Het draagvlak voor landelijke excuses voor het Nederlandse slavernijverleden neemt langzaam toe. Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder 30.000 mensen. Maar de meerderheid is nog steeds tegen zulke excuses.

Een jaar geleden, tijdens de grote anti-racisme demonstraties, was 20 procent voorstander van excuses. In mei van dit jaar was het draagvlak iets hoger: 26 procent. In juli bood burgemeester Halsema excuses aan namens de stad Amsterdam. Ook adviseerde een commissie in opdracht van het ministerie van Buitenlandse Zaken om excuses te maken. Het draagvlak voor landelijke excuses is nu gestegen tot 30 procent.

Erkenning voor het verleden en kijken naar de toekomst

Voorstanders zien excuses vooral als een manier om het leed van de tot slaaf gemaakten te erkennen. Bovendien is het een manier om een beladen periode uit het verleden af te sluiten en naar de toekomst te kijken.

Onder sommige groepen in de samenleving ligt het draagvlak hoger dan gemiddeld. Aan het onderzoek deden ruim 800 deelnemers met een Surinaamse of Antilliaanse migratieachtergrond mee. Onder hen is het draagvlak het hoogst: bijna driekwart (73 procent) is voor.

Steun van kiezers, jongeren en hoger opgeleiden

Ook onder kiezers van een aantal politieke partijen zijn uitgesproken voorstanders te vinden. De achterbannen van Bij1 (97 procent) en GroenLinks (80 procent) scoren het hoogst. Ook onder kiezers van Volt (67 procent), D66 (55 procent) en Partij voor de Dieren (53 procent) is een meerderheid voor.

Onder jongeren en hoger opgeleiden is meer steun voor excuses dan gemiddeld. Bij jongeren onder de 35 jaar is bijna de helft (45 procent) voorstander. Onder hoger opgeleiden is dat 41 procent. Bij beide groepen is de helft (respectievelijk 49 en 51 procent) tegen.

Parallel met discussie over Zwarte Piet

De roep om excuses voor slavernij past in een bredere maatschappelijke discussie over racisme. Ook de discussie over het aanpassen van het uiterlijk van de 'traditionele' Zwarte Piet is hier onderdeel van. EenVandaag peilt al jaren het draagvlak hiervoor. In 2013 was nog maar 5 procent voor aanpassing. In 2020 was dat opgelopen tot een derde (34 procent).

Er zijn opvallende overeenkomsten tussen de Pietendiscussie en die over excuses voor slavernij. Niet alleen neemt het draagvlak langzaam, maar wel steeds een beetje toe. Ook zien we dat jongeren hier een voortrekkersrol in vervullen, onder hen is inmiddels een meerderheid voor het aanpassen van Zwarte Piet.

Meerderheid wil geen excuses

Ondanks het gestegen draagvlak blijkt uit het onderzoek ook duidelijk dat de meerderheid tegen excuses is. Zes van de tien van alle ondervraagden (60 procent) vinden dat de regering geen excuses hoeft te maken voor het Nederlandse slavernijverleden.

Het belangrijkste argument dat ze daarbij gebruiken, is dat je van mensen van nu niet kunt verlangen dat dat ze excuses maken voor iets dat in het verleden gebeurd is. Driekwart (74 procent) kan zich in deze uitspraak vinden. Veel mensen benadrukken dat het om een tijd gaat met hele andere normen en waarden. Daar in de huidige tijd, nu we er inmiddels heel anders over denken, nog excuses voor maken gaat hen te ver.

'Zeker geen schadevergoeding'

Sommige panelleden zijn bang dat er na excuses ook gevraagd gaat worden om een schadevergoeding. Voor herstelbetalingen aan de nabestaanden van de tot slaaf gemaakten is geen steun: slechts 8 procent is hier voor. Acht van de tien (80 procent) vinden dit niet aan de orde.

Volgens hen is niet meer vast te stellen wie op welke manier is benadeeld door fouten die in het verleden gemaakt zijn. Bovendien is dan het einde zoek, want er zijn wel meer groepen die te lijden hebben gehad in het verleden en die krijgen ook geen cent.

Geld reserveren voor kansarmen

Een deel van de tegenstanders maakt zich ronduit boos over de kwestie van de herstelbetalingen. Ze hebben de indruk dat het meer over geld vangen gaat dan over het leed van vroeger en nu.

Deelnemers met een Surinaamse of Antilliaanse achtergrond in het onderzoek zijn verdeeld. Een derde (34 procent) is tegen herstelbetalingen. Vier van de tien (44 procent) zien wel wat in een vorm van compensatie. Maar zeggen velen er nadrukkelijk bij, niet voor zichzelf, maar voor speciale projecten voor kansarme groepen, bijvoorbeeld in het onderwijs.

Positief over slavernijmuseum

In het onderzoek werden ook andere mogelijkheden voorgelegd om aandacht te geven aan het slavernijverleden. Twee derde vindt het een goed idee als er in Nederland een nationaal museum over het slavernijverleden komt.

Ook voor meer aandacht op scholen is steun.

Israël voert de militaire strijd tegen Hamas op en wil delen van de Gazastrook bezetten, zegt premier Benjamin Netanyahu. Maar experts vragen zich af wat het plan is: "Gaza veroveren is niet zo moeilijk, het gebied daarna behouden is veel ingewikkelder."

