Op grote beeldschermen hier op de redactie staat, sinds de kredietcrisis in volle omvang is losgebarsten, de hele dag de AEX-grafiek in beeld, die van uur tot uur weergeeft hoe de Amsterdamse beurs het ervan afbrengt. Vandaag bereidde ik het nieuws van de dag voor en dus volgde ik de koers op de beurs met extra veel belangstelling.

09.00 uur:

Wordt het weer een ‘zwarte’ dag, zoals de afgelopen zwarte maandag? Of kikkeren de beurzen een beetje op na alle Bij de eerste opening om negen uur maakt de AEX een vrije val om na een kwartier al onder de beruchte 300 punten grens te duiken. Paniek! In vette letters volgt een spoedbericht op het ANP: AEX OPENT 5,1 PROCENT LAGER EN KOMT ONDER 300 PUNTEN. Berichten die volgen duikelen over elkaar heen met overtreffend taalgebruik: ‘ Beurzen in het Verre Oosten kleuren bloedrood’. Zo verliest de Nikkei-index in Tokio in de ochtend 9,4 procent, het zwaarste verlies op een dag sinds de beurskrach in 1987, terwijl in Indonesië de handel werd stilgelegd na een koersdaling van meer dan 10 procent.

10.00 uur:

Om tien uur is het verlies op de AEX al opgelopen tot 7 procent. Zelfs de nationalisatie van banken voor de Britse, Russische, IJslandse, Duitse en Nederlandse overheden geeft de belegger geen vertrouwen. Het paniekvirus grijpt steeds verder om zich heen. Alsof ze gevaarlijke poederbrieven in handen hebben, zo snel doen handelaren hun aandelen van de hand. Hierdoor kelderen de koersen, want er is ineens minder vraag. De overheden lijken met hun maatregelen -kapitaalinjecties; opkopen van banken- alleen maar olie op het vuur te gooien. Handelaren en consumenten worden juist gealarmeerd door de vergaande ingrepen: 'Als minister Bos de garantie op spaargeld ineens opschroeft naar 100.000 euro, moet er ECHT iets aan de hand zijn.' Degenen die zich nog geen zorgen maakten, gaan dat nu wél doen.

13.00 uur:

Om 13.05 uur gloort er enige hoop na een nieuw spoedbericht op het ANP: CENTRALE BANKEN WERELDWIJD VERLAGEN RENTE. In een gezamenlijke actie hebben de centrale banken van de Verenigde Staten, Europa, Groot-Brittannië, Canada, Zweden en Zwitserland de rente verlaagd. De actie is ingegeven door een groeiend bewijs van zwakkere economische omstandigheden, aldus de Federal Reserve. Door de renteverlaging kunnen banken en consumenten (weer) makkelijker geld lenen. De grafiek op het beeldscherm boven m’n hoofd maakt een enorme piek omhoog en de beurzen fleuren wat op. Toch blijft het vertrouwen wankel.

15.00 uur:

Tegen 15.00 uur is de AEX weer terug op de lage koers vóór de piek van de renteverlaging, om daarna iets omhoog te krabbelen.

Maar voor het eerst komt de kredietcrisis heel dichtbij. Gisterenmiddag raken de berichten over IJslandse banken die in problemen komen in een stroomversnelling en de Nederlandse poot van een van die banken, IceSave, ligt plat. Zo’n 120.000 Nederlandsers hebben sinds mei hier vanwege de hoge rente (boven de 5 procent) online een spaarrekening geopend. Maar de site is onbereikbaar geworden en mensen kunnen niet meer bij hun geld. Plotseling blijken veel mensen uit mijn omgeving hier een rekening te hebben: mijn schoonouders, goede vrienden van hen, maar ook collega’s en vrienden. Ook collega Sjoerd Fennema heeft geld op een rekening van IceSave staan en na de eerste berichten over het failissement van de IJslandse banken heeft hij voorzichtigheidshalve dinsdag het geld teruggeboekt. De vraag is of dat niet te laat was. Dat zullen heel wat van de 120.000 spaarders zich vandaag afvragen.

