In Afghanistan wordt het leven van vrouwen en meisjes steeds zwaarder. Met de Taliban aan de macht hebben ze weinig vrijheid. Een nieuwe deugdwet gaat nu nog verder. Vrouwen mogen niet meer naar school, zingen en zelfs niet meer spreken in het openbaar.

In Afghanistan wordt het leven van vrouwen en meisjes steeds zwaarder. Ze hebben sinds de machtsovername van Taliban steeds minder vrijheid. Een nieuwe deugdwet gaat nu nog verder. Vrouwen mogen niet meer naar school, zingen en zelfs niet meer spreken in het openbaar.

Taliban aan de macht

De 16-jarige Anahel* kan erover meepraten. "Vrouwen kunnen worden gearresteerd en geslagen door de Taliban. Het is verschrikkelijk pijnlijk. Deze wetten slaan nergens op. Het is onmenselijk. En ja, hiermee martelen ze vrouwen."

Na de aanslagen van 11 september 2001 in de Verenigde Staten is het twintig jaar lang oorlog in Afghanistan. Tot drie jaar geleden, als het westen zich terugtrekt. Er ontstaat een machtsvacuüm dat de Taliban opeist.

Deugdwet

Tussen 1996 en 2001 zijn ze ook al aan de macht. Dan gaat het land gebukt onder strikte, islamitische shariawetgeving. Bij de machtsovername in 2021 belooft de Taliban meer vrijheden voor de Afghaanse bevolking. Maar van die belofte is weinig meer over.

Een nieuwe deugdwet is twee weken geleden het meest recente voorbeeld. Werken mochten vrouwen al niet meer, maar de Taliban verbiedt meisjes nu ook om na de basisschool nog onderwijs te volgen. Zingen of in het openbaar praten is er ook niet meer bij. Hun stem zou 'te intiem' zijn. Naar buiten kan alleen onder begeleiding van een mannelijk familielid.

'In een kooi'

"Ik ga niet naar school, ik zit thuis", vertelt Anahel. "Dat is heel pijnlijk. Deze wetten zijn verschrikkelijk voor ons. Ik heb het nog nooit zo zwaar gehad. Het voelt alsof ik in een kooi zit."

Mensenrechtenactivist Somaia Ramish vluchtte drie jaar geleden naar Nederland. Ze heeft haar werk vanuit hier voortgezet en hoort veel verhalen zoals die van Anahel. "Dit is verschrikkelijk, vrouwen weten niet wat ze moeten doen. Ze kunnen niet eens naar buiten en er met iemand over praten."

Genderapartheid

De Verenigde Naties riepen de Taliban al op de wet in te trekken, maar Ramish zou meer daadkracht willen zien. "De internationale gemeenschap moet deze wet veroordelen en als misdaad erkennen, en daarmee naar het Internationaal Strafhof. En ze moeten dit erkennen als een vorm van genderapartheid."

Ondertussen spreken veel vrouwen zich afgelopen week uit op sociale media. Als protest tegen die wet is X afgelopen week overspoeld met video's waarin vrouwen hardop zingen met de hashtag #MyVoiceIsNotForbidden. Ook vanuit andere landen dan Afghanistan, als steunbetuiging.

Gedichten

Anahel protesteert vanuit anonimiteit, met gedichten. "Toen het hier nog goed ging, heb ik twee gedichtenbundels gepubliceerd. De eerste toen ik 15 was. En nu ik 16 ben, heb ik last van een trillende hand. Dat komt door de stress." Schrijven kan ze daarom op dit moment niet meer, zegt ze.

Een van haar gedichten is gepubliceerd in samenwerking met UNICEF. In de hoop dat ze dat later in alle vrijheid weer op kan pakken. "Ik hoop dat mijn leven gered wordt, op een of andere manier. En dat ik dan door kan gaan met studeren. Dat ik een stem kan zijn voor de vrouwen, kinderen en mensenrechten in Afghanistan."

*De naam van Anahel is om veiligheidsredenen gefingeerd. Haar echte naam is bekend bij de redactie.

Er is al één Nederlander aan overleden en twee andere zijn erdoor in het ziekenhuis beland: namaak oxycodon-pillen. Vaak worden ze online gekocht, zonder recept. "Je weet niet wat je koopt."

Videobeelden laten een opmerkelijk beeld zien bij het steekincident in het centrum van Amsterdam gistermiddag. Een burger overmeestert de verdachte en draagt hem ogenschijnlijk rustig over aan de politie. Is dat uitzonderlijk? "Ging heel efficiënt."

