Nederland bereikt vandaag een nieuwe mijlpaal: 18 miljoen mensen in ons land, blijkt uit een berekening van het CBS. Deze snelle groei, die vooral komt door migratie, zorgt voor grote uitdagingen op het gebied van wonen, zorg, onderwijs en werk.

Wanneer de 18 miljoenste inwoner geteld kan worden, is nog niet duidelijk. In 8 jaar groeide Nederland van 17 miljoen naar 18 miljoen inwoners, en dat is sneller dan verwacht.

Immigranten naar Nederland

Zo duurde het 15 jaar om van de 16 miljoen naar de 17 miljoen te groeien. De bevolking groeide de afgelopen 10 jaar vooral omdat er meer immigranten naar Nederland kwamen dan er mensen vertrokken.

Sinds 2022 overleden er meer mensen dan er baby's geboren werden: dat betekent dat de groei alleen kwam door immigratie.

Migratie en arbeidsmarkt

Dat migratie de grootste oorzaak van bevolkingsgroei is, heeft ook direct invloed op hoe de arbeidsmarkt eruit ziet. "Vooral in sectoren zoals de horeca, onderwijs, en op universiteiten zie je dat het personeel steeds internationaler wordt", vertelt demograaf Leo van Wissen.

Sinds 2010 neemt de autochtone bevolking, dus mensen zonder migratieachtergrond, af. Dat komt omdat er minder kinderen geboren worden dan dat er mensen overlijden. Op de arbeidsmarkt wordt die afname opgevangen door migranten of mensen met een migratieachtergrond die al langer in Nederland wonen.

Personeelstekorten

De groeiende migratie roept bij sommige mensen zorgen op over baanzekerheid, maar dat is volgens Van Wissen niet terecht. Hij benadrukt dat er juist een tekort is aan arbeidskrachten in sectoren zoals de bouw, de zorg en het onderwijs.

"Het grote probleem is dat de Nederlandse economie niet zo hard groeit, omdat we te weinig mensen hebben. Kijk bijvoorbeeld naar de bouw, wie gaat al die huizen bouwen die we nodig hebben? Migratie biedt een oplossing, maar het tekort blijft een uitdaging."

Vergrijzing

Ook de vergrijzing in ons land heeft volgens Van Wissen een flinke invloed op de arbeidsmarkt. "Door de vergrijzing stijgt de gemiddelde leeftijd van werknemers." Dit moet volgens hem ook ons traditionele beeld van werken veranderen.

"Het idee dat je na je 55ste 'afgeschreven' bent, moet veranderen. Werkgevers moeten oudere werknemers ook waarderen, er zijn simpelweg niet genoeg jongeren om alle vacatures te vervullen."

Carrièreswitch op je 45ste

Doordat we ouder worden, werken veel mensen ook steeds langer door. Toch vraagt dat wel iets: "Werknemers zullen hun hele carrière moeten blijven leren om bij te blijven met nieuwe technieken en ontwikkelingen," zegt Van Wissen.

Waar vroeger een carrièreswitch op je 45ste ongebruikelijk was, wordt dit volgens de demograaf steeds normaler. Het is volgens hem ook belangrijk dat mensen daarin ondersteund worden: "Dit vraagt wel om de juiste opleidingen en ondersteuning om deze overgang soepel te laten verlopen."

Invloed op de zorg

Hoe zit het vervolgens met de zorg? De impact van de bevolkingsgroei valt daar mee, legt gezondheidseconoom Pieter Bakx uit. "Er komen vooral jonge migranten naar Nederland, en die gebruiken relatief weinig zorg."

Hij gaat verder: "Zorgbehoeften zijn vooral leeftijdsgebonden. Naarmate mensen ouder worden, nemen hun gezondheidsproblemen toe, wat hun zorgvraag doet stijgen."

