De jaarwisseling wordt op veel plekken gevierd met carbidschieten. De traditie is officieel Nederlands erfgoed. Het schieten gaat gepaard met een harde knal en is niet zonder gevaar. Wij beantwoorden jullie vragen hierover.

John Schoonheim van Stichting Carbidschieten Drenthe beantwoordt de vragen. Hij zette samen met het Brandwondencentrum Groningen en andere veiligheidsregio's de BOCK-campagne op voor veilig carbidschieten in Nederland. BOCK staat voor Bewust Oplettende Carbid-Knaller. Daarnaast spraken we met politiechef Johan Ekkel, die het boek Mut kunn'n schreef, over melkbusschieten en andere oudejaarstradities.

1. Hoe is deze traditie ontstaan?

"Ondanks pogingen van de kerk om oudejaarsdag tot christelijke feestdag te maken, is het altijd een volksfeest gebleven met veel drinken, feest en hard geluid", zegt politiechef Ekkel. Dat harde geluid klonk al in de middeleeuwen.

"Toen stopten mensen buskruit in een donderbus, een soort kanonnetje, om een harde knal te veroorzaken. Veel later, eind 19de eeuw, begin 20ste eeuw, werd buskruit vervangen door een nieuw ontdekte stof: carbid. Dat was beter verkrijgbaar. En rond 1930 werd de donderbus vervangen voor de melkbus, want lege melkbussen waren op het platteland voldoende voorhanden."

Carbidschieten verschilt inmiddels per regio. In Kampen wordt nog steeds met melkbusdeksels geschoten, in de provincie Drenthe met een voetbal. Volgens Ekkel zijn die verschillen ontstaan na discussies over de veiligheid: schieten met een bal is veiliger dan met een melkbusdeksel.

Bron: eigen beeld

2. Waarom is deze traditie Nederlands erfgoed?

Volgens politiechef Ekkel is het een stukje erkenning dat carbidschieten op een erfgoedlijst staat. "Carbidschieten in Drenthe kwam 10 jaar geleden al, op initiatief van de Stichting Carbidschieten Drenthe, op een erfgoedlijst te staan. Sinds dit jaar staat ook het carbidschieten zoals dat in Kampen wordt gedaan op die lijst."

Naast erkenning, is het belangrijkste van de erfgoedstatus dat de traditie van het carbidschieten er levend mee kan worden gehouden, vindt Schoonheim, van Stichting Carbidschieten Drenthe. "De traditie wordt door de bevolking doorgegeven aan de volgende generaties."

Naast het uitdragen van de traditie, is ook het verdragen ervan erg belangrijk, voegt Schoonheim daar aan toe. "De omgeving moet ook comfortabel zijn met het carbidschieten in de buurt. En om die reden hebben we in 2015 de BOCK-campagne opgezet, in samenwerking met het Brandwondencentrum Groningen en de Veiligheidsregio Drenthe. Die veiligheidscampagne geeft een extra status bij het erfgoed."

Dat carbidschieten erfgoed is, betekent niet dat er geen regels aan verbonden kunnen worden, zeggen zowel Ekkel als Schoonheim. "Het zou zelfs verboden kunnen worden. De erfgoedstatus betekent niet dat het bepaalde rechten kan opeisen", zegt Schoonheim.

Bron: André Weima

3. Hoe veilig is carbidschieten?

"Carbidschieten is nooit zonder risico's", zegt Schoonheim. "Maar door naast de melkbus te gaan staan in plaats van aan de voor- of achterkant, en door het carbid te ontsteken met een fakkel in plaats van met een aansteker, wordt het al een stuk veiliger. Ook moet er een stevige bodem in de melkbus zitten en is het dragen van oordoppen en een veiligheidsbril handig."

"De veiligheid is echt belangrijk," zegt Schoonheim, "omdat er een enorme opkomst is van jonge mensen die gaan carbidschieten. Vroeger leerde je het van je (groot)ouders, maar dat is tegenwoordig niet altijd meer zo. Een nieuwe generatie carbidschieters moet ook een gezond boerenverstand hebben. Je moet altijd goed bedenken dat je letterlijk met vuur speelt."