Ik spreek enkele gedupeerde IceSave-klanten, die zich terecht zorgen maken. Een van deze klanten, die vanavond in onze uitzending haar verhaal vertelt, heeft zelfs De Nederlandse Bank gebeld nadat zee en rekening bij IceSave wilde openen. ‘Ik kreeg van hun de bevestiging dat het allemaal goed geregeld was en dat het garantiestelsel van toepassing was. Mijn geld zou dus veilig zijn.’ Ze vindt het ongelooflijk dat ze desondanks niet meer bij haar geld kan komen en zelfs niet weet of ze het ooit terug ziet. ‘Het zijn Amerikaanse taferelen. De afgelopen weken zag ik mensen in rijen voor de bank staan om hun geld op te halen. Dat is nu gewoon in Nederland aan de hand. Ik kan er niet bij.’

Bij de meeste spaarders hebben bedragen tussen de 20.000 en 30.000 euro op hun rekening staan. En juist zij maken zich zorgen, want de eerste 20.000 euro moet immers vergoed worden door de IJslandse overheid. Die heeft al aangegeven failliet te gaan als ze al die spaartegoeden moeten vergoeden. Fijn dus dat de Nederlandse overheid garant staat voor het overige spaargeld tot 100.000 euro…maar waar blijft die eerste 20.000 euro? Dat zal voor de meeste spaarders de belangrijkste vraag blijven en vandaag wordt hij niet beantwoord. Volgens een woordvoerder van De Nederlandse Bank is het onduidelijk of de Nederlandse overheid in het gat gaat springen. Na het kamerdebat met minister Wouter Bos vanmiddag hoopt hij dat er meer duidelijkheid komt.

16.00 uur:

Ondetussen schommelt de AEX-grafiek iets voor 16.00 uur rond de 300 punten. En dan verschijnt het bericht op de site van IceSave dat spaarders inderdaad naar hun geld kunnen fluiten en een beroep moeten gaan doen op de IJslandse en Nederlandse depositogarantiestelsels. Alle transacties na maandagmiddag zijn niet meer doorgevoerd. Het is dus maar goed dat collega Sjoerd naar IJsland is afgereisd om te kijken wat er met zijn geld gebeurd is.

De AEX blijkt even grillig als onvoorspelbaar en dan heb ik de koers nog maar voor één dag intensief gevolgd. Mij bekruipt het gevoel dat we hier met een self-fulfilling propecy te maken hebben. Als we maar hard roepen dat het slecht gaat, gaat het ook slecht. We gaan ons gedrag aanpassen aan de veronderstelde slechte verwachtingen. Als je je in het fenomeen verdiept is het eigenlijk bizar. Zo is er in 1966 in Harvard een belangrijk psychologisch experiment uitgevoerd door de psycholoog Rosenthal. Rosenthal nam intelligentietesten af van leerlingen, maar vervalste de uitkomsten willekeurig. Hij gaf de resultaten aan de leerkracht. Wat bleek? De leerlingen die volgens de vervalste tests als "intelligent" golden, behaalden veruit betere resultaten op school dan degenen die als "minder intelligent" golden. De leerkracht liet zich dus duidelijk beïnvloeden door de testen, die niets met de werkelijke intelligentie van leerlingen te maken had.

17.00 uur:

De AEX duikt weer onder de 300 punten en noteert een verlies van 5,9 procent. We zijn terug bij het verlies van vanochtend. Bij de sluiting van de beurs om half zes staat er zelfs een verlies van 7,6 procent op de teller. En dat ondanks een wereldwijde renteverlaging vanmiddag....

Conclusie van een dagje AEX volgen?

We denken onszelf de afgrond in. Omgekeerd moet dus ook kunnen: onszelf een land van melk en honing aanpraten. Ik ben wel benieuwd wat er zou gebeuren als wij -en ook andere media- een dag, nee, later we zeggen een week lang uitsluitend positieve berichten uit de beursellende zouden filteren. Zoals vandaag: de stijging benadrukken van bedrijven als Wolters Kluwer en Kas Bank. Of het feit belichten dat de kredietcrisis, in elk geval volgens econoom Arnold Heertje, juist kansen biedt die we met beide handen moeten aangrijpen. Kansen voor een betere, duurzame en leefbare samenleving. Hij noemt de kredietcrisis zelfs ‘een zegen’:

Het is de vraag of de spaarders van IceSave zich in die positieve, filosofische bespiegelingen kunnen vinden.

Het is nog niet duidelijk hoe het gisteravond uit de hand heeft kunnen lopen in Scheveningen. Honderden jongeren raakten in gevecht met elkaar en keerden zich tegen de politie toen die ingreep.