Geen nieuwe verpleeghuizen

De vergrijzing in ons land zorgt dan weer wel voor uitdagingen: meer ouderen betekent over het algemeen een grotere zorgvraag. Maar de keuzes die politici en medici maken zijn ook belangrijk. "Het vorige kabinet heeft alleen besloten om de komende jaren geen verpleeghuizen bij te bouwen. Dat zal nog meer invloed hebben op het aantal mensen in verpleeghuizen dan de vergrijzing zelf", zegt Bakx.

De druk op zorgvoorzieningen wordt vooral verlicht worden door innovaties, vertelt hij, zoals kortere ziekenhuisopnames, digitale huisartsenzorg en woningaanpassingen. "Die laatste helpen om ouderen langer zelfstandig thuis te laten wonen."

Gevolgen onderwijs

Dan door naar het onderwijs. Hoewel het aantal jongeren dat naar school gaat gelijk blijft, is daar wel een ander probleem: het lerarentekort. "Veel leraren worden ouder en stoppen met werken, terwijl er niet genoeg nieuwe leraren bijkomen", zegt demograaf Van Wissen.

"Het beroep van leraar is daarnaast minder populair geworden. Vooral in het basisonderwijs zorgt dit voor problemen. Ook het idee dat mensen hun hele leven moeten blijven leren, vraagt om meer onderwijsplekken voor volwassenen."

Internationale leraren

Migratie heeft ook invloed op het onderwijs, vooral in steden met veel arbeidsmigranten. "Zo is er in steden zoals Den Haag steeds meer vraag naar internationaal onderwijs", zegt Van Wissen. "Kinderen van migranten hebben les nodig die past bij hun verschillende achtergronden."

Dit betekent dat er leraren nodig zijn die internationaal zijn opgeleid of uit het buitenland komen. In het hoger onderwijs is dit makkelijker te regelen dan in het basisonderwijs.

Woonruimte

Misschien wel het belangrijkste punt van aandacht als het gaat om de bevolkingsgroei, is de woningmarkt. Al die mensen moeten simpelweg ergens wonen. Toch gaat het bouwen van nieuwe huizen niet snel, vertelt Rienk Kuiper van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL).

"Er is een groot tekort aan bouwvakkers en ambtenaren die nodig zijn om nieuwe bouwprojecten voor te bereiden. Zelfs als er morgen dubbel zoveel geld beschikbaar zou zijn, zou de woningbouw niet ineens veel sneller gaan."

Meer dan alleen huizen

Ongeveer 60 procent van de nieuwe huizen wordt in bestaande stedelijke gebieden gebouwd en 40 procent daarbuiten, vertelt Kuiper. Daarom moet er volgens hem ook meer gedaan worden dan alleen huizen bouwen: "Meer mensen in de stad betekent dat er er meer druk komt op bijvoorbeeld bestaande parken. Het is belangrijk dat voorzieningen, zoals groen, meegroeien met de woningbouw."

Datzelfde geldt voor de ontwikkeling van bijvoorbeeld infrastructuur en scholen. "De uitdaging is om al deze aspecten gelijktijdig te ontwikkelen."

Infrastructuur

"In algemene zin kun je niet zeggen of binnen steden bouwen of daarbuiten 'in het weiland' goedkoper of sneller is. Dat is vooral een politieke keuze", zegt Kuiper. Bouwen buiten de stad kan wel eens voor een ontwikkelaar voordeliger uitvallen, maar vraagt wel om extra investeringen door de samenleving in bijvoorbeeld nieuwe wegen.

"Een voorbeeld hiervan zijn de plannen voor de Plaspolder tussen Rotterdam en Gouda, waar 8.000 woningen komen. Onlangs maakte Rijkswaterstaat bezwaar vanwege de hoge kosten voor de benodigde infrastructuur."

Beperkte capaciteit

Het kabinet wil in 2030 900.000 woningen bijbouwen, maar of onze infrastructuur dat nu aankan is volgens Kuiper maar de vraag. "De wegen en de treinen hebben beperkte capaciteit. Zelfs met een klein aantal extra treinreizigers kunnen treinen al snel vol raken."