Bij de BOCK-campagne zijn ook TikTokkers betrokken om de jongeren bewust te maken van de risico's van het carbidschieten. "Het kan altijd gek, gekker, gekst, maar daar gaat het niet om. Het gaat erom dat je gezelligheid met elkaar beleeft."

4. Kan carbidschieten alleen met een vergunning?

De regels voor carbidschieten verschillen per gemeente. Bij veel gemeenten in het noorden en oosten van Nederland heb je een vergunning nodig, maar dit geldt niet als je carbid schiet op 31 december tussen 10:00 uur en 18:00 uur. De meest recente uitvraag naar de precieze regels per gemeente deed dagblad Trouw tijdens de jaarwisseling van 2021 op 2022.

Ekkel legt uit waarom de regels kunnen verschillen: "In plattelandsgebieden zijn meestal minder gecompliceerde regels nodig, omdat het carbidschieten toch alleen plaatsvindt aan de rand van dorpen, of in weilanden. Maar in steden zoals Kampen en andere plaatsen in noordoost-Nederland, waar binnen de bebouwde kom wordt geschoten, zijn duidelijke voorschriften in de Algemene Plaatselijke Verordening (APV) gewenst."

5. Carbidschieten valt niet onder het vuurwerkbesluit. Hoe kan het dan toch goed gehandhaafd worden?

"Als handhaver sta je voor diverse uitdagingen", weet politiechef Ekkel. "Mensen die buiten de vastgestelde tijden schieten, individuen die onder invloed gevaarlijke situaties creëren en zelfs stapels melkbussen die piramides vormen." Handhaven is lastig, omdat carbidschieten niet valt onder het vuurwerkbesluit, zegt hij. "De regels variëren sterk per gemeente, dus dat leidt tot veel onduidelijkheid."

"In Kampen, waar ik tot vorig jaar werkte, waren specifieke locaties aangewezen waar mensen verantwoordelijk waren voor het schoonhouden van het terrein en voor het naleven van afspraken", vertelt Ekkel. "Maar voorheen was schieten overal toegestaan, soms zelfs met honderden melkbussen verspreid over de gemeente."

Ekkel vervolgt: "Het brengt een dilemma met zich mee tussen het handhaven van vuurwerk en handhaven van carbidschieten. Er gebeurt te veel en dus richten we ons vooral op excessen." Ekkel wijst op de populariteit van carbidschieten, met name tijdens de coronaperiode toen vuurwerk niet was toegestaan. "In die periode werd carbidschieten populairder", vertelt hij. "In Kampen was zelfs een polsbandje vereist om te mogen schieten, om te voorkomen dat mensen massaal van buitenaf zouden komen."

"Inmiddels zie je wel dat de traditie onder een vergrootglas ligt. Want als het ergens een keer misgaat, kan dit leiden tot een verhitte discussie. Zolang er geen noemenswaardige ongelukken gebeuren, lijkt deze traditie echter voort te blijven bestaan."

De Consumentenbond doet vandaag een oproep in de Tweede Kamer: verlaag de btw op elektriciteit om de energierekening financieel behapbaar te houden. Maar is dat de oplossing? "Tijdelijke pleister."

De energierekening: voor veel mensen is het een grote zorg. Daarom roept de Consumentenbond op om het btw-tarief voor energie van 21 procent naar 9 procent te verlagen.

Hoge rekening profiteert

Dat er iets moet gebeuren is duidelijk, ook volgens energie-expert bij Milieu Centraal Gwen Jansen. Maar het voorstel van de Consumentenbond is volgens haar maar 'een tijdelijke pleister'. Daarbij is het vooral voordelig voor mensen die al veel stroom gebruiken, en niet voor mensen die juist proberen de energierekening laag te houden omdat ze al moeite hebben met betalen.

"Dit voorstel is eigenlijk vooral goed voor de mensen met een hoge energierekening, want die profiteren het meest", vertelt ze. "Maar juist de mensen die het heel hard nodig hebben, maar een lagere energierekening hebben, profiteren minder. Dus wij zijn voorstander van meer structurele maatregelen."

Beter isoleren

Minder btw betalen klinkt als een goed idee, maar houdbaar is het niet volgens Jansen. "Want uiteindelijk gaat die btw weer omhoog, dus je kan beter kijken hoe deze mensen op de langere termijn geholpen kunnen worden."

