners en een delegatie van Harvard University komen op excursie in de polderstad. Oosterwold is een inspiratiebron voor toekomstige woningbouw. Het idee erachter is 'het wilde wonen'. Je bouwt niet alleen je eigen huis. Maar je koopt een stuk weiland dat zelf bouwrijp gemaakt moet worden. Wegen, waterafvoer en energie-aansluiting moeten ook zelf helemaal uitgedacht worden. Er ligt geen stedenbouwkundig plan aan ten grondslag. Er komt geen projectontwikkelaar aan te pas. Wat zijn de voor en nadelen aan deze revolutionaire eigenbouw? Is zo’n experiment voor iedereen weggelegd? Hoe realistisch is het?

Zelf bepalen hoe je bouwt

“Wie wil nou niet zijn eigen droomhuis ontwerpen?”  Vraagt Jacqueline Tellinga zich af. Zij is van het Expertteam Woningbouw die het Ministerie van Binnenlandse Zaken adviseert over de woningbouwmarkt. “Mensen willen graag zelf bepalen hoe ze wonen, maar krijgen helaas vaak moeilijk toegang tot bouwgrond. Veel gemeenten zijn huiverig omdat ze denken dat dit duurder is dan seriebouw door bouwbedrijven of projectontwikkelaars. Maar dat klopt niet.”  aldus Tellinga.

Nadine Elzas is dolgelukkig in Oosterwold. ”Mijn kinderdroom is verwezenlijkt.” Zij woont sinds november in haar “eigen huisje op de prairie te midden van haar moestuin en fruitbomen.” Zij en Jasper wilden al lang duurzaam leven. Ze hadden het geluk dat ze al vroeg aan de slag waren. “Wij zijn met de bouw begonnen in de crisisjaren. Onze buren veel later, die zitten nu met veel hogere bouwkosten.”

Blokhutten en glazen villa’s wisselen elkaar af

Het unieke van Oosterwold is dat er geen vooropgezet stedenbouwkundig plan bestaat. De bewoners ontwikkelen de landbouwgrond zelf in grote vrijheid. Er staan inmiddels 155 van de 15.000 woningen in zuidelijk Flevoland. Blokhutten, glazen villa’s en lemen huisjes wisselen elkaar af. Er moeten 26.000 mensen komen te wonen in een gebied zo groot als Amstelveen. Nu leven er 500 mensen. “Uniek voor Europa”, volgens Daan Fröger, een van de eerste bewoners van Oosterwold en nu ook adviseur van de eigenbouwers. “Het bouwen in vrijheid op zo’n grote schaal met  maar zo weinig regels. De wijk moet zich organisch ontwikkelen. Dat is echt revolutionair.”

Tellinga zou graag zien dat gemeenten een bepaald percentage van uit te geven bouwgrond zouden inruimen voor zelfbouw. “Wij vinden het belangrijk dat de wensen van burgers worden gehonoreerd”, zegt de adviseur. “Mensen die daarnaar op zoek zijn, zijn heel goed in staat om zelf een woning te laten bouwen. Nu de nieuwe gemeentebesturen aangetreden zijn moet dit weer hoog op de agenda staan. Recht op zelfbouw is van belang.”

Bij vrijheid horen ook uitdagingen

Het hele bouwproces is niet geheel zonder uitdagingen verlopen, aldus Nadine. “We hebben het volgehouden naast onze volledige banen omdat we zo gepassioneerd zijn.“ Op de kavels werden ook regelmatig archeologische vondsten gedaan. Zo ook bij Nadine. De bouw kwam stil te liggen. Het project wordt daardoor duurder. Het archeologisch onderzoek moest door de eigenaren zelf betaald worden. Hierdoor haakten meerdere mensen af.

Gemeente scherpt regels aan na problemen

De gemeente heeft van deze problemen geleerd, volgens Yolanda Sikking, communicatieadviseur Oosterwold bij gemeente Almere. “Oosterwold is een pilotstudie. De gemeente is door schade en schande wijs geworden. De spelregels zijn dan ook in de loop der tijd aangepast, toen bleek dat mensen gingen afhaken.”

Zo gaat volgens Sikking de gemeente alleen nog met eindgebruiker en niet meer met projectontwikkelaar om tafel zitten.  “En er zijn duidelijke regels gesteld onder meer over de verplichtte aanleg van wegen op de kavels. De gemeente gaat ook van te voren archeologisch onderzoek verrichten. “

Zorgen uit handen laten nemen

Niet voor iedereen is volstrekte zelfbouw een reële optie. Er zijn dan ook andere mogelijkheden om in Oosterwold te gaan wonen.

Bernadette Delfgaauw woont op Buitenplaats Oostwold. Zij heeft er bewust voor gekozen om niet alles zelf te regelen. Bernadette heeft samen met een architect haar huis ontworpen. Andere bewoners van Buitenplaats bestelden een cataloguswoning.

“Ik ben wat luier, heb niet veel tijd. Andere mensen bij Buitenhuis zijn weer onhandig. Wij betalen meer om onszelf te laten ontzorgen”, aldus Bernadette.

Slaagt het experiment?

De grote vraag is of dit revolutionaire experiment kans van slagen heeft. Zijn de bewoners, die allemaal met een ander motief , dit avontuur aangaan, in staat een community te vormen?

Een echte zelfbouwer hierover: “De Buitenplaatsmensen hoeven alleen de kleur van gordijnen te kiezen. Alles is verder voor ze geregeld. Zij zien het toch meer als goedkope grond, waar het leuk wonen is met een grote tuin. Maar het gaat hen niet echt om het vormen van een gemeenschap.”

Nadine woont met heel veel genoegen in Oosterwold. “Maar er zijn wel mensen afgehaakt om allerlei soort problemen. Mijn mensbeeld is inmiddels wel realistischer geworden, minder romantisch.”

‘Ongebreidelde vrijheid werkt niet’

Fröger stelt dat er inmiddels strakke regels en voorwaarden gesteld zijn in Oosterwold over het grondgebruik. Om problemen te voorkomen. Zijn conclusie luidt: “Oosterwold is een ongelooflijk,progressief idee. Maar mijn grootste leerschool is dat mensen structuur nodig  hebben, ongebreidelde vrijheid werkt niet.” Hij ziet de aanleg van wegen als een heikel punt, daar ontstaan de ruzies over. “Hoofdwegen en nutsvoorzieningen moeten al geregeld zijn. In Oosterwolde moet alles organisch gebeuren, maar dat functioneert niet..De rol van de gemeente moet sterker zijn.”

Nieuwe pilot in drie gemeenten

Tellinga is momenteel samen met het ministerie van Binnenlandse Zaken bezig een pilot op te starten in een drietal gemeenten in Nederland. Wanneer dat experiment slaagt, zou dat landelijk ingevoerd moeten worden. “Laat gemeenten een eigenbouw-register opstellen waar particulieren hun woonwensen kunnen optekenen. Recht op zelfbouw is van belang. Burgers weten dat niet en vissen bij het bouwen altijd achter het net.“

Doorgaans verstrekt de gemeente een opdracht aan de projectontwikkelaar en verkoopt zij de grond niet aan een individuele burger, aldus Tellinga. “De gemeenteraad kan daar bij een tender openlijk vragen over stellen: wat hebben jullie met het register gedaan?" Tellinga hoopt op deze manier een ‘democratisering van het bouwproces’ te bereiken.