De kloof tussen lager- en hogeropgeleiden

'Waar Nederland vroeger verzuild was naar politieke en religieuze overtuiging, is opleidingsniveau de nieuwe verzuiling,’ aldus hoofdeconoom Peter Hein van Mulligen van het CBS. Lager- en hoger opgeleiden komen elkaar weinig meer tegen.

Ze wonen niet in dezelfde wijken, ze gaan niet naar dezelfde sportclub, ze komen elkaar ook niet meer tegen in de kerk, zoals vroeger. Er zijn ook veel verschillen: in inkomen natuurlijk, maar ook zelfs in levensverwachting.

Hoe komt het dat dat zo gegroeid is? Begrijpen lager- en hoger opgeleiden elkaar nog wel? En is het erg als dat niet zo is?

Meer hoger opgeleiden

Allereerst is het aantal hoger opgeleiden in de afgelopen decennia flink gegroeid. In 1960 was 2 procent van de bevolking hoogopgeleid. In de jaren ’90 was het 20 procent en nu heeft bijna 30 procent van de Nederlanders minimaal een hbo of universitaire opleiding.

Op dit moment is in Nederland 32,5 procent lager opgeleid (alleen basisonderwijs, middelbare school of mbo niveau 1), 38,8 procent is middelbaar opgeleid (mbo), en 27,5 procent is hoger opgeleid (hbo of universiteit).

De vertegenwoordiging van lager opgeleiden in de Tweede Kamer loopt niet synchroon. Van de 150 kamerleden die nu in de Tweede Kamer zitten hebben er slechts 5 geen hbo of universitaire opleiding gedaan.

Verschil in levensstijl 

Ook wat betreft gezondheid zijn er verschillen te zien. Volgens Maarten Wolbers, hoogleraar onderzoek van onderwijs aan de Radboud Universiteit, leven lager opgeleiden gemiddeld zeven jaar korter dan hoger opgeleiden. En voor lager opgeleiden komt het moment waarop ze beginnen te kwakkelen met hun gezondheid eerder, zo rond het 50e levensjaar, en duurt die periode ook langer. 

Daarnaast blijkt uit CBS-cijfers dat er ook op de huwelijksmarkt niet of nauwelijks wordt gemengd tussen hoger- en lageropgeleiden. Bijna iedereen trouwt tegenwoordig met iemand van hetzelfde opleidingsniveau, en op universitair niveau is dat ook nog eens vaak iemand die eenzelfde studie gedaan heeft.

Dat maakt dat er nu een overschot is ontstaan van hoger opgeleide vrouwen en lager opgeleide mannen die elkaar niet weten te vinden. Ook is te zien dat er commercieel wordt ingespeeld op deze kloof. Zo zijn er natuurlijk de datingsites voor hoger opgeleiden, maar tegenwoordig zijn er bijvoorbeeld ook al autoverzekeringen voor hoger opgeleiden met een lagere premie.

Onbegrip tussen lager- en hoger opgeleiden

Iemand die de verschillen tussen lager- en hoger opgeleiden aan den lijve ervaart is de 18-jarige Rick van den Brink. Hij groeide op in Elst in een familie waar niemand een vervolgopleiding deed na de middelbare school. Hij is de eerste die naar de universiteit gaat, en dan ook meteen naar de faculteit politicologie van de Universiteit Leiden.

Daar kwam hij in een andere wereld terecht. Rick zegt elke dag te merken dat in beide groepen een totaal onjuist beeld heerst van de andere groepen. Zijn vrienden en zijn familie maken zich zorgen over verschillende zaken. Hij merkt het ook bij discussies op verjaardagen. Op een verjaardag met voornamelijk hoger opgeleiden gaat het bijvoorbeeld over de nieuwe donorwet, waar het in lager opgeleide kringen volgens hem vaker gaat over vluchtelingen. Als Rick zijn verjaardag viert, en de beide groepen bij elkaar zet, dan leidt dat volgens hem tot heftige discussies. De werelden begrijpen elkaar niet.

Zorgen verschillen

Dat lager- en hoger opgeleiden zich zorgen maken over verschillende zaken blijkt ook uit onderzoek. Dat is ook niet gek want van actuele ontwikkelingen als robotisering en globalisering plukken vooral hoger opgeleiden de vruchten terwijl lager opgeleiden er banen door verliezen.

Volgens Wolbers is de kloof tussen lager en hoger opgeleiden niet nieuw, hij bestaat al sinds de afschaffing van de zuilen, maar de kloof is volgens hem wel scherper zichtbaar geworden. Dat vindt hij wrang omdat er in de jaren 60/70 zoveel van het onderwijs verwacht werd. Het zou de gangmaker worden voor gelijke kansen. Maar nu is te zien dat juist onderwijs weer voor veel ongelijkheid zorgt.

Serie 'De Kloof'

Als we naar de discussies kijken in opmaat naar de Tweede Kamerverkiezingen van 15 maart, lijkt het alsof Nederland is verdeeld in allerlei eilanden.

Er wordt gesproken van tweedelingen zoals die tussen lager- en hoger opgeleiden. EenVandaag besloot uit te zoeken: bestaan deze kloven daadwerkelijk? Zo ja, langs welke scheidslijnen tekenen ze zich af? Wordt die kloof ook zo ervaren? En is het erg eigenlijk, als er een kloof is?

De volgende vijf thema’s komen uitgebreid aan bod: de tweedeling tussen jong en oud, allochtoon en autochtoon, flexwerkers en werknemers met een vast contract, stedelingen en plattelandsbewoners en lager- en hoger opgeleiden.