We leggen de video voor aan hoogleraar criminologie Marie Lindegaard van de Universiteit van Amsterdam.

Burger die ingreep, wist wat hij deed

"Wat mij heel erg opvalt aan de video van het burgerarrest in Amsterdam, is dat de omstander die de verdachte heeft gepakt zich behoorlijk professioneel gedraagt. Hij is een stuk handiger dan wat ik ooit gezien heb op camerabeelden van dit soort incidenten. De manier waarop hij op die dader gaat zitten en dan met één hand nog iets pakt. Dat geeft mij het idee: dit is wel iemand met professionele skills", vertelt Lindegaard.

De hoogleraar gaat verder: "Wat mij ook opvalt is het moment dat de politie aankomt. Wat omstanders op dat moment meestal doen is alles heel snel aan de politie overdragen, hier zie je dat politie en deze burger samenwerken. Dat geeft mij de indruk dat ook de politie ziet dat deze burger dit heel efficiënt doet en weet wat hij doet."

Cirkel van omstanders

Volgens Lindegaard is ook de manier waarop andere omstanders zich opstellen kenmerkend voor een serieus incident waar geweld bij komt.

"Er staan heel veel mensen omheen. Er is een vrouw die de burger die op de verdachte zit even aantikt, mensen vragen die burger dingen. Het is typisch voor zo'n situatie dat omstanders een cirkel eromheen vormen."

Gevoel van veiligheid

Dat contact zoeken tussen omstanders is een manier om met trauma om te gaan, proberen je veilig te voelen. Het is ook een manier om de burger die de verdachte beet heeft het gevoel te geven dat hij niet alleen staat, legt Lindegaard uit.

Meestal is het zo dat drie tot vier mensen gaan samenwerken en deze man doet het in de video alleen. Ook dat geeft volgens haar weer een aanwijzing dat deze burger professioneel overkomt.

Sociale banden

We weten inmiddels dat de burger die de verdachte overmeesterde een toerist was net als de meeste slachtoffers, is dat relevant?

"Ja", zegt Lindegaard. "Je ziet meestal dat mensen die een band voelen met de mensen die betrokken zijn in het incident eerder tot actie overgaan. Er waren veel toeristen op straat, dat soort sociale banden lokt omstander-ingrijpen uit. Dat geldt trouwens ook voor sociale banden tussen dader en burger."

Ingrijpen bij urgentie

Interessant is ook wanneer iemand tot actie overgaat. "Als er een wapen wordt gebruikt dan zien we dat omstanders iets later ingrijpen en terughoudender zijn. Het was in Amsterdam redelijk laat dat er iets werd gedaan door die burger en dat past bij dit soort incidenten", vertelt Lindegaard.

In het algemeen zie je dat omstanders bij vechtpartijen of ruzies meestal ingrijpen op het moment dat duidelijk wordt dat het niet een gewone ruzie is, dat is het moment waarop omstanders iets gaan doen, ziet de hoogleraar. "Je zou natuurlijk ook kunnen denken: dat is het moment waarop het ingewikkeld wordt dus; liever niet. Maar dat is niet zo. Als de urgentie wordt gevoeld dan grijpen mensen vaak in."

Omstander-effect

Hoe zit het met het omstander-effect? Vanuit de psychologie is dat vaak uitgelegd als een situatie waar mensen gezamenlijk kijken naar een noodsituatie maar niets doen.

"Het omstander-effect is vooral een laboratorium fenomeen. Het is niet in het echte leven aangetoond voor een situatie waar geweld of agressie in het spel is, omdat je daar geen proefpersonen aan mag blootstellen. Wij zien steeds: als het geen noodgeval is dan gaan mensen niks doen, maar als het nodig is dan doen mensen iets."

Persoonlijke kenmerken

Is er iets bekend over wat voor type mensen er ingrijpt in zo'n situatie?

"Weinig. Het gebeurt best wel vaak maar is niet goed onderzocht. Het wordt vaak niet opgenomen in de politiestatistiek, er is weinig informatie over die mensen", sluit Lindegaard af.

Britse toerist overmeesterde verdachte 'vanuit instinct'

De Amsterdamse burgemeester Halsema heeft de man die de verdachte overmeesterde een heldenspeld overhandigd.

Zij zegt over de man: "Hij heeft een geweldig instinct aan de dag gelegd. Je weet het natuurlijk niet wat de verdachte van plan was, wat er nog had kunnen volgen, maar je kunt niets uitsluiten. Deze man heeft in een split second een beslissing genomen, die echt uitzonderlijk is en waarvoor heel veel waardering moet zijn."