Ook zijn veel bestaande wegen toe aan onderhoud. "De vorige minister van Infrastructuur heeft daarom besloten meer te investeren in het onderhoud van bestaande wegen, in plaats van de aanleg van nieuwe wegen. Hierdoor is er weinig geld beschikbaar voor nieuwe infrastructuur. Het is dus belangrijk dat werken en wonen in evenwicht groeien om dit soort problemen te voorkomen."

Rijk en provincie

Volgens Kuiper is het belangrijk dat het Rijk en de provincies meer gaan samenwerken. "In het verleden trok de Rijksoverheid vaak alle verantwoordelijkheden naar zich toe, wat niet goed afliep. Aan de andere kant werden soms provincies en gemeenten te veel aan hun lot overgelaten."

"Het Rijk vraagt vaak iets aan de provincies, maar daarna gebeurt er lange tijd niets, waardoor er weinig vooruitgang is", ziet Kuiper.

Gezamenlijke aanpak

Kuiper wijst op een belangrijke aanbeveling uit eerdere voorstellen: stop met het 'pingpongspel' tussen Rijk en provincies. "Iedereen heeft zijn eigen verantwoordelijkheid, maar samenwerking is essentieel." Bijvoorbeeld bij de aanleg van een nieuwe woonwijk speelt de gemeente een belangrijke rol, maar het Rijk is nodig voor extra infrastructuur, zoals een afrit van de snelweg.

Onderzoek toont aan dat vertragingen in woningbouwplannen vaak ontstaan doordat processen na elkaar worden uitgevoerd in plaats van gelijktijdig. "Een gezamenlijke aanpak zou efficiënter zijn", besluit Kuiper.

De Consumentenbond doet vandaag een oproep in de Tweede Kamer: verlaag de btw op elektriciteit om de energierekening financieel behapbaar te houden. Maar is dat de oplossing? "Tijdelijke pleister."

De energierekening: voor veel mensen is het een grote zorg. Daarom roept de Consumentenbond op om het btw-tarief voor energie van 21 procent naar 9 procent te verlagen.

Hoge rekening profiteert

Dat er iets moet gebeuren is duidelijk, ook volgens energie-expert bij Milieu Centraal Gwen Jansen. Maar het voorstel van de Consumentenbond is volgens haar maar 'een tijdelijke pleister'. Daarbij is het vooral voordelig voor mensen die al veel stroom gebruiken, en niet voor mensen die juist proberen de energierekening laag te houden omdat ze al moeite hebben met betalen.

"Dit voorstel is eigenlijk vooral goed voor de mensen met een hoge energierekening, want die profiteren het meest", vertelt ze. "Maar juist de mensen die het heel hard nodig hebben, maar een lagere energierekening hebben, profiteren minder. Dus wij zijn voorstander van meer structurele maatregelen."

Beter isoleren

Minder btw betalen klinkt als een goed idee, maar houdbaar is het niet volgens Jansen. "Want uiteindelijk gaat die btw weer omhoog, dus je kan beter kijken hoe deze mensen op de langere termijn geholpen kunnen worden."

Maar er zijn volgens de energie-expert wel andere maatregelen die genomen kunnen worden om de energierekening betaalbaar te houden. "Verreweg op één staat het beter isoleren en ventileren van de woningen. Energie die je niet verbruikt hoef je ook niet te betalen. 2 op de 3 woningen zijn nog slecht geïsoleerd en 9 op de 10 slecht geventileerd. Dat zorgt voor veel hogere kosten dan nodig is."

Inzet energiecoaches

Maar volgens Jansen kunnen zogenaamde energiecoaches ook een groot verschil maken. Dat terwijl in bijvoorbeeld de gemeente Amsterdam de huis-aan-huisbezoeken met de energiecoaches worden stopgezet. "Uit onderzoek van TNO blijkt heel duidelijk dat energiecoaches, heel goed werk leveren en dat zij de maatschappelijke kosten ook op termijn heel erg laag kunnen houden. Ook voor de gezondheid van heel Nederland is dat goed."