Maar er zijn volgens de energie-expert wel andere maatregelen die genomen kunnen worden om de energierekening betaalbaar te houden. "Verreweg op één staat het beter isoleren en ventileren van de woningen. Energie die je niet verbruikt hoef je ook niet te betalen. 2 op de 3 woningen zijn nog slecht geïsoleerd en 9 op de 10 slecht geventileerd. Dat zorgt voor veel hogere kosten dan nodig is."

Inzet energiecoaches

Maar volgens Jansen kunnen zogenaamde energiecoaches ook een groot verschil maken. Dat terwijl in bijvoorbeeld de gemeente Amsterdam de huis-aan-huisbezoeken met de energiecoaches worden stopgezet. "Uit onderzoek van TNO blijkt heel duidelijk dat energiecoaches, heel goed werk leveren en dat zij de maatschappelijke kosten ook op termijn heel erg laag kunnen houden. Ook voor de gezondheid van heel Nederland is dat goed."

Het is een laagdrempelige manier om mensen te helpen, zegt Jansen. "Je ziet dat heel veel energiehulp mensen nog niet bereikt. De deuren blijven dicht, vooral bij mensen die de energierekening niet kunnen betalen. Daar is schaamte en wantrouwen. Hoe kom je daar wel binnen? Door heel dicht bij deze mensen te staan." Volgens de experts is dat het geval met energiecoaches. "Die werken ook vaak met vrijwilligers uit de buurt, die wel binnenkomen bij deze mensen."

Radiatorfolie, douchetimers en tochtstrips

Claar Wachter is zo'n energiecoach bij organisatie !WOON die bewoners in Amsterdam bijstaat. Zij weet precies waar ze op moet letten als ze bij mensen over de vloer komt, en heeft een aantal trucjes die ze altijd aanbeveelt. Bijvoorbeeld een timer voor in de douche: "Na 5 minuten geeft die een geluid als een sirene." Of folie achter de verwarming: "Dat zorgt dat je niet de buitenmuur verwarmt, maar dat alles binnen blijft."

En zo kan ze nog even verder gaan: tochtstrips, de instellingen van de cv-ketel en zelfs de brievenbus komen aan bod bij haar huisbezoeken. Daar ziet ze ook wat de hoge rekening met mensen kan doen. "Ik kom ook wel bij mensen die hun verwarming niet aan durven te zetten vanwege de energierekening. Dat is ook niet goed voor de gezondheid."

'Het is altijd zinvol'

Het werk van Claar wordt gewaardeerd door de mensen die het nodig hebben. "Mensen zijn blij als ik uitleg hoe de verwarming werkt: dat je niet de radiatoren aan en uit moet doen, maar de thermostaat moet gebruiken. Of mijn uitleg over de radiatorfolie of over ventileren. Het is altijd zinvol, ook als het alleen is om mensen gerust te stellen dat ze het meeste goed doen."

Een lagere btw is volgens Claar helemaal niet zo'n slecht idee. "Er zit nu wel heel veel belasting op voor de consument, dus ik ben het wel eens met de redenatie." Verder is de energiecoach het met Milieu Centraal eens dat goede isolatie in woningen de meest duurzame oplossing is. "Dat scheelt enorm."

Investeren in energiehulp

Helemaal tegen het idee van de Consumentenbond is Jansen van Milieu Centraal overigens niet. "Elke poging om te zorgen dat die energierekening betaalbaar wordt, is hartstikke goed want het is heel erg nodig. Maar", gaat ze verder, "wij denken dat er een betere maatregel is."

"Wij zijn er groot voorstander van dat het energiehulp-werkveld eigenlijk versterkt wordt om hun werk nog beter te kunnen doen. Dat ze de tools krijgen, de content, de kennis om de mensen ook structureel te kunnen helpen", sluit ze af.

Terwijl China en de Verenigde Staten met importheffingen naar elkaar gooien, is er slecht nieuws uit IJmuiden. Mede dankzij die importheffingen zit Tata Steel in zwaar weer. 1 op de 5 medewerkers gaat zijn baan verliezen. "Speelt al heel lang bij Tata."