Premier Netanyahu kondigde vandaag een intensieve militaire operatie aan met als doel om Hamas te verslaan. Volgens hem zal Israël Gaza niet binnenvallen om zich vervolgens weer terug te trekken: "De bedoeling is het tegenovergestelde daarvan."

'Dagen tot paar weken'

Het Israëlische leger heeft inmiddels tienduizenden reservisten opgeroepen voor het aanstaande offensief in Gaza. Een bezetting van de Gazastrook zou dan ook snel een feit kunnen zijn, denkt oud-commandant der landstrijdkrachten Mart de Kruijf. "Ik denk ook dat het Israël gaat lukken."

Hij verwacht dat Israël de Gazastrook 'binnen een paar dagen of een paar weken' kan veroveren. "Dan heb je heel Gaza wel onder controle. Het probleem is dan alleen: er wonen wel 2,2 miljoen mensen, hoe krijg je die onder controle?", zegt De Kruif. "Land bezetten is iets anders dan land ook daadwerkelijk bezet houden."

Situatie van voor 2005

Een nieuw militair offensief zou goed het einde kunnen betekenen van een Palestijns Gaza, denkt Midden-Oosten-deskundige Peter Malcontent: "Je mag concluderen uit de woorden van politici in het Israëlische veiligheidskabinet dat er een herbezetting komt."

Daarmee zouden we teruggaan naar de situatie van voor 2005, toen Israël tientallen jaren ook de hele Gazastrook in handen had, vertelt hij. "En dus zullen er straks ook nieuwe nederzettingen gebouwd gaan worden voor Israëlische Joden in Gaza."

'Terecht op een kluitje'

Netanyahu liet in zijn aankondiging van het nieuwe militaire offensief weten dat de inwoners van Gaza zullen worden 'verplaatst'. Voor hun eigen bescherming, voegde de Israëlische premier daaraan toe. Malcontent verwacht dat de Palestijnen zullen worden verdreven naar het zuiden. "Die komen daar dan terecht op een kluitje."

Een aantal ministers in het kabinet van Netanyahu zijn volgens de Midden-Oosten-expert extreem nationalistisch. "Die hebben deze plannen al veel langer", weet hij. "Eigenlijk kon je op je vingers natellen dat dit zou gaan gebeuren."

Al weken geen hulp

Het Israëlische leger heeft op dit moment al zo'n 70 procent van de Gazastrook onder controle. Volgens persbureau AP zou een totale verovering betekenen dat honderdduizenden Palestijnen hun verblijfplaats kwijtraken.

Daar komt bij dat de mensen in Gaza al weken zonder voedsel, schoon water, medicijnen en medische hulp zitten. Israël houdt de grenzen met Gaza sinds 2 maart dicht voor humanitaire hulp. Internationale hulporganisaties waarschuwden vorige week dat de laatste voorraden inmiddels zijn uitgedeeld.

'Moet proportioneel zijn'

De Kruif zet dan ook vraagtekens bij een nog verdere uitbreiding van het bezette gebied. "Ik heb beelden gezien van 7 oktober, die zijn vreselijk", zegt hij over de aanslag van Hamas op Israël. "Maar is dat nou een reden om 2,2 miljoen mensen op een heel klein stukje grond te gaan concentreren?"

De maatregelen die Israël neemt in reactie op de aanslag van 7 oktober 2023 moeten wel proportioneel zijn, zegt hij. "Dus die moeten in verhouding zijn met het gevaar dat er uitgaat van de extremisten van Hamas."

Ander soort oorlog

Een volledige bezetting van de Gazastrook leidt uiteindelijk tot een ander soort oorlog met Hamas, legt de oud-commandant uit. "Wij noemen dat een asymmetrische of een irreguliere oorlog." Dat betekent volgens hem dat er straks bijvoorbeeld meer aanslagen zullen worden gepleegd.

De bestrijding hiervan en het handhaven van de status quo is een kwestie van een lange adem die veel inspanning kost, benadrukt De Kruif. "En als er één ding is wat Israel niet heeft, dan zijn het de vele militairen die daarvoor nodig zijn."

Terughalen van gijzelaars

Los van de strijd met Hamas is bovendien de grote vraag of het andere doel van Netanyahu wel bereikt kan worden: het terughalen van de Israëlische gijzelaars in Gaza. "Bij een totale bezetting is de kans juist groter dat de gijzelaars dood gaan", zegt Malcontent. "Een intensivering van de strijd in Gaza heeft dus gevolgen."

Toch is de verwachting van beide deskundigen dat Israël doorzet. "Ze hebben ook het militaire vermogen", vertelt De Kruijf. "Hamas is relatief verzwakt. Maar vooral heeft Israël - waarschijnlijk - de steun van de president van de Verenigde Staten om dit te kunnen doen."

Internationale steun

Tegelijkertijd denkt de oud-commandant dat internationaal de steun voor Israël sterk zal afnemen bij een nieuw offensief in Gaza. "Israël zou zich dat meer moeten afvragen", zegt hij.

Wat is zo'n kortetermijnsucces om een bufferstrook te creëren je waard als je op lange termijn steun verliest in heel de wereld", legt De Kruif uit. "Terwijl je die steun hard nodig kan hebben. Want de echte vijand van Israël is Iran en die wordt gesteund door Rusland. Dus het conflict is nog lang niet ten einde."