Het is een laagdrempelige manier om mensen te helpen, zegt Jansen. "Je ziet dat heel veel energiehulp mensen nog niet bereikt. De deuren blijven dicht, vooral bij mensen die de energierekening niet kunnen betalen. Daar is schaamte en wantrouwen. Hoe kom je daar wel binnen? Door heel dicht bij deze mensen te staan." Volgens de experts is dat het geval met energiecoaches. "Die werken ook vaak met vrijwilligers uit de buurt, die wel binnenkomen bij deze mensen."

Radiatorfolie, douchetimers en tochtstrips

Claar Wachter is zo'n energiecoach bij organisatie !WOON die bewoners in Amsterdam bijstaat. Zij weet precies waar ze op moet letten als ze bij mensen over de vloer komt, en heeft een aantal trucjes die ze altijd aanbeveelt. Bijvoorbeeld een timer voor in de douche: "Na 5 minuten geeft die een geluid als een sirene." Of folie achter de verwarming: "Dat zorgt dat je niet de buitenmuur verwarmt, maar dat alles binnen blijft."

En zo kan ze nog even verder gaan: tochtstrips, de instellingen van de cv-ketel en zelfs de brievenbus komen aan bod bij haar huisbezoeken. Daar ziet ze ook wat de hoge rekening met mensen kan doen. "Ik kom ook wel bij mensen die hun verwarming niet aan durven te zetten vanwege de energierekening. Dat is ook niet goed voor de gezondheid."

'Het is altijd zinvol'

Het werk van Claar wordt gewaardeerd door de mensen die het nodig hebben. "Mensen zijn blij als ik uitleg hoe de verwarming werkt: dat je niet de radiatoren aan en uit moet doen, maar de thermostaat moet gebruiken. Of mijn uitleg over de radiatorfolie of over ventileren. Het is altijd zinvol, ook als het alleen is om mensen gerust te stellen dat ze het meeste goed doen."

Een lagere btw is volgens Claar helemaal niet zo'n slecht idee. "Er zit nu wel heel veel belasting op voor de consument, dus ik ben het wel eens met de redenatie." Verder is de energiecoach het met Milieu Centraal eens dat goede isolatie in woningen de meest duurzame oplossing is. "Dat scheelt enorm."

Investeren in energiehulp

Helemaal tegen het idee van de Consumentenbond is Jansen van Milieu Centraal overigens niet. "Elke poging om te zorgen dat die energierekening betaalbaar wordt, is hartstikke goed want het is heel erg nodig. Maar", gaat ze verder, "wij denken dat er een betere maatregel is."

"Wij zijn er groot voorstander van dat het energiehulp-werkveld eigenlijk versterkt wordt om hun werk nog beter te kunnen doen. Dat ze de tools krijgen, de content, de kennis om de mensen ook structureel te kunnen helpen", sluit ze af.

Terwijl China en de Verenigde Staten met importheffingen naar elkaar gooien, is er slecht nieuws uit IJmuiden. Mede dankzij die importheffingen zit Tata Steel in zwaar weer. 1 op de 5 medewerkers gaat zijn baan verliezen. "Speelt al heel lang bij Tata."

Tata Steel heeft het, net als andere Europese staalbedrijven, al jarenlang moeilijk. De recente importheffingen van Amerikaanse president Donald Trump van 25 procent op Europees staal zijn maar een van de vele uitdagingen, ziet ook Ron Stoop, strategisch analist geo-economie aan het Haags Centrum voor Strategische Studies.