Tata Steel heeft het, net als andere Europese staalbedrijven, al jarenlang moeilijk. De recente importheffingen van Amerikaanse president Donald Trump van 25 procent op Europees staal zijn maar een van de vele uitdagingen, ziet ook Ron Stoop, strategisch analist geo-economie aan het Haags Centrum voor Strategische Studies.

Concurrentie vanuit China

"Allereerst is er hele hoge concurrentie vanuit China op dit moment", legt hij uit. Dat komt volgens Stoop door het industriebeleid van China, daar wordt erg ingezet op de zogenaamde maakindustrie maar neemt de consumptie minder toe. Dus er wordt heel veel gemaakt in China terwijl de vraag niet enorm hoog is.

"Daardoor wordt er vanuit China heel veel staal geëxporteerd. Dat staal komt dus op andere markten terecht, waaronder de Europese." Dat goedkope Chinese staal drukt op de markt, legt Stoop uit, waardoor Europese staalbedrijven minder aantrekkelijk worden. "Er zijn toch veel bedrijven die gewoon staal kopen waar het het goedkoopst is."

Energieprijzen en investeringen

Maar ook binnen Europa zijn er grote ontwikkelingen, ziet de analist. "Ten eerste de hogere energieprijzen, als gevolg van onder andere de energiecrisis." Daardoor zijn Europese bedrijven die veel energie gebruiken, zoals de staalindustrie, veel duurder uit. "Die worden gewoon minder concurrerend."

De tweede ontwikkeling is volgens Stoop de energietransitie, staal moet op een groenere manier gemaakt worden. "Daarvoor zijn veel investeringen nodig. Daarbij is het ook zo dat groene productiemethoden op dit moment duurder zijn dan de traditionele methoden", legt hij uit. Bedrijven weten daarom volgens hem niet zeker of ze die grote investeringen gaan terugverdienen.

'Speelt al erg lang bij Tata Steel'

Medewerkers van Tata Steel zijn niet verrast dat er ontslagen vallen. "Dat is een verhaal dat eigenlijk al heel erg lang speelt bij Tata Steel", vertelt een logistiek medewerker. "We moeten natuurlijk naar groen staal toe en daar zijn gewoon impactvolle beslissingen voor nodig, dit is waarschijnlijk er weer één van."

Volgens een andere medewerker van het staalbedrijf moeten de Nederlandse regering en Europese beleidsvormers iets doen om het tij te keren voor Europese staalbedrijven. "China dumpt heel veel staal op de internationale markt. Ik denk ook dat de Europese staalindustrie gesubsidieerd moet worden om overeind te blijven."

'Is een algehele trend in Europa'

Voor Stoop is het ook geen verrassing dat Tata Steel met een ontslagronde komt. "Het is een trend, ook in Engeland zijn er staalbedrijven flink aan het snoeien in het aantal medewerkers", vertelt hij. "Je hebt ook andere Europese bedrijven die bepaalde groene staalinitiatieven nu aan het terugschroeven zijn."

Het verschilt volgens de analist enorm per bedrijf wat ze doen om geld te besparen. Zo kunnen bedrijven doorwerken maar geen nieuwe investeringen doen, mensen ontslaan, het bedrijf verplaatsen naar goedkopere plekken of sluiten.

Basisindustrie in Rotterdam

De vraag is hoe belangrijk het nog is dat we staalfabrieken hebben in Europa, want we kunnen het gewoon veel goedkoper halen uit China. Maar volgens Stoop is deze zogenaamde 'basisindustrie' nog steeds nodig. "Belangrijkste is dat die producten weer in andere industrieën verder gebruikt worden, zoals in de hightechindustrie."

Stoop legt uit dat die industrieën zich vaak vestigen waar ze die producten kunnen kopen, zoals in Rotterdam. "Er zijn ook allemaal hightech-bedrijfjes die om die basisindustrie heen zitten. Daar zie je het veel."

'Nodig voor schepen en tanks'

Een andere reden waarom Europa - vooral nu - volgens de analist staalfabrieken nodig heeft, is de herbewapening. "Want staal heb je nodig voor schepen en voor tanks. Zonder staal kun je eigenlijk bijna niet beginnen met het maken van defensieproducten."

"Stel je bent in oorlog met China, jij moet schepen maken en China zegt: 'Je krijgt geen staal meer van ons.' Dan heb je wel een probleem natuurlijk", legt hij uit.