Een imam die een burgemeester een 'afvallige moslim' noemt, een andere imam die homoseksualiteit 'een besmettelijke ziekte' noemt en 'schadelijk voor de samenleving', of Geert Wilders en zijn oproep om 'minder Marokkanen': welke van deze uitspraken rechtvaardigt een inperking van de vrijheid van meningsuiting?

Imam Fawaz Jneid noemde burgemeester Aboutaleb van Rotterdam in een online-lezing een 'afvallige moslim'. Dat zou gevaarlijk kunnen zijn voor Aboutaleb, en oproepen tot geweld. Tweede Kamerleden drongen bij minister Grapperhaus aan op ingrijpen, maar de vraag is of dat kan. Vallen de uitspraken van de imam niet gewoon binnen de vrijheid van meningsuiting? Misschien maken lessen uit het verleden in dit geval iets duidelijk.

Imam El Moumni: 'Homoseksualiteit is een ziekte'

In 2001 was er een andere imam, El Moumni, die strafrechtelijk werd vervolgd vanwege zijn uitspraken over homoseksualiteit. Hij noemde homoseksualiteit onder andere 'een besmettelijke ziekte'. Die uitspraken zouden aanzetten tot haatzaaien en discriminatie. De imam werd uiteindelijk vrijgesproken door de rechtbank en het Gerechtshof. Volgens het Hof stond "buiten kijf dat de uitspraken op zichzelf genomen kwetsend zijn, maar blijkt uit de context van het interview dat de imam niet de bedoeling had te kwetsen. Zijn uitlatingen deed hij op grond van zijn geloofsovertuiging en vanwege de grondwettelijke vrijheid van godsdienst had El Moumni het recht te zeggen wat hij zei." 

Paul Cliteur is hoogleraar rechtswetenschap aan de universiteit Leiden, hij schreef het boek 'In naam van god' en is voorzitter van het wetenschappelijk bureau van Forum voor Democratie. Volgens Cliteur is een anti-homo opmerking minder erg dan een opmerking die aanzet tot geweld. In dat laatste geval moet je iemand voor de rechter brengen. "Ik vond dat indertijd ook wel een bedenkelijke zaak. El Moumni heeft een grote afkeer van homoseksualiteit en denkt dat het in naam van god belangrijk is om daar tegen te fulmineren. Vanuit moreel oogpunt vind ik dat niet toelaatbaar, maar de vraag is of het strafbaar is."

'Fawaz roept op tot geweld'

Cliteur ziet de zaak van Fawaz anders: "Fawaz roept op ot geweld. Als hij iemand uitmaakt voor afvallige dan is dat een precaire situatie voor, in dit geval, meneer Aboutaleb." Toch ziet Cliteur wel dat de uitspraken over homoseksualiteit van imam El Moumni in andere delen van de wereld wél gevaarlijke gevolgen konden hebben. "Dat is minder aan de orde in de Nederlandse context. Maar sinds de dreiging voor Ayaan Hirsi Ali weten we wel dat iemand in Nederland als afvallige bestempelen wel degelijk gevaarlijk kan zijn."

Volgens Cliteur heeft minister Grapperhaus alle benodigde instrumenten ter beschikking om Fawaz aan te pakken op zijn uitspraken over Aboutalen. "Grapperhaus heeft artikel 137D van het wetboek van strafrecht. Dat is nu ingezet in de zaak Wilders en kan ook ingezet worden tegen Fawaz. Aanzetten tot haat en geweld, daar hebben we hier mee te maken." 

6 jaar na de geruchtmakende 'stikstofuitspraak' van de Raad van State ligt er sinds een kleine week eindelijk een pakket aan plannen op tafel. Maar onder juristen, milieuactivisten én boeren zijn er twijfels. "Nederland komende 5 jaar nog niet van slot."

"Het is een enorme draai en een mooie stap", zegt boerin Chantal Farjon. Haar melkveebedrijf met 160 koeien in het Overijsselse Bruchterveld zou gered zijn als de stikstofregels worden opgerekt zoals landbouwminister Femke Wiersma nu voorstelt. "Maar ik denk dat het venijn in de details zit."

'Rechtszaken beangstigend'

Chantal is een van de 2.500 zogeheten PAS-melders. Dat zijn boeren die onder het oude Programma Aanpak Stikstof (PAS) geen natuurvergunning hoefden aan te vragen voor activiteiten met een beperkte stikstofuitsoot. Chantal breidde haar boerderij in 2015 uit, maar na de stikstofuitspraak van de Raad van State in 2019 werd haar bedrijf in één klap illegaal.

De overheid zoekt al jaren naar een manier om de PAS-melders te 'legaliseren', omdat het buiten hun schuld gebeurde. Maar milieuorganisaties als Mobilisation for the Environment (MOB) denken daar anders over en proberen via de rechter boeren als Chantal te laten stoppen. "Beangstigend", noemt ze de dreiging die nog altijd boven haar hoofd hangt.

Minister wil regels oprekken

Minister Wiersma presenteerde eind vorige maand haar langverwachte stikstofbeleid. In 2035 moet de hoeveelheid stikstof die boeren, bedrijven en het verkeer uitstoten zijn gehalveerd ten opzichte van 2019. Er komen vrijwillige regelingen voor boeren, een nieuw vergunningstelsel en verduurzaming in de industrie en het verkeer.

Ook wil ze de stikstofregels oprekken, de zogeheten rekenkundige ondergrens. Daarmee zijn veel PAS-melders in één keer geholpen. Strenger wordt Wiersma bij kwetsbare natuurgebieden zoals de Veluwe en De Peel. Daar komt een regionale aanpak, met onder meer een regeling voor boeren om vrijwillig te stoppen en 'extensivering', oftewel minder dieren per hectare.

Stikstofexpert is kritisch

Ralph Frins is universitair hoofddocent omgevingsrecht aan Tilburg University en een van de stikstofexperts in Nederland. Hij is kritisch: "De recente uitspraken van de Raad van State en de rechtbank in de Greenpeace-zaak maken duidelijk dat er nu stappen gezet moeten worden. We weten al decennia dat er maatregelen nodig zijn, maar de stappen tot nu toe zijn veel te klein."

Volgens hem lijkt het erop dat Wiersma het laat aankomen op nieuwe rechtszaken. En dan moet je, zo zegt Frins, kunnen aantonen dat je als overheid voldoende stappen zet. "De landsadvocaat zegt zelf dat dit pakket hooguit in een paar gebieden kan werken. Nota bene de landsadvocaat, die de overheid ook heeft verdedigd in de recente Greenpeace-zaak, waartegen het kabinet in beroep gaat."

'Dit is nieuw kleuterplan'

Milieuactivist Johan Vollenbroek oordeelt vernietigend over de plannen. Het was zijn organisatie MOB die de zaak aanspande tegen het PAS-systeem, waarin de Raad van State de ingrijpende 'stikstofuitspraak' deed. "Ook dit nieuwe kleuterplan is in strijd met de habitatrichtlijn. De eerstkomende 5 jaar gaat Nederland niet van het slot, omdat er gewoon geen stikstofruimte is om vergunningen te verstrekken."

Hij noemt het 'bizar' dat het kabinet de eisen van de rechter negeert. De rechtbank heeft volgens hem duidelijk gemaakt dat Nederland in 2030 de helft minder stikstof moet uitstoten, en niet pas in 2035. Minister Wiersma laat hem geen andere keuze dan een juridische weg te bewandelen, vindt Vollenbroek. "Onze intentie is simpel: we willen de natuur redden."

'Chantage door MOB'

Maar volgens melkveehouder Chantal gaat de wens om de natuur te redden ten koste van bedrijven zoals die van haar. "We hebben het idee dat wij heel goed bezig zijn. We hebben extra land per koe en we doen aan natuurbeheer, met drones vliegen we over het land om nesten te beschermen."

De boerin vindt het daarom onbegrijpelijk dat Vollenbroek en zijn milieuorganisatie via de rechter probeert af te dwingen dat zij moet stoppen haar bedrijf. "Ze zijn niet tevreden over het pakket van de minister. En dan chanteren ze de minister door boeren aan te pakken. En de natuur is er nog steeds helemaal niks mee opgeschoten."

Bij kabinet aankloppen?

"Zij moet met haar zorgen bij zowel de provincie als het kabinet aankloppen", reageert Vollenbroek. "Ik hoop dat zij gaat inspreken in de Tweede Kamer, laat weten dat dit plan het niet gaat redden. Ik hoop dat ze dat gaan doen, want dat betekent dat als er echt een goede oplossing komt, wij kunnen stoppen met al onze procedures."

Hij zegt dat MOB jaren geleden al een plan heeft ingediend voor 'een complete herstructurering van de landbouw, waarbij de stikstofuitstoot fors omlaag gaat'. Dat zou volgens hem 24 tot 30 miljard euro kosten. "Economisch gezien levert het winst op. Nederland zou volgens een economische studie welvarender zijn met een veel kleinere veestapel. Je moet eventjes flink investeren, maar dan hebben we ook wat. En dan komen we van het stikstofslot."

Friese verzetstrijders brachten tijdens de Tweede Wereldoorlog talloze, vaak Amsterdamse, Joden naar de dorpen Bontebok en De Knipe. 80 jaar later leeft de geschiedenis daar nog enorm, vooral bij mensen die de oorlog zelf hebben meegemaakt.