Drinken, roken en overgewicht ondanks Preventieakkoord 2018 nog lang niet genoeg omlaag: 'Rijksoverheid moet tandje bijzetten'

Nederland leeft nog te ongezond. En al probeert de overheid daar al 4 jaar iets aan te doen, die aanpak slaagt maar nauwelijks. Die conclusie trekt ook Maarten van Ooijen na 6 maanden als verantwoordelijk staatssecretaris: "Er moet een tandje bij."

Het Nationaal Preventieakkoord uit 2018 moet overgewicht, roken en overmatig alcoholgebruik tegen 2040 flink terugbrengen.

'Makkelijker gezegd dan gedaan'

Om dat doel te halen, maakte de Rijksoverheid afspraken met meer dan zeventig partijen, waaronder koepelorganisaties in het bedrijfsleven en sportbonden. Maar nog altijd kampt de helft van de Nederlanders met overgewicht, drinkt meer dan de helft te veel en rookt één op de vijf mensen. Dat blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

Volgens staatssecretaris Maarten van Ooijen van Volksgezondheid is preventie, het ontmoedigen van een ongezonde levensstijl om ziekten te voorkomen en het aanmoedigen van gezond leven, makkelijker gezegd dan gedaan.

60 miljoen per jaar

Van Ooijen: "Het gaat over het dagelijks leven van mensen, wat ze eten, drinken en roken. Het gaat over hoe mensen opstaan en naar bed gaan. Dus het is niet zo makkelijk om te zeggen: een vingerknip en dan lossen we het probleem wel even op."

Jaarlijks wordt 60 miljoen euro uitgetrokken voor preventie. Dat lijkt veel, maar is maar een schijntje, als je kijkt naar wat er vorig jaar is uitgegeven aan de gehele gezondheidszorg: 125 miljard euro volgens het CBS.

19 doelen niet gehaald

Het RIVM kijkt elk jaar of de afspraken en doelen in het Preventieakkoord gehaald worden. Van de 41 doelen die voor 2021 op de agenda stonden, zijn er maar 22 gehaald. "Er is stevig werk aan de winkel", geeft Van Ooijen dan ook toe.

"De Rijksoverheid moet een tandje bijzetten om meer doelen te gaan halen." Bij de presentatie van het akkoord in 2018 was er direct kritiek dat de plannen veel zachte, sturende maatregelen, maar weinig harde regels en verboden bevatten.

Overgewicht niet naar beneden

Zo blijkt onder andere dat de helft van de volwassenen in 2021 met overgewicht kampte: nog evenveel als bij de invoering van het akkoord. De staatssecretaris maakt zich er zorgen om.

"We willen overgewicht natuurlijk naar beneden brengen. Maar meer mensen krijgen overgewicht dan wij hadden voorzien." Hoe hij de trend toch naar beneden wil krijgen? "Gezonde producten moeten goedkoper worden en ongezonde producten duurder."

Liever vandaag een taks dan gisteren

Een van de maatregelen om overgewicht tegen te gaan is een suikertaks, een belasting op ongezonde producten. Bij de onderhandelingen in 2017 mocht de voedings- en alcoholindustrie meepraten. Volgens hoogleraren gezondheidsrecht Brigit Toebes en Jos Dute kwam de suikertaks er om die reden toen niet.

Staatssecretaris Van Ooijen had liever gisteren een suikertaks ingevoerd dan vandaag: "Maar met dit soort belastingmaatregelen kost het gewoon tijd. Het kost tijd om het goed neer te zetten. Als je een taks eenmaal invoert, dan moet die ook voor iedereen goed werken. Voor de industrie, die het moet voorbereiden, maar ook voor de consument, want die moet er gezonder van worden."

Groente en fruit

Ook een lager btw-tarief op groente en fruit is er niet. Volgens Van Ooijen omdat het regelen daarvan simpelweg tijd kost.

"Je hebt een appel en die zal eronder vallen. Maar schil en pureer je die en doe je hem vervolgens in een potje, valt die dan ook nog onder het lage btw-tarief? Daar gaan we naar kijken. Ik zou willen dat we het sneller hadden, maar dat hebben we niet."

Roken

Naast voeding is ook roken een gebied waar nog veel te winnen valt. De accijnzen zijn gestegen, sigarettenautomaten zijn verdwenen uit de kroeg, sigarettenpakjes kregen enge foto's en er zijn veel rookvrije plekken bijgekomen, zoals het schoolplein.

Maar waar 22 procent rookte in 2018, is dat slechts gedaald naar 21 procent in 2021. Longarts Wanda de Kanter noemt het preventiebeleid daarom 'mislukt'. Nog iedere dag beginnen jongeren met roken. "We bereiken de jongeren niet en dat moet veel beter."

'Schepje er bovenop'

Staatssecretaris Van Ooijen is het niet met De Kanter eens dat het rookpreventiebeleid mislukt is. "Ik heb Wanda hoog zitten, maar dit is wel een heel stellige uitspraak. Want juist op roken, zo zegt het RIVM ook, is een aantal doelen wel gehaald. Maar we halen niet het doel om in 2040 op 5 procent rokers uit te komen. Dus in die zin heeft ze gelijk. Daar moet een schepje bovenop. Aan de andere kant, er is wel degelijk een afname, en die is trendmatig."

Overall zijn we wat het Preventieakkoord betreft nog niet waar we moeten zijn, zegt Van Ooijen. "Er moeten meer doelen worden gehaald." De staatssecretaris stuurt voor het eind van dit jaar een brief naar de Tweede Kamer waarin hij extra maatregelen zal aankondigen om roken, drinken en ongezond en veel eten verder te ontmoedigen.