Concurrentie vanuit China

"Allereerst is er hele hoge concurrentie vanuit China op dit moment", legt hij uit. Dat komt volgens Stoop door het industriebeleid van China, daar wordt erg ingezet op de zogenaamde maakindustrie maar neemt de consumptie minder toe. Dus er wordt heel veel gemaakt in China terwijl de vraag niet enorm hoog is.

"Daardoor wordt er vanuit China heel veel staal geëxporteerd. Dat staal komt dus op andere markten terecht, waaronder de Europese." Dat goedkope Chinese staal drukt op de markt, legt Stoop uit, waardoor Europese staalbedrijven minder aantrekkelijk worden. "Er zijn toch veel bedrijven die gewoon staal kopen waar het het goedkoopst is."

Energieprijzen en investeringen

Maar ook binnen Europa zijn er grote ontwikkelingen, ziet de analist. "Ten eerste de hogere energieprijzen, als gevolg van onder andere de energiecrisis." Daardoor zijn Europese bedrijven die veel energie gebruiken, zoals de staalindustrie, veel duurder uit. "Die worden gewoon minder concurrerend."

De tweede ontwikkeling is volgens Stoop de energietransitie, staal moet op een groenere manier gemaakt worden. "Daarvoor zijn veel investeringen nodig. Daarbij is het ook zo dat groene productiemethoden op dit moment duurder zijn dan de traditionele methoden", legt hij uit. Bedrijven weten daarom volgens hem niet zeker of ze die grote investeringen gaan terugverdienen.

'Speelt al erg lang bij Tata Steel'

Medewerkers van Tata Steel zijn niet verrast dat er ontslagen vallen. "Dat is een verhaal dat eigenlijk al heel erg lang speelt bij Tata Steel", vertelt een logistiek medewerker. "We moeten natuurlijk naar groen staal toe en daar zijn gewoon impactvolle beslissingen voor nodig, dit is waarschijnlijk er weer één van."

Volgens een andere medewerker van het staalbedrijf moeten de Nederlandse regering en Europese beleidsvormers iets doen om het tij te keren voor Europese staalbedrijven. "China dumpt heel veel staal op de internationale markt. Ik denk ook dat de Europese staalindustrie gesubsidieerd moet worden om overeind te blijven."

'Is een algehele trend in Europa'

Voor Stoop is het ook geen verrassing dat Tata Steel met een ontslagronde komt. "Het is een trend, ook in Engeland zijn er staalbedrijven flink aan het snoeien in het aantal medewerkers", vertelt hij. "Je hebt ook andere Europese bedrijven die bepaalde groene staalinitiatieven nu aan het terugschroeven zijn."

Het verschilt volgens de analist enorm per bedrijf wat ze doen om geld te besparen. Zo kunnen bedrijven doorwerken maar geen nieuwe investeringen doen, mensen ontslaan, het bedrijf verplaatsen naar goedkopere plekken of sluiten.

Basisindustrie in Rotterdam

De vraag is hoe belangrijk het nog is dat we staalfabrieken hebben in Europa, want we kunnen het gewoon veel goedkoper halen uit China. Maar volgens Stoop is deze zogenaamde 'basisindustrie' nog steeds nodig. "Belangrijkste is dat die producten weer in andere industrieën verder gebruikt worden, zoals in de hightechindustrie."

Stoop legt uit dat die industrieën zich vaak vestigen waar ze die producten kunnen kopen, zoals in Rotterdam. "Er zijn ook allemaal hightech-bedrijfjes die om die basisindustrie heen zitten. Daar zie je het veel."

'Nodig voor schepen en tanks'

Een andere reden waarom Europa - vooral nu - volgens de analist staalfabrieken nodig heeft, is de herbewapening. "Want staal heb je nodig voor schepen en voor tanks. Zonder staal kun je eigenlijk bijna niet beginnen met het maken van defensieproducten."

"Stel je bent in oorlog met China, jij moet schepen maken en China zegt: 'Je krijgt geen staal meer van ons.' Dan heb je wel een probleem natuurlijk", legt hij uit.