Statiegeld Nederland opent deze maand twee winkels waar mensen hun blikjes en flessen kunnen inleveren. De winkels moeten het makkelijker maken om de lege verpakkingen weg te brengen. Dat gaat met het huidige systeem in grote steden niet altijd goed.

Vooral in supermarkten staan nog lange wachtrijen voor statiegeldmachines. Dit zorgt soms voor irritaties tussen klanten en 'statiegeldverzamelaars'. De twee winkels in Rotterdam en Amsterdam moeten het begin zijn van een oplossing voor dit probleem. Maar hoe realistisch is die?

'Niet genoeg'

"Die twee statiegeldwinkels zijn een mooie service voor de supermarkten. Die worden zo ontlast. Maar verder lossen ze helemaal niks op van het probleem waar we nu mee zitten", zegt Dirk Groot, die met zijn stichting Zwerfinator zwerfafval probeert te verminderen. Hij vindt de nieuwe winkels een 'stap in de juiste richting', maar merkt op dat er nog veel moet gebeuren.

Volgens hem zijn er vooral in de grote steden te weinig inleverpunten. En dat is hét grote probleem. "Je kunt overal blikjes en flesjes kopen, maar je kunt ze bijna nergens inleveren. En voor een zo'n winkel ga je niet van Amsterdam-West naar het centrum lopen om je blikje in te leveren", denkt hij.

Geen innameplicht

Het kleine aantal innamepunten waar hij zo kritisch over is, zou vooral komen doordat er geen innameplicht is. Mensen zijn het namelijk niet verplicht om gebruikte blikjes, flesjes en kratten in te leveren. Het wordt niet gestimuleerd, zegt Groot.

"De verhouding tussen statiegeld en het product dat je koopt is helemaal zoek. Heel veel mensen vinden het gewoon niet de moeite waard." Juist doordat die stimulans uitblijft, wordt er weinig gedaan om meer innamepunten te creëren. En de drukte echt onder controle te krijgen.

'Hoe slechter ze het doen, hoe meer ze verdienen'

Bedrijven als Statiegeld Nederland maken winst op elk blikje en flesje dat niet wordt ingeleverd, legt Groot uit. "Ze doen niet meer dan nodig is. Ze verdienen er juist aan als er minder wordt ingeleverd."

"Al die miljoenen aan statiegeld die niet worden ingeleverd, dat blijft gewoon bij statiegeld Nederland", vervolgt hij. "Ze zeggen dat ze investeren in allerlei nieuwe innamepunten, verbetering van het systeem, enzovoort, maar daar zien we weinig van. Hoe slechter ze het doen, hoe beter ze verdienen."

Overlast en ongedierten

Een gevolg van dit systeem is dus dat de groep mensen die niet in een lange rij in de supermarkt wil staan, de statiegeldproducten in een normale prullenbak in huis of op straat gooit.

Bij dat laatste komen vervolgens 'verzamelaars' of 'jagers' kijken, die de afvalbakken op straat niet altijd even netjes achterlaten wanneer ze klaar zijn, volgens Groot. In grote steden zoals Rotterdam en Amsterdam zorgt dat voor overlast en soms ongedierten.

Wettelijk verplichten

Ook stevige hulp van de politiek om dit probleem op te lossen blijft uit, zegt Groot. Hij vindt dat er meer kan worden gedaan. "Een statiegeldplicht en innameplicht, dat kun je gewoon wettelijk afdwingen. In Duitsland doen ze dat ook. Daar hebben ze het zelfs op zuivelverpakkingen."

"Er worden steeds redenen verzonnen waarom het niet kan", gaat hij verder. "Maar dat is als je iets niet wil. Als je iets wel wil, dan zoek je naar oplossingen."

'Ze hebben de kennis niet'

Wat zouden de bedrijven zelf dan moeten doen om dit op te lossen? "Meer inleverpunten", herhaalt Groot. "Maar ook moet het statiegeldbedrag omhoog en moeten platte blikjes en flessen zonder etiket worden geaccepteerd. Die mag je nu niet inleveren."

Groot roept dit vanuit zijn expertise al langer, maar volgens hem is dit nog niet doorgevoerd omdat er vaak aan de verkeerde knoppen wordt gedraaid. "Ze hebben niet de kennis van de straat, maar alleen de kennis van